तांत्रिक वस्त्रोद्योग : नवनिर्मिती आणि शाश्वततेसह भारताचे भविष्य विणताना

 

 

अभिमानाने सांगू इच्छितो की, भारताचे तांत्रिक वस्त्रोद्योग क्षेत्र ‘पॅकटेक’, ‘इंदुटेक’, ‘मोबिलटेक’, ‘क्लॉथटेक’, ‘होमटेक’, ‘मेडिटेक’, ‘ग्रोटेक’, ‘बिल्डटेक’, ‘प्रोटेक’, ‘जिओटेक’, ‘स्पोर्टटेक’ आणि ‘ओईकोटेक’ यांसारख्या 12 विशेष विभागांमधील मोठ्या संधी उपलब्ध करून देत आपल्या संपूर्ण देशाच्या जीवनात कशी क्रांती घडवत आहे!

 

जगातील पाचव्या क्रमांकाची तांत्रिक वस्त्रोद्योग बाजारपेठ असलेल्या भारताने, ज्याचे मूल्य 25 अब्ज डॉलर्स आहे आणि 2030 सालापर्यंत 40 अब्ज डॉलर्सचा टप्पा ओलांडण्याचा अंदाज आहे, 2014 मधील जवळपास शून्यावरून 2023-24 मध्ये तीन अब्ज डॉलर्सपर्यंतची उल्लेखनीय निर्यातवाढ पाहिली असून 2030 सालापर्यंत दहा अब्ज डॉलर्स निर्यातीचे उद्दिष्ट ठेवले आहे.

 

‘पॅकटेक’, ‘इंडुटेक’ आणि ‘मोबिलटेक’ यांचा निर्यातीत 70 टक्के वाटा आहे, जे भारताच्या उत्पादन सामर्थ्यावर प्रकाश टाकतात, तर ‘बिल्डटेक’ क्षेत्रातील 229 टक्के वाढ विशेष क्षेत्रातील कौशल्य दाखवते. पुढे जाताना, संशोधन आणि विकास, उद्योजकता आणि शाश्वत पद्धतींद्वारे देशांतर्गत मागणीला चालना देत ‘बिल्डटेक’, ‘मेडिटेक’, ‘ग्रोटेक’ आणि इतर उदयोन्मुख क्षेत्रांसह इतर तांत्रिक वस्त्रोद्योगांमध्ये निर्यात वाढवण्याची भारताची योजना आहे. मुबलक मानवी संसाधने आणि विस्तारत जाणारा कच्च्या मालाचा पुरवठा यांच्या साथीने तांत्रिक वस्त्रोद्योग हा भारताच्या भविष्यासाठी एक शाश्वत आणि व्यवहार्य पर्याय ठरणार आहे.

 

आपल्या देशाच्या ‘आत्मनिर्भरते’च्या उद्दिष्टाला प्रोत्साहन देण्यासाठी आम्ही नायलॉन, कार्बन फायबर, हाय-स्पेशालिटी फायबर आणि अल्ट्रा-हाय-मॉलिक्युलर-वेट पॉलिथिलीन (युएच एम डब्ल्यूपी ई) यांसारख्या महत्त्वाच्या कच्च्या मालावरील आयात अवलंबित्व कमी करण्यावर लक्ष केंद्रित करत आहोत. भारत जसा आपल्या संरक्षण आणि एरोस्पेस क्षेत्राला चालना देण्यासाठी, सेमीकंडक्टर्समध्ये स्वावलंबी होण्यासाठी काम करत आहे, त्याचप्रमाणे आम्ही तांत्रिक वस्त्रोद्योग क्षेत्रातही तेच करू इच्छितो. हे साध्य करण्यासाठी मोदी सरकारने ‘नॅशनल टेक्निकल टेक्सटाईल मिशन’ (एनटीईटीएम) सुरू केले, ज्यासाठी 1 हजार, 480 कोटींचे साहाय्य आहे. या उपक्रमांतर्गत 509 कोटी किमतीच्या 168 प्रकल्पांना आधीच मान्यता दिली आहे आणि 5.79 कोटींसह 12 स्टार्टअप्सना निधी दिला आहे. आपण केवळ जागतिक प्रगतीला हातभार लावत नाही, तर आपण त्याला आकार देत आहोत. आपल्या सांस्कृतिक वारशाचा सन्मान करत नाविन्यपूर्णतेने नेतृत्व करणारा एक स्वावलंबी भारत निर्माण करण्याचे उद्दिष्ट ठेवून आपली दृष्टी संख्येच्या पलीकडचा वेध घेत आहे.

