चित्रकार स्वाती आणि सुनील काळेंचा ‘निसर्ग’ @ वाई

 

 

 

 

कलेचं व्रत धारण करणारे म्हणजे कलेचा पंथ वा धर्मच म्हणा ना, अंगीकारणारे एक कलाकार दाम्पत्य कलाक्षेत्रातील व्यक्तींना माहिती नसेल तरच नवल. चित्रकार सुनील काळे आणि चित्रकार स्वाती काळे हे महाबळेश्वर-पाचगणी-वाई या पंचक्रोशीत आदराने ओळखले जाणार नाव. आता वाई शहराजवळ एक ‘फॉर्म हाऊस’ची निर्मिती करून, तेथे एक स्वतंत्र सृष्टी करून राहत आहेत. सुमारे २० गुंठे म्हणजे २० हजार स्क्वेअर फूट आयताकृती जागेत एका टोकाला राहतं घर म्हणजे बंगला आणि दुसर्‍या टोकाला तीन मजली इमारत. ही इमारत म्हणजे काळे दाम्पत्याचा ‘स्टुडिओ कम कलादालन.’ या कलादालनाची रचना ही चित्रकार सुनील काळे यांच्या ‘आर्टिस्टिक माईंड’मधून साकारलेली आहे. दोघांचेही कलानिर्मितीचे ‘स्टुडिओ’ अगदी विचारपूर्वक रचनाबद्ध केलेले आहेत. घरातील सुलक्षणी, सुगरण गृहिणीने टापटीप ठेवलेले नियोजनबद्ध स्वयंपाकघर जितके सुनियोजित असते, त्यापेक्षा कुठेही कमी पडणार नाही, अशी त्यांच्या कलानिर्मिती स्टुडिओची रचना पाहायला मिळाली. रंगांचे डबे वा ट्युब्स, जलरंग, पॅलेट्स, गोल वा चपटे ब्रश, पाणी वा थीनर-लिन्सिड ऑईलसाठीचे भांडे, ब्रश पुसायला लागणारे कापड, बसण्यासाठीची खुर्ची वा स्टूल्स, ‘कॅनव्हॉस’साठीचे ‘इझल्स’ (स्टॅण्ड्स) काम करताना बसण्याच्या जागी मिळणारा वा हवा असणारा प्रकाश वा लाईट, शिवाय ब्रह्मतत्त्व म्हणजे इमारतीच्या मध्यभागी जो भाग टेरेसपर्यंत खुला असलेला... त्याद्वारे येणारा नैसर्गिक प्रकाश... असा प्रचंड सूक्ष्म आणि नियोजनबद्ध विचार करून, कलानिर्मिती स्थळ ज्याला आधुनिक भाषेत ‘स्टुडिओ’ म्हणूया, काळे दाम्पत्याने निर्माण केले आहे. हे थोडे की काय, खालच्या मजल्यावरून जड वस्तू वा फ्रेम-कलाकृतींची ने-आण करण्यासाठी त्यांनी मध्ये मोकळ्या सोडलेल्या भागाच्या चौथर्‍याला एक ‘पुली’ बसवली आहे. पूर्वी आड-विहिरीला पाणी शेंदण्यासाठी दोर-बादली विहिरीत सोडण्यासाठी जसे चाक असायचे, ती कल्पना येथे राबवून त्यांनी कामाची मेहनत हलकी केली आहे.

 

 

 

श्री व सौ. चित्रकार काळे यांच्याकडे दोन आठवड्यांपूर्वी प्रत्यक्ष भेटीचा योग आला आणि त्यांच्या विश्वात कला जगण्याचा आनंद काय असतो, हे अनुभवण्यास मिळाले. चित्रकार काळे त्यांचे विश्व फिरून दाखवित होते. एकेक गोष्टी सांगत होते. सोबत त्यांच्या सौभाग्यवती आणि चित्रकार स्वाती फक्त चालत होत्या. अगदी गरच पडेल अशाच एखाद्या क्षणी त्या बोलत होत्या. बहुधा त्या मितभाषी असाव्यात. त्यांच्या कलाकृतीच अधिक बोलताना अनुभवास येत होत्या. तो भाग या लेखात पुढे येईलच. परंतु, दोघंही कलाकार प्रचंड एकजीव भासले. कला, जगणं, कलासक्त म्हणजे काय? कलेला वाहून घेणं म्हणजे काय? कलोपासक कलेची उपासना करतो म्हणजे काय करतो? या व अशा अनेक प्रश्नांची उत्तरं येथे मिळतात. चित्रकार स्वाती सुनील काळे या नाण्याच्या दोन बाजू असलेल्या दाम्पत्याच्या रूपानं...या दोघांचेही कलाशिक्षण अर्थातच जी. डी. आर्ट (कमर्शिअल) हे त्यावेळच्या सुप्रसिद्ध असलेल्या पुण्याच्या अभिनव कला महाविद्यालयात पूर्ण झाले. दोघांचीही सुमारे १५ ते २० कला प्रदर्शने विविध प्रसिद्ध कलादालनात झालेली आहे. समूह प्रदर्शनेही भरपूर झालेली आहेत. दोघांच्याही कलाकृतींचे संग्राहक देश-विदेशांत शेकडोंनी आहेत. यापैकी चित्रकार स्वाती काळे यांच्या कलाकृती या निसर्गातील सुगंधी वातावरण निर्माण करणार्‍या फुलांच्या आकारांनी बनलेल्या आहेत. कुठलंही फूल हे निसर्गाची ऊर्जा असते. ऊर्जेचं प्रतीक म्हणून त्या फुलांकडे पाहतात. अत्यंत शुद्ध आणि निरागस असणारं फूल हे माणसाच्या वेदना आणि दु:ख सहन करण्यास फार मोठी ऊर्जा देतं. म्हणूनच त्यांच्या निवासाजवळील बागेमध्ये दिसणारी फूलझाडे मग सूर्यफूल असेल वा गुलाब असेल... स्मृतींना जीवंत ठेवून दु:खांना-वेदनांना विसरायला लावून आणि उत्साहासह निर्माण करण्याची ऊर्जा देत असावेत. हीच फुलं स्वप्नांना मूर्तिकार देतात. ही फूलं, त्यांचा सुवास मनाला प्रफुल्लित करतो आणि याच निसर्गाला पुनश्च ‘कॅन्व्हास’वर साकारण्याची-प्रतिनिसर्ग निर्माण करण्याची शक्ती देतात. चित्रकार काळेंच्या प्रज्ञेतून साकारलेली प्रत्येक कलाकृती ही हस्तच्या स्वाती नक्षत्राच्या पावसाने शिंपल्यात निर्माण होणार्‍या मोत्यासारखी भासतात. त्यांच्या अनेक कलाकृतींनी अनेक ‘इंटेरिअर्स’, हॉटेल्स असो, ऑफिसेस असो की हॉस्पिटल्स असो, सजलेली तर आहेतच. परंतु, या कलाकृती तेथील वातावरणही आनंदित करतात. ओशोंनी सांगितलेले आहे की, “चित्रकाराला प्रतिभा स्फुरते ती वेदनेतून, दु:खातून, आघातातून...” आघातातून निर्माण झालेली कलाकृती ही कलारसिकाच्या मनावर अधिराज्य गाजवते; इतके की, पाहणार्‍याच्या मनावरील ताण, त्याच्या वेदना सहन करण्याची शक्ती अशा कलाकृतींद्वारा प्राप्त होते.

 

 

 

कलेबरोबरचं जीवन हेच त्यांनी अंगीकारलं आहे. चित्रकार स्वाती यांच्यात प्रकृतीची दुसरी बाजू म्हणजे चित्रकार सुनील काळे! पाचगणी-महाबळेश्वर ही ठिकाणं म्हणजे निसर्गाने भरभरुन बहार केलेली सृष्टीसौंदर्याची ठिकाणे आहेत. तिथे राहणारी कलाकार मंडळी तर रोज साक्षात स्वर्गीय नंदनवनाचा साक्षात्कार अनुभवत असतात. सुनील काळे हे त्याच नैसर्गिक सुगंधात ‘मेडिटेट’ होणारे चित्रकार! आकाशाला गवसणी घालणारी ‘सिल्व्हर’ आणि ‘पाईन’ची झाडे, राकट परंतु नातं सांगणारी डोंगरांची प्रचंड रांग, पशु-पक्षी, पाण्याचे झरे, धबधबे, रंगीबेरंगी झाडांची पाने-फुले-फुळे अशा अद्भुत घटकांनी सुनील यांच्या चित्र विषयांना भुरळ घातली. कृष्णा नदीचं संथ वाहणारं पाणी काळेंच्या कलाकृतीतील ‘डेप्थ’ दाखवते. हिरवाई-निळाईच्या धूसर होत जाणार्‍या डोंगररांगा आणि शेतीच्या छटा, काळेंच्या कलाकृतीतील प्रतल दाखवितात. नैसर्गिक घटक ज्यांनी चित्र विषय बनले, ते अशा कलाकृतींचे ते ते घटक हे काळेंच्या कलाकृतींचे अध्यात्म ठरले आहेत. अंतस्थ विचारांना मूर्तस्वरुप देताना नैसर्गिक विनयशीलता आणि नैसर्गिक घटकांचं तत्व काळेंनी त्यांच्या कलाकृतीत परावर्तित केलेलं दिसतं. त्यामुळे त्यांच्या कलाकृती या आनंद देणार्‍या तर आहेतच; परंतु, त्या प्रगल्भदेखील भासतात.

 

 

 

चित्रकार स्वाती आणि सुनील काळे यांच्या बंगल्याचे नावच ‘निसर्ग’ आहे. मेनवली-भोगाव रस्त्यावर वाई शहराच्या पश्चिमेकडे त्यांचा ‘निसर्ग’ आहे. एका प्रश्नाचं उत्तर देताना काळे म्हणाले की, “या वातावरणातून बाहेर पडण्याची इच्छादेखील होत नाही. रंग-कॅनव्हास-ब्रश असं साहित्यदेखील पुण्याला संबंधित दुकानदाराला ई-मेलवरुन कळविलं की, तो घरपोच पाठवितो.” म्हणजे ‘व्रतस्थ जीवन’ आणि ‘कलासक्त जीवन’ कशाला म्हणतात, ते या कलाकार दाम्पत्याच्या दैनंदिनीवरून समजेल. जगप्रसिद्ध निसर्ग चित्रकार पॉल क्लीने म्हटले आहे की, “जर तुम्हाला निसर्गचित्रण करायचं असेल तर ते अशाच वेळेला निर्माण करता येईल, जेव्हा तुम्हीच निसर्ग व्हाल.” आपल्याला पॉल क्ली पाहता येणार नाही. परंतु, त्यांच्या तोडीचे हे चित्रकार दाम्पत्य या ‘निसर्ग’मध्ये निश्चित पाहता येईल. चित्रकार स्वाती आणि सुनील हे दोघेही अनेक दिवस त्यांच्या ‘निसर्गा’तून बाहेर पडतच नाहीत. त्यांच्या कलाकृती देशविदेशातून त्यांच्यांशी संपर्क साधून संग्रहासाठी मागविल्या जातात. जेव्हा निसर्गच बनलं जातं, मग अशाश्वत गोष्टींची गरजच काय? चार ते पाच हजार स्केचेस, दोन ते तीन हजार पेंटिंग्ज असा अत्यंत व्यवस्थित, प्रचंड जतन करुन ठेवलेला खजिना जेव्हा त्यांनी दाखविला, तेव्हा कुठेतरी अत्तर विकणार्‍याचे ३०० कोटींचे घबाड वा कुठेतरी शिक्षणासारख्या पुण्यकर्म असणार्‍या क्षेत्रातही भ्रष्टाचाराने बरबटलेल्या कोट्यवधी रुपयांचे गठ्ठेच्या गठ्ठे फार क्षुल्लक आणि तोकडे वाटतात. इतका अमूल्य खजिना जपत जपत काळे दाम्पत्याचा सुरू असलेला रंग-कलाप्रवास असाच अव्याहत सुरू राहो, हीच त्यांना सदिच्छा...!

 ८१०८०४०२१३