शरीराची एक नैसर्गिक ठेवण असते. या ठेवणीत नैसर्गिकरित्याच प्रतिकारशक्ती कार्यरत असते. बाहेरून होणाऱ्या जंतुसंसर्गाला अनुसरून प्रत्येक शरीर त्यानुसार योग्य ते बदल घडवून आणते. त्या जंतूंना परतवून लावण्यासाठी नैसर्गिक सैनिक निर्माण करते...

'सुप्रजा' या लेखमालेतील हा २५ वा भाग. गर्भधारणेपूर्वी दाम्पत्यांची शरीरशुद्धी ते मानसिक आचरण कसे असावे, येथून ही शृंखला सुरू झाली. पुढे टप्प्या-टप्प्याने गर्भधारणा झाल्यावर गर्भाची होणारी स्वाभाविक वाढ आणि मातेच्या शरीरातील बदल हेदेखील जाणून घेतले. मातेच्या आहार-आचरण इत्यादींवर गर्भाचा विकास कसा अवलंबून असतो, तेही बघितले. जन्मानंतरचे स्तन्याचे महत्त्व व बाल्यावस्थेतील तीन अवस्थांबद्दलही जाणले. यापुढे बाळाच्या वाढत्या वयातील आहार आणि दिनचर्या याबद्दल बघूया...

माणसाची संवेदनशीलता ही प्रत्येक माणसाची शारीरिक व मानसिक जडणघडण व प्रकृती यावर अवलंबून असते. एकाच वातावरणात राहणार्‍या दोन लोकांची संवेदनशीलता वेगळी असू शकते. या वेगळ्या संवेदनशीलतेमागे असते, ती प्रत्येक माणसाची मूलभूत प्रकृती व पद्धती. त्यालाच 'Constitution of man' असेही म्हणतात...

जी गोष्ट टीबीच्या लसीची आहे, तीच कांजिण्या, गोवर, रुबेला इत्यादी लसींची असते. मग असे का होते? लसीकरण केल्यावरही हे आजार होतात. याचे मुख्य कारण म्हणजे, माणसाची संवेदनशीलता (Susceptibility). याच संवेदनशीलतेला विचारात न घेता जेव्हा सरसकट अशी औषधे दिली जातात तेव्हा माणसाची रोगप्रतिकारक शक्ती कमजोर होत जाते...

लहान मुलांमध्ये (वय वर्षे १ ते ५) पचनशक्ती सुधारत असते. आधीच पचायला जड किंवा तिखट चमचमीत असे पदार्थ देऊन चालत नाही. दात येईपर्यंत घन आहार सहसा देऊ नये. पचायला सगळ्यात सुलभ म्हणजे तांदूळ आणि मूग. तेव्हा अन्नप्राशन सुरू करताना यानेच करावे. भात हातसडीच्या तांदळाचा असावा. सहसा बासमती, आंबेमोहर इ. प्रकारातील असू नये. कारण, हे भात प्रकार पचायला जड असतात. तांदूळ उगवायला जेवढा अधिक काळ लागतो तेवढा तो जड असतो. नवीन तांदळापेक्षा जुना तांदूळ वापरावा. तांदूळ बाजारातून आणलेला असल्यास तो धुवून वाळवावा आणि मग वापरावा. ..

आपण सर्वच मनुष्यप्राणी एक आक्रमक प्रवृत्ती घेऊन जन्माला येतो. या आक्रमक प्रवृत्तीचे ध्येय मुळात एकच आहे, ते म्हणजे आत्मबचाव. पण, जेव्हा तिरस्काराची भावना आक्रमकतेवर प्रभाव टाकायला लागते, तेव्हा आत्मबचावापेक्षा तिचा कल दुसर्‍यांचा विनाश करण्याकडे जास्त असतो. आपण महाभारत किंवा रामायणाकडे पाहिले तर दुर्योधन काय किंवा रावण काय, ते दोघेही तिरस्काराने मदमस्त झाले असल्याने सर्वांच्या विनाशाच्या टोकाला पोहोचलेले दिसतात...

कॉर्निया ट्रान्सप्लान्ट म्हणजे काय? ते का व कधी केले जाते? याविषयी माहिती देणारा हा लेख... ..

तिरस्कार ही अधिक प्रमाणात वैयक्तिक भावनेपेक्षा कळप प्रवृत्तीची भावना आहे, असा शास्त्रीय समज आहे. एखाद-दुसरी तिरस्काराची घटना बऱ्याच काळानंतर तितकी महत्त्वाची राहात नाही, परंतु ती घटना ज्या व्यक्तींमध्ये वा लोकांमध्ये घडते, त्यांच्यात तिरस्काराचा जो भाव निर्माण होतो, तो मात्र खूप काळ चालू राहतो. यामुळेच की काय, आपण तिरस्कारातून निर्माण झालेले वाद खूप काळ चालू राहिलेले पाहतो...

दुर्धर आजारात जिथे इतर पद्धती थकतात तेथे होमियोपॅथीक उपचार पद्धती फार उपयुक्त ठरते...

गर्भावस्थेचे ९ महिने (४२ आठवडे) पूर्ण झाल्यानंतरही लांबलेली गर्भावस्था किंवा प्रसुतीच्या अंदाजित तारखेला १४ दिवस उलटून जाणे अशी ‘पोस्ट-टर्म प्रेग्नन्सी’ची व्याख्या केली जाते. सर्वसाधारणपणे होणार्‍या मातेने गर्भावस्थेचे ३७ आठवडे पूर्ण केल्यास आम्ही त्याला ‘टर्म प्रेग्नन्सी’ किंवा ‘पूर्ण दिवसांची गर्भावस्था’ असे म्हणतो. तेव्हा, यामागची कारणे, उद्भवणार्‍या समस्या आणि या समस्येचे निदान याविषयी आजच्या लेखातून सविस्तर जाणून घेऊया.....

‘संवेदनशीलता’ हा माणसाचा मूलभूत गुणधर्म आहे. शरीराचे सर्व कार्य या गुणधर्मानुसार चालत असते. शरीराच्या सर्व नियमित क्रिया जसे पचनक्रिया, वाढ होणे चयापचय इ. तसेच जंतुसंसर्ग आजार होणे इ. शरीराच्या सर्व प्रतिक्रिया हा माणसाच्या उत्स्फूर्त प्रतिक्रियेला भाग असतो...

स्तन्यपानाचे तान्हुल्याच्या वाढीमध्ये अनन्यसाधारण महत्त्व आहे. तेव्हा स्तन्यनिर्मिती होत नसल्यास त्यावरील उपाययोजना आणि मातेचा आहार याविषयी आजच्या भागात जाणून घेऊया.....

‘इंटरमिटन्ट फास्टिंग’ (IF) म्हणजे खाणे आणि उपवास यांचा समावेश असलेले आहाराचे वेळापत्रक. याला ’इंटरमिटन्ट कॅलरी रिस्ट्रिक्शन’ असेही म्हणता येईल. ..

पृथ्वीच्या काही विशिष्ट भागामध्ये सतत वातावरण बदलत असते. उत्तर व दक्षिण ध्रुवांवर तर सदैव खडतर बदल होत असतात व तापमान हे न्यूनतम असते, अशा वातावरणात जर टिकून राहायचे असेल तर वातावरणातील बदलांशी सकारात्मकरीत्या जुळवून घेणे अतिशय महत्त्वाचे असते...

झोप ही गोष्ट खाणे आणि श्वास घेणे या दोहोंइतकीच महत्त्वाची आहे आणि अपुर्‍या झोपेमुळे लठ्ठपणापासून ते कमकुवत रोगप्रतिकारशक्तीपर्यंत आरोग्याच्या अनेक समस्या उद्भवत असल्याचे संशोधनांतून वेळोवेळी सिद्ध झाले आहे. अपुर्‍या किंवा चुकीच्या पद्धतीने घेतलेल्या झोपेच्या कार्यक्षमतेची हानी, अतिताण, चिंता आणि नैराश्य यांच्याबरोबर खूप गहिरे नाते असल्याचे आढळून येते. तुम्हाला पुरेशी झोप मिळत नसेल तर तुमच्या मेंदूचे व शरीराचे काम सुरळीतपणे चालू शकत नाही आणि त्यामुळे तुमच्या जीवनमानाचा दर्जा लक्षणीयरित्या खालावतो. ..

स्तन्यातील दोषानुसार 'दुष्टी'ची लक्षणे, चिन्हे मागील लेखात बघितली. त्यावरील चिकित्सा आणि आहारीय उपाय आज जाणून घेऊया...

डॉ. जे. टी. केंट यांनी लक्षणांचे वर्गीकरण लक्षणांच्या महत्त्वानुसार व त्यांच्या तीव्रतेनुसार केले. हे वर्गीकरण करत असताना त्यांनी काही महत्त्वपूर्ण निरीक्षणेसुद्धा नोंदवून ठेवली. ही निरीक्षणेसुद्धा त्यांनी अनेक रुग्णांच्या लक्षणांच्या अभ्यासातून आलेल्या अनुमानावरून काढली जातात...

आज विजयादशमी. या दिवशी आपट्याच्या झाडाची पाने सोने म्हणून एकमेकांना वाटून दसऱ्याच्या शुभेच्छा दिल्या जातात. विजयादशमीच्या दिवशी आपट्याची पाने 'सोने' म्हणून लुटण्याविषयी अनेक कथा प्रचलित आहेत. पण, या आपट्याच्या पानाचे आरोग्याच्या दृष्टीने महत्त्व फार कमीजणांना ठाऊक आहे. तेव्हा, आज दसऱ्याच्या शुभमुहूर्तावर ही आपट्याची पाने किती गुणकारी आहेत, याची माहिती करुन घेऊया...

विफलतेचे धारदार शस्त्र बोथट करायचा प्रगल्भ मार्ग म्हणजे भावनेच्या हिंदोळ्यावर त्याची धाट न वाढविता शांतपणे आपल्या मनाच्या खिडकीतून विफलता कशी बाहेर जाते, याची समंजसपणे वाट पाहणे. यामुळे आपले मन आपल्या हाताबाहेर जाणार नाही. आपला समतोल ढळणार नाही. विफलता अनुभवायला येत आहे, पण मन मात्र स्थिरावले आहे. यामुळे स्वत:बद्दल अनुकंपा वाटेल. आपण स्वत:बद्दल कठोर न होता थोडे करुणेने पाहूया...

आज आपल्याला काय हवं आहे? की, मी म्हणेन तेच खरे. माझाच आवाज ऐकायला पाहिजे. दुसर्‍यांच्या आवाजाला महत्त्वच द्यायचे नाही, असे ठरवले तर माणसाने माणसांबरोबर राहण्याचा इरादाच ठेवू नये. ..

आपण अनेक वेळा आपत्कालीन प्रसंगात काय पाहतो? अनेक संस्थांचे लोक आपापल्या संस्थांचे टीशर्ट छापून, बॅनर्स लावून काम करत असतात. ते तात्त्विकदृष्ट्या चूक आहे, असे म्हणता येत नाही. पण, आजकाल ते फोटो घ्यायचे वा सेल्फी घेत बसायचे आणि सोशल मीडियावर ते फोटो टाकायचे. कधीकधी केवळ फोटो घ्यायचे इथपर्यंतच या अरिष्टात काम करून मग निघून जायचे, असा अनेकांचा प्रयत्न असतो. किती केविलवाणा प्रयत्न आहे हा! माणुसकीचे प्रदर्शन करत वर दातृत्वाचा बोभाटा करत काम करणार्‍या या व्यक्तींच्या दातृत्वाला 'दातृत्व' म्हणावे का विकृती ..

पावसाळा त्याच्या अंतीम टप्प्यात असला तरी सध्या सर्वत्र सर्दी-खोकल्याने डोके वर काढलेले दिसते. विशेषत्वाने लहान मुले, शाळकरी मुलांमध्ये सर्दी-खोकल्याचे प्रमाण वाढलेले आहे. अशावेळी डॉक्टरांच्या उपचारांबरोबरच ‘नेब्युलायझर’चा प्रयोगही फायदेशीर ठरु शकतो. तेव्हा, नेमका कोणी आणि कसा या नेब्युलायझर्सचा वापर करावा, त्याविषयी मार्गदर्शन करणारा हा लेख... ..

आजाराचे विश्लेषण भाग-२..

'मनाच्या खोल डोहात एकदा डोकावून तरी पाहा...' बरेचदा ऐकलेले, प्रयोग करुन पाहिलेले हे वाक्य. पण, कित्येकदा मनाची ही खोली गवसतच नाही. डोळे मिटले की फक्त काळाकुट्ट अंधारच विश्व व्यापून टाकतो. नकोशा वाटणाऱ्या आठवणी, भूतकाळच मनात रुंजी घालतो. परंतु, तरीही आयुष्यात एखादी वाट शोधायची असेल, तर आठवणीच्या हिंदोळ्यात उतरुन मनाचे सिंहावलोकन हे करावेच लागेल. तर आणि केवळ तरच आपल्या आणि इतरांच्याही आयुष्यातील काही गणितांची नक्की उकल होईल...

पदार्थाचा सर्वात सूक्ष्म कण म्हणजे अणू (Atom) जर आपण अणूचे निरीक्षण केले असता असे दिसते की, अणूमध्ये 'गाभा' किंवा 'Nuclear' ज्याला 'केंद्रक' असेही म्हणतात. ते स्थिर असते व त्याच्या आत प्रोटॉन व न्युट्रॉन असतात व हे केंद्रक पॉझिटीव्ह भारीत असते व त्यांच्या आजूबाजूला एका ठराविक परिघात इलेक्ट्रॉन परिक्रमा करत असतात...

बाळ जन्मल्यावर त्याच्या शारीरिक विकासामध्ये काही विशिष्ट टप्पे आहेत. जसे मान सावरणे, पालथे पडणे, पोटावर सरकण्याचा प्रयत्न करणे, रांगणे, बसणे इत्यादी. या सगळ्या हालचालींसाठी स्नायूंची वाढ होणे महत्त्वाचे आहे. मांसपेशी जशा बलवान होतील, त्यांची क्षमता वाढेल, बाळ तशा वरील हालचाली करू शकते...

रुग्णाच्या रोगाचा 'गाभा' जाणून घेत असताना, त्या आजाराची प्रदर्शित होण्याची प्रवृत्ती जाणून घेण्याचा मुख्य प्रयत्न असतो. जसा शारीरिक बांधा हासुद्धा माणसाची प्रकृती दर्शवत असतो, तसेच अजून काही महत्त्वाचे घटकही असतात...