 

अडीच वर्षात टी 100 कार्बन फायबरच्या देशांतर्गत उत्पादनासह एक महत्त्वपूर्ण टप्पा गाठण्याची प्रतीक्षा आहे, ज्यामुळे विशेष संरक्षण आणि एरोस्पेस अनुप्रयोगांमधील आपले आयात अवलंबित्व लक्षणीयरित्या कमी होईल. विना विणलेले साहित्य, कार्बन फायबर, हाय-स्पेशालिटी फायबर, नायलॉन आणि ‘युएच एम डब्ल्यूपी ई’वरील आपले अवलंबित्व कमी करण्यासाठी आम्ही काम करत आहोत. मला विश्वास आहे की, भारत आर्थिक वर्ष 2025-26 पर्यंत देशांतर्गत कार्बन फायबर उत्पादन सुरू करेल, जे आत्मनिर्भरतेच्या दिशेने एक महत्त्वपूर्ण पाऊल असेल.

 

आपल्या कृषी क्षेत्राने तांत्रिक कापडाची परिवर्तनीय शक्ती दाखवली आहे. गेल्या सहा वर्षांमध्ये पाच वर्षे वार्षिक वाढीसह नाविन्यपूर्ण ‘ग्रोटेक्स्टाईल्स’ची 567 दशलक्ष डॉलर्स इतकी निर्यात झाली आहे. ग्रामीण भारतातील एक शेतकरी प्रगत शेडनेट आणि पाचोळ्यांच्या चटया वापरत असल्याचे चित्र समोर आणा. यामुळे 40 टक्के कमी पाणी वापरले जाऊन पीक उत्पादनात 30 ते 40 टक्के वाढ होते. ‘उत्तर भारत टेक्सटाईल रिसर्च असोसिएशन’ (एनआयटीआरए) द्वारे ‘सन हेम्प क्रॉप कव्हर’ आणि ‘साऊथ इंडिया टेक्सटाईल रिसर्च असोसिएशन’ (एसआयटीआरए) द्वारे हर्बल-लेपित बियाण्यांच्या पिशव्यांसह ‘एनटीटीएम’ अंतर्गत 11 महत्त्वपूर्ण प्रकल्पांद्वारे, आम्ही शेतकर्‍यांच्या उत्पन्नात 67 ते 75 टक्के इतकी अभूतपूर्व वाढ पाहात आहोत. हा खर्‍या स्वरुपातील शाश्वत विकास आहे.

 

आपल्या तांत्रिक वस्त्रोद्योगाच्या प्रवासात राष्ट्रीय सुरक्षा महत्त्वाची आहे. आपल्या सुरक्षा कर्मचार्‍यांना आता धैर्यशाली स्वदेशी ढालीचा फायदा होतो - ‘एनआयटीआरए’च्या संशोधनातून विकसित केलेले प्रगत संरक्षणात्मक कापड, जे 449 अंशांपर्यंतचे तापमान सहन करू शकते. हे केवळ तांत्रिक प्रगतीबद्दल नाही, जे आपले रक्षण करतात त्यांच्या संरक्षणाविषयी आहे.

 

2023-24 या आर्थिक वर्षात वाहनांच्या विक्रीने चार लाख युनिट्सच्या पुढे जाऊन ‘एअरबॅग’ची मागणी वाढवली आणि ‘ऑटोलिव्ह’, ‘झेड एफ’ आणि ‘जॉयसन’ यांसारख्या जागतिक नेत्यांना स्थानिक पातळीवर ऑपरेशन्स वाढवण्यास प्रवृत्त करून भारताचे ऑटोमोटिव्ह क्षेत्र भरभराटीला येत आहे. ‘ऑटोकॉप’ आणि ‘मारुती सुझुकी’द्वारे समर्थित 9.2 टक्के वाढ दरासह सीट बेल्ट वेबिंगसाठी सर्वात वेगाने वाढणारी बाजारपेठ म्हणून, भारत देश सुरक्षितता आणि नवकल्पनांमध्ये प्रगती करत आहे. पॅकेजिंगमध्ये, ‘फ्लेक्झिबल इंटरमीडिएट बल्क कंटेनर्स’ (एफआयबीसी) काच, धातू आणि पुठ्ठ्याचे कंटेनर यांसारख्या पारंपरिक सामग्रीची जागा घेत, टिकाऊपणा, अष्टपैलुत्व आणि पुनर्वापराचा लाभ देत आहेत. हलक्या आणि अधिक इको-फ्रेंडली ‘एफआयबीसी’ पिशव्यांमुळे वाहतूक खर्चात कपात होऊन शाश्वत पद्धतींना चालना मिळते.

 

शिवाय, कापड उत्पादन अधिक स्मार्ट आणि अधिक पारदर्शक करण्यासाठी ‘एआय’ आणि ‘ब्लॉकचेन’ आवश्यक आहेत. ‘एआय’ प्रक्रिया स्वयंचलित करून, त्रुटी कमी करून आणि ‘रिअल-टाईम मॉनिटरिंग’ सक्षम करून कार्यक्षमता सुधारते, ज्यामुळे उत्पादनाची गुणवत्ता वाढते. ‘ब्लॉकचेन’मुळे पुरवठा साखळीतील प्रत्येक पायरी सुरक्षितपणे नोंदली जाऊन उत्तरदायित्व वाढते, जेणेकरून ग्राहक आणि उत्पादकांना सामