भिक्षा दिसायला सामान्य असली तरी त्यात अनेक गुण दडलेले आहेत. भिक्षा मागणार्‍याची स्थिती निर्भय असते. महंताला अनुकूल गुण भिक्षेतून प्रगट होतात, नि:स्पृहता अंगी बाणते. भिक्षा ही अमृतवल्ली आहे, ती कामधेनू आहे. भिक्षेने आपल्या कार्यासाठी भरपूर वेळ मिळतो. लोकसंग्रह करणार्‍याला लोकांमध्ये मान्यता मिळते. असे अनेक फायदे स्वामींनी सांगितले आहेत. ..

त्रिपुरासुराच्या एका पुराचा परकोट अशा तर्‍हेने चांदीचा होता. पण, तो एक सुर नव्हता, तर त्रिपुरासुर होता. त्याची तीन पुरे कोणती? एक पुर आप तत्त्वाचे म्हणजे चांदीच्या परकोटात असलेले आपल्याला गवसते. दुसरे आप तत्त्वाच्या वर तेजस तत्त्व येते. आप तत्त्वात स्थिर झालेला साधक पुढील तेजस तत्त्वाकरिता धडपड करतो. तेजस तत्त्वाचा वर्ण सुवर्णाचा आहे. तेजस तत्त्वात स्थिर झालेला साधक द्विपुरासुर बनून त्याचा दुसरा आतील परकोट सुवर्णाचा बनणारच!..

भारतीय संस्कृतीने जगाला अनेक पावन मूल्ये प्रदान केली आहेत. त्यातीलच यज्ञसंस्कृती हीदेखील तितकीच महत्त्वाची आहे. यज्ञाचा भाव हा अतिशय विस्तृत स्वरूपाचा आहे...

भगवंताने मानवाला बुद्धीचे सर्वश्रेष्ठ वरदान दिले आहे. याच बुद्धीच्या बळावर तो आपल्यासह इतर जीवसृष्टीचे कल्याण साधतो. यासाठी माध्यम ठरते ती दानशीलता! इतर प्राण्यांखेरीज दातृत्व भावना हा महत्त्वाचा गुणधर्म आहे. याच दानीवृत्तीमुळे त्याची श्रेष्ठता व ज्येष्ठता सिद्ध होते...

रामदास स्वामींनी समर्थ संप्रदायाची स्थापना करून संप्रदायाच्या कार्यासाठी लागणारे महंत, शिष्य शोधले आणि परिश्रमाने त्यांना तयार केले. महंतांनी प्रथम ब्रह्मज्ञानाचा अभ्यास करून आत्मोद्धार साधावा आणि मग लोकोद्धाराच्या कामाला लागावे, अशी समर्थांची अपेक्षा होती, हे आपण मागील एका लेखात पाहिले आहे. महंतांनी संप्रदायाच्या कामासाठी मुख्यतः लोकसंग्रह करावा, हे अपेक्षित होते. यासाठी महंताने जनसमुदायाला आपलेसे करून घेतले पाहिजे. लोकसमुदायाला वश करून घेतले की, मग समुदायाबाहेरील जी मंडळी असतात, त्यांनाही महंतांविषयी ..

(अश्वन्वती) दगड-धोंड्यांनी भरलेली संसाररुपी नदी (रीयते) मोठ्या वेगाने वाहत आहे. मानवांनो! (सँरभध्वम्) तुम्ही तितक्याच गतीने व एकीच्या बळाने कार्यतत्पर व्हा. कार्यारंभ करा. (उत्तिष्ठत) उठून उभे राहा. (सखाय:) मित्र बनून या नदीला पार करा. (ये अशिवा असन्) जे वाईट, अनिष्ट आहे, (अत्र जहीम:) ते सर्व इथेच टाकून द्या. (वयम् शिवान् वाजान्) आम्ही जे काही चांगले व पवित्र असेल, असे कल्याणकारी सत्कर्म, शुभ विचार व पवित्र बळ (अभि उत् तरेम) या सर्वांना समोर व सोबत ठेऊनच या नदीला तरुन जाऊया! ..

रामायणात समुद्रमंथनाची कथा आली आहे. सुर आणि असुर आपापसात भांडून थकले. मग ब्रह्मदेवाच्या म्हणण्यावरून अमृतप्राप्तीच्या हेतूने त्यांनी समुद्रमंथन करायचे ठरविले. समुद्रमंथन म्हणजे ध्यानाद्वारे मनाचे व शरीराचे मंथन करून कुंडलिनी जागृत करणे व आत्मज्ञान प्राप्त करणे होय. मनाचा व शरीराचा परस्पर संबंध असतो. संस्कार बदलल्यास जीवात्म्याचे उपकरण-शरीर, तेसुद्धा बदलत असते. शरीरात रोग असल्यास मन अस्वस्थ असते. जसे मन तसे शरीर. म्हणून शुद्ध मन असलेले सर्व खरे संत सर्वगुणसंपन्न व दिसावयास सुंदरच असतात. उदा. ज्ञानेश्वर ..

मानव हा बुद्धिमान प्राणी समजला जातो. बुद्धीच्या बळावर तो मोठमोठी कामे करू शकतो. मग ती चांगली असोत की वाईट! ज्याची बुद्धी सन्मार्गाने कार्यरत असते, त्याकडून श्रेष्ठ कामे घडतात. पण ज्याची बुद्धी वाईट दिशेने वाटचाल करते, त्याच्याकडून मात्र अनिष्ट व विनाशकारी कामे होतात. बुद्धीचा वापर कोणत्या प्रकारे व कशा तर्‍हेने करायचा? हे मात्र मानवाच्या हाती आहे. ..

हे इन्द्र, हे परमेश्वरा! (यम्) ज्या माणसाचे (प्रचेतस:) विवेकशील असे महाज्ञानी, (वरुण:) वरणीय श्रेष्ठ सुजन, (मित्र:) प्रेम व स्नेह करणारे मित्रगण आणि (अर्यमा) न्यायकारी लोक (रक्षन्ति) रक्षण करतात, (स:)तो (जन:) मनुष्य (कि:) कोणाकडूनही (न दभ्यते) दाबला व मारला जाऊ शकत नाही. ..

त्यांनी लिहिलेल्या ‘धन्य ते गायनी कळा’ या काव्यावरून ते स्पष्ट होते. गायनकला ही अशी आहे की, त्यात देश-काळाचे बंधन राहत नाही. गायन हे सर्वांना आवडते. चांगली गायनकला अवगत असेल, तर त्याद्वारा लोकांना प्रेमाने भजन करायला लावता येते. त्यातून भगवंताची कीर्ती वाढते. लोक राजी राहतात. म्हणून मी देवाची कीर्ती गायनातून वर्णन करतो, असे स्वामी म्हणतात. यासाठी गायनकला धन्य होय...

संप्रदायातील शिष्यांच्या संदर्भात विचार करायचा तर शिष्य चारित्र्य संपन्न तर असला पाहिजेच. परंतु, त्यापुढे जाऊन माया, ब्रह्म समजून वागणार्‍या शिष्याच्या हातून लोकोद्धाराचे काम अधिक चांगले होईल. कारण, शिष्य चांगला वागत असला तरी समुदायात गेल्यावर तो मायेच्या पसार्‍यात कसा अडकत जाईल ते सांगता येत नाही. ..

आज आपला देश आणि सारे जग वाईट व राक्षसी प्रवृत्तींकडे वळत आहे. सर्व प्रकारची साधने व सांपत्तिक ऐश्वर्य उपलब्ध असतानादेखील तो आसुरी प्रवृत्तींमुळे दुःखाच्या सागरात स्वतःला ओढवून घेत उद्ध्वस्त होत आहे. अशा या विनाशकाळामध्ये माणसाला माणुसकीच्या व दिव्यत्वाच्या मार्गावर आणण्याकरिता आणि मानवतेची तत्वे धारण करण्याकरिता वरील मंत्रांश फारच उपयुक्त ठरणारा आहे. ..

स्त्रियांचा हा अतिशय महत्त्वाचा सण होय. या दिवशी सुवासिनी आणि कुमारिका परड्यांवर गव्हाची रोपे वाढवून गौरीची पूजाअर्चा करून आपापल्या महादेवाला प्रसन्न करीत असतात. ‘हरिता’ म्हणजे ‘पळविली गेलेली’ आणि ‘अलि’ म्हणजे सखी. कोणी कोणाला पळविले आणि का म्हणून? कथा अशी आहे की, हिमालयाची कन्या पार्वती. तिचे महादेवावर प्रथमपासूनच प्रेम होते. ..

आम्ही सर्वांनी सकाळी व संध्याकाळी अशा दोन्ही वेळेत त्या कालनिर्मात्या भगवंताचे श्रद्धेने स्मरण करीत, त्याची मनोभावे उपासना करावी. आपल्या दैनंदिन जीवनातील सकाळचा व रात्रीचा थोडासा तरी वेळ परमेश्वराच्या ध्यानासाठी काढावयास हवा...

’विद्’ म्हणजे जाणणे. जाणून वागण्याची रीत म्हणजे वैदिक परंपरा होय. ‘जाणणे’ हा मराठी शब्द ’ज्ञान’ या संस्कृत शब्दाचे अपत्य आहे. ‘ज्ञान’ या शब्दाचा उच्चार मराठीत ’द्न्यान’ असा आहे. परंतु, तो चुकीचा आहे. त्याचा खरा उच्चार ‘ज्याँन’ असा आहे. या ‘ज्याँन’ शब्दापासून मराठीत ‘जाणणे’ हा धातू आला आहे. म्हणून ‘जाणणे’ याचा अर्थ ज्ञानप्राप्ती करणे होय. ज्ञानप्राप्ती करणे म्हणजे केवळ पुस्तके वाचणे आहे का? आज जरी आम्ही पुस्तके वाचून ज्ञानी होण्याचा सवंग मार्ग शोधून काढला असला तरी वैदिक परंपरा असल्या बहुवाचकाला ‘बहुश्रुत’ ..

‘आत्मज्ञान’ खरे नाही असे जे म्हणतात, त्यांचे पारमार्थिक अध:पतन होणार असे खुशाल समजावे. बुद्धिहीन, विचारहीन माणसांना हे कळत नाही. आत्मज्ञान म्हणजे आत्मसाक्षात्कार ही अवस्था इतकी तरल असते की, तिचे शब्दांत वर्णन करता येत नाही. पण, ती समाधानाची अवस्था असते...

माणूस येन-केन प्रकारे धन मिळवून मोठ-मोठाली घरे बांधतोय, जमीन-जुमला व मोटारगाड्या आणि अनेक महागड्या वस्तू घेऊन संपत्तीचे प्रदर्शन करीत आनंदी बनण्याचा व सुमनस होण्याचा प्रयत्न करतोय, पण हा शाश्वत आनंद नाही. जोपर्यंत आत्मज्ञानाचा, वैदिक सत्य ज्ञानाचा सूर्य पाहणार नाही, तोवर तो खर्‍या सुख व आनंदापासून तो वंचित राहणार...!..

संत सेना महाराजांच्या वरील अभंगाप्रमाणे पंढरीच्या वाटेवर सुख शोधणारे ,आपल्या भक्तिरसाने संपूर्ण महाराष्ट्राला चिंब भिजवणारे हभप रामदास महाराज यांचे दुर्दैवाने २५ सप्टेंबर रोजी निधन झाले. त्यांच्या जीवनकार्याचा आढावा घेणारा हा लेख.....

ब्रह्मज्ञान अथवा आत्मज्ञान ही काही चर्मचक्षूंनी गुणांद्वारा जाणायची वस्तू नव्हे. अन्य शब्दांमध्ये सांगायचे म्हणजे दृश्य पदार्थांचे ज्ञान मिळवण्यासाठी मनाला इंद्रियांद्वारे ज्ञान मिळण्यासाठी जी सवय लागलेली असते. ती ब्रह्मज्ञान म्हणजेच आत्मज्ञान मिळण्यासाठी उपयोगी पडत नाही, हे उघड आहे. ब्रह्मवस्तू ही अतींद्रिय असल्याने दृश्य जगाचे ज्ञान मिळवण्याच्या पद्धतीने ती आणता येत नाही...

आता उत्तम नेता बनण्याकरिता वेदमंत्र कोणकोणते उपयुक्त उपाय सुचवितो, ते आपण पाहू. सर्वात अगोदर म्हटले आहे, ‘यत्रा नियुद्भि सचसे शिवाभि:।’ ज्याच्यामध्ये कल्याणकारक नीतितत्त्वे असतील, तो नेता बनू शकतो. नेतृत्व असेल तर त्या व्यक्तीने सर्वप्रथम आपले आचरण शुद्ध ठेवावयास हवे. तो नैतिक दृष्टीने प्रगत असावा. कारण, चारित्र्यसंपन्न नेता हाच आपल्या जनतेला सदाचार शिकवू शकतो. त्यामुळे शीलयुक्त समाजाची निर्मिती होऊ शकते...

आम्ही कानांनी चांगले व योग्य तेच ऐकावे आणि डोळ्यांनीदेखील पवित्र व सुंदर तेच पाहावे. वाईट ऐकायचे नाही वा पाहावयाचे पण नाही! थोडक्यात, ‘बुरा मत सुनो, बुरा मत देखो!’ हा आशय...

आत्मज्ञानी नि:स्पृह असो अथवा विज्ञानवादी शास्त्रज्ञ असो, त्याला सतत अभ्यास, कष्ट आणि प्रयत्न करावेच लागतात. समर्थांनी परमार्थ साधनेतही यांना महत्त्व दिले आहे, हे विशेष आहे. प्रयत्न अभ्यास न करणार्‍या आळशी माणसाला कधीही परमार्थ साधन करता येणार नाही...

आम्ही पौराणिक पद्धतीनुसार देवींच्या प्रतीकात्मक मूर्ती करून उभ्या करतो. पण, त्यातून बोध घेण्यास मात्र विसरतो. या मंत्रात इडा, सरस्वती व मही या तीन देवींचे माहात्म्य ओळखून त्यांना जीवनात धारण करण्याचा, म्हणजेच आपल्या अंत:करणात त्यांची स्थापना करण्याचा संदेश मिळतो...

राष्ट्रमातेवर आलेली सर्व संकटे दूर करण्यासाठी तिच्या पुत्रांनी सर्व प्रकारचे बलिदान देण्यास तयार राहावे - वयं तुभ्यं बलिहृत: स्याम। हे मातेे, आम्ही तुझ्या रक्षणासाठी स्वतःचे प्राणार्पण करण्यास सदैव तत्पर राहू! तुझे उपकार आम्ही कधीही विसरणार नाहीत. या मंत्रांशातून भूमिमातेच्या रक्षणासाठी बलिदानाची परंपरा अगदी वैदिक काळापासून असल्याचे निदर्शनास येते. ..

आज जर समर्थ रामदासस्वामी असते तर त्यांना सर्वात जास्त आनंद झाला असता. श्रीराम हे त्यांचे आराध्य दैवत आणि सर्वस्व होते. श्रीराम हा समर्थांचाही समर्थ, देवांना रावणाच्या बंदिवासातून सोडवणारा आणि स्वामींचा परमार्थ होता...

बुद्धी पवित्र असेल तर सर्व काही चांगले व उत्तम घडते आणि बुद्धी जर बिघडलेली असेल, तर माणूस सतत वाईट कामे करतो. बुद्धीची छोटीशी किरणेदेखील माणसाला उच्चस्थानी घेऊन जातात. बुद्धीच्या तेजात जी व्यक्ती राहत असते. ती सतत यशस्वी ठरते. त्यांना सर्व प्रकारचे यश लाभते आणि चहुकडे कीर्ती पसरते...

केवळ पोट भरण्यासाठी मी अनेक कुकर्मे केली, आता हे सर्व थांबवून सत्संगाचा शोध घेतला पाहिजे. त्यांच्या संगतीत राहून सद्विचाराने पुण्यकर्माने उर्वरित आयुष्य व्यतित केले पाहिजे, अशी उपरती ज्याला होते, त्याला शास्त्रकारांनी ‘मुमुक्ष’ म्हटले आहे. प्रापंचिक स्वार्थ, घमेंड सोडून दिल्याने ‘मुमुक्ष’ला काहीतरी परमार्थ करण्याची इच्छा होते. संतसज्जनांबद्दल ममत्व वाटायला लागून तो आत्मचिंतनाकडे वळतो...

परर्थमार्गात प्रगती करण्यासाठी ‘बद्धा’ची अवस्था नीट समजली पाहिजे. ती समजल्यावर बद्वावस्था सोडून पुढे जाण्याची इच्छा होते. मोक्षाची इच्छा धरणार्‍या ‘मुमुक्षेेक्षू’कडे वाटचाल सुरू होते. ..

ऋतमार्गावर चालणार्‍या मुलामुलींमुळे त्यांच्या माता-पित्यांचे, गुरुजनांचे व कुटुंबाचे लौकिक वाढीला लागते. अशी संतती म्हणजे एक प्रकारे त्या वंशाचे दीपस्तंभ होत. जगाच्या प्रेरक इतिहासात अशा प्रेरक सत्यवादी संततीमुळे त्या त्या वंशांची नावे अजरामर ठरली आहेत. आपल्या श्रेष्ठ गुण, कर्म व आचरणामुळे अनेक मुलामुलींनी आपल्या कुटुंबाची वेगळी ओळख निर्माण केली व आदर्श स्थापन केला...

आत्मज्ञान प्राप्त करून घेण्यासाठी सर्वप्रथम देहबुद्धीचा व अहंकाराचा निरास करावा लागतो, म्हणजे देहबुद्धीला व अहंकाराला दूर करावे लागते. हे दोन्ही सोडल्याशिवाय आत्मज्ञानाच्या प्रांतात प्रवेश करता येत नाही...

यंदा कोरोनाच्या पार्श्वभूमीवर पंढरी वारकरी पंढरीला निर्गुण रूपात पोहोचला आहे. पंढरीनाथ महाराजदेखील आपल्या भक्तांसाठी घराघरात पोहोचतील, असा दृढविश्वास सर्वांना आहे. सार्वभौम, सर्वसत्ताधीश सौख्यसिंधू, दीनवत्सल, दीनदयाघन अशी बिरुदावली लावून देवनाथ महाराज अनंतकरुणाघन पंढरीरायाला ‘पंढरपूरवासिनी माऊली विठाबाई’ म्हणून आर्तपणे हाकारीत आहेत...

‘ज्ञानेश्वरी’, ‘एकनाथी भागवत’, तुकारामांची अभंगगाथा आणि ‘दासबोध’ हे संतांचे ग्रंथ म्हणजे मराठी भाषेचे आणि महाराष्ट्राचे वैभव आहे. या ग्रंथकारांच्या कर्तबगारीवर व पुण्याईवर महाराष्ट्राचा भाग्योदय आधारलेला आहे. नैतिकता, चारित्र्य, भक्तिभाव, प्रामाणिकपणा, सत्य या संतांच्या शिकवणुकीतून महाराष्ट्राला आताही भाग्योदयाचा मार्ग दिसू लागेल...

अग्नीमध्ये सर्वांच्या कार्यांना जाणण्याचे सामर्थ्य आहे. जसा भौतिक अग्नी किंवा तिची दिवा, पणती, ज्योती अशी छोटी-छोटी प्रतीकेहीदेखील सर्व वस्तूसमूहांचे ज्ञान करून देतात. त्याप्रमाणे अग्निस्वरुप, परमेश्वर हा सर्व ज्ञान-विज्ञानाला जाणणारा ‘सर्वज्ञ’ देव आहे.....

इतकी सुंदर निसर्गरुपी ‘नाव’ मिळाली असताना मानवाचे तेच ते रडणे! तिचे रक्षण त्याने प्रयत्नपूर्वक करावयास हवे. पण, असे न करता हा दुर्दैवी माणूस आपल्याच हातांनी या नौकेला खिळखिळे करून सोडतोय. हिच्या साहाय्याने नानाविध दुःखांना दूर सारत त्याने जीवनाचे अंतिम ध्येय ‘मोक्ष’ गाठावयाचे सोडून तो एकाच ठिकाणी थांबला आहे. तेही दैन्य-दारिद्य्राची गाणी गात! ..

खरे तर जगातील सर्व मानव आणि इतर पशुपक्षी, जीवजंतू या सर्वांचे देह भिन्न भिन्न जरी असले किंवा प्रत्येकाची वृत्ती वेगळी जरी असली तरी आत्मे मात्र एकसमान आहेत. कर्माची फळे भोगण्याकरिता आत्म्यांनी वेगळी शरीरे धारण केली आहेत. याकरिता बाह्य आकृतीकडे न पाहता, त्या देहाचा आधारभूत घटक असलेल्या आत्म्याचा विचार करावयास हवा...

आज ‘व्यक्तिमत्व विकास’ ही आधुनिक काळातील उपपत्ती आहे. पण, साडेतीनशे वर्षांपूर्वी ग्रंथलेखन करताना सहज जाता जाता स्वामी त्यातील तत्त्वांवर भाष्य करतात, हे आश्चर्य वाटण्यासारखे आहे. तसेच ते अभ्यासण्याजोगे आहे...

ईश्वर हा अविद्या, अस्मिता, राग, द्वेष व अभिनिवेष या पाच क्लेशांपासून, पुण्य व पाप कर्मांपासून, सुखात्मक व दुःखात्मक कर्मफळां (विपाकां) पासून आणि त्यापासून निर्माण झालेल्या, आशयां (वासनां) पासून पूर्णपणे रहित (वेगळा) असलेला चेतनतत्त्वस्वरुपी असा विशेष शक्तियुक्त परमश्रेष्ठ आहे. जगातील प्रत्येक जागा भगवंताने व्यापलेली आहे. असे कोणतेही स्थान नाही की, जिथे तो ईश्वर नाही...

नाशिकमधील तपाचरणाच्या काळात स्वामींनी हिंदवी स्वराज्याचे, हिंदवी संस्कृती रक्षणाचे स्वप्न पाहिले होते. पुढे बारा वर्षांनी तीर्थाटनाहून परत महाराष्ट्रभूमीत आल्यावर स्वामींनी धार्मिक पातळीवर समाजसंघटनाच्या दृष्टीने पावले टाकायला सुरुवात केली...

मागील भागात आपण ईश्वराचे मुख्य नाव ‘ओ३म्’ यासंदर्भात विस्तृतपणे चर्चा केली. यात ‘ओ३म्’चा अर्थपूर्ण जप केल्याने होणारे लाभ यावर प्रकाश टाकण्यात आला होता. आता या भागात गायत्री मंत्राची स्तुती व उपासना यासंदर्भात चर्चा करूया. ..

आज सकल प्राणिसमूह व त्यातही मानवसमाज मृत्युभयाने त्रस्त झाला आहे. भौतिक साधने, धनवैभव, पैसा-अडका आणि सर्व प्रकारच्या सुविधा असूनही मानसिकदृष्ट्या तो पोखरलेला आहे. आधिदैविक, आध्यात्मिक व आधिभौतिक या त्रिविध दुःखांनी (तापांनी) वेढलेला माणूस किंकर्तव्यमूढ बनला आहे. ..

युधिष्ठिराची नजर सर्वांवरून फिरत होती. कारण, तो आपल्या भावांना शोधत होता. एवढ्यात त्याला दुर्योधन तिथे दिसला. तो रत्नजडीत आसनावर ऐटीत बसलेला पाहून युधिष्ठिराला आश्चर्याचा धक्का बसला...

'शरीरशुद्धी', 'आत्मिक पवित्रता' व 'यज्ञमय कर्मशीलता' या तीन साधनांचा श्रद्धेने अवलंब केल्यास आम्ही अमरत्वाला प्राप्त होऊ शकतो. मृत्यूभयापासून आपण मुक्त होऊ शकतो. त्यामुळे 'द्राघीया आयुः।' म्हणजेच दीर्घ आयुष्य मिळवू शकतो. इतके उत्तमोत्तम घडले की, त्या-त्या मानवाला चांगली संस्कारयुक्त प्रजा म्हणजे संतती लाभते व घरकुटुंब हे धनधान्याने परिपूर्ण होऊन सदैव आनंदाचा वर्षाव होत राहतो...

श्रीकृष्णासारखा सखा सोडून गेला म्हणून अर्जुन खूपच दुःखी झाला होता. एकामागून एक वाईट घटना घडल्यामुळे त्याच्या मनावर भयंकर ताण आला. तो हस्तिनापुरात कसाबसा पोहोचला व बेशुद्धच पडला. त्याच्या मुखावर सुगंधी पाणी शिंपडल्यावर तो शुद्धीवर आला. त्याने सर्वांना बलराम, सात्यकी व श्रीकृष्ण यांचे देहावसान झाल्याचे सांगितले. समुद्राने त्यानंतर द्वारका कशी गिळली तेही कथन केले. दरोडेखोरांच्या हल्ल्यामध्ये आपले गांडीव धनुष्य निष्प्रभ झाले हेही सांगितले. आता जगण्याला काहीच अर्थ उरला नाही, असे सर्व पांडवांचे एकमत झाले...

‘वेदमित्र’ हा सर्वज्ञानाचे अधिष्ठाता आहे. त्याच्या सान्निध्यात राहिल्याने माणसाची वाणी शद्ध, पवित्र व धाराप्रवाही बनते. पण, या अनंत मित्राचा त्याग केला की, आपली वाणी अपवित्र बनते. माणूस नको ते भलते-सलते बोलू लागतो. व्यर्थ बोलण्यामुळे आपणांवर लोकांचा विश्वास राहत नाही. त्याचे शब्द वाया जातात. मुखदोषवृद्धी बरोबरच मनाचेही दोष वाढीला लागतात. वेदज्ञानाव्यतिरिक्त नको ते अन्य ऐकल्यास जीवनात काहीच अर्थ उरत नाही...

बाण घुसल्यामुळे श्रीकृष्णाला तीव्र वेदना झाल्या. व्याध धावतच त्याच्याजवळ गेला. तिथे हरीण नसून एक दिव्य पुरुष पिवळ्या रंगाची रेशमी वस्त्रे परिधान करून झोपला आहे हे पाहून त्याला धक्काच बसला. श्रीकृष्ण कण्हत होते. त्यांनी व्याधाकडे पाहत स्मित केले व म्हणाले, “हे व्याधा, तू माझ्यावर तो बाण सोडून उपकारच केले आहेस. माझ्यासमोर मरावे कसे, हा प्रश्न होता. तो तू अनायसे सोडवला व मला उपकृत केले. तू अजिबात वाईट वाटून घेऊ नकोस. तुझ्या घरी शांतपणे जा. या तुझ्या सुकृत्याबद्दल मी वर देतो की, तुला स्वर्गाची प्राप्ती ..

आपल्या सर्व पुत्रांना भेटून कुंतीला हर्ष झाला. युधिष्ठिराने सर्वांची विचारपूस केली. विदुरकाकांचीही विचारपूस केली. विदुर फक्त हवेवर राहून तपस्या करत आहेत, असे त्याला कळले. ते आणखीन आत निबीड अरण्यात होते. युधिष्ठिर त्यांना भेटायला तिथे पोहोचला. ते खूप कृश झाले होते. दोघांनी एकमेकांकडे पाहिले..

पौराणिक युगात वैदिक शास्त्रात बऱ्याच प्रमाणात प्रक्षेप झाल्याने तेव्हापासून आजातागायत स्त्रीला केवळ भोगविलासाची सुखवस्तू म्हणूनच गणले गेले, तर तिला तिच्या अधिकारापासूनही वंचित ठेवण्यात आले. याच कारणाने वैदिकशास्त्र नाहक बदनाम झाले. पण, वरील मंत्रात आलेली विशेषणे स्त्रियांचा खऱ्या अर्थाने सर्वोच्च आदर व सन्मान करणारी आहेत...

माणसाने आपले मन प्रसन्न ठेवून आत्मसुधारणेच्या मागे लागावे. आळस टाकून प्रयत्न करावा. काही झाले तरी प्रयत्नांची कास सोडू नये. प्रयत्न करताना आजूबाजूच्या लोकांना खूश ठेवावे. कोणाचे मन दुखवू नये. निरपेक्षपणे प्रयत्नपूर्वक कार्य करीत राहिल्यास महंताचे गुण आपल्या ठिकाणी येतात व प्रारब्ध अनुकूल होते...

दुराचारी पापी लोकांना मृत्यूनंतर यमयातना भोगाव्या लागतात हे निश्चित, असे समर्थ म्हणतात. समर्थांच्या काळी दिल्लीतील औरंगजेबाने केलेला हिंदू प्रजेचा छळ समर्थांनी पाहिला होता आणि त्यासंबंधी विश्वासू लोकांकडून ऐकले होते...

नुकताच संपन्न झालेला 'व्हॅलेंटाईन सप्ताह' आणि उद्याच्या महाशिवरात्रीच्या मुहूर्तावर, भगवान शिवशंकर आणि देवी पार्वती यांच्यातील भावानुबंध उलगडून पतीपत्नीच्या नातेसंबंधाचा परिपाठ सांगणारा हा लेख.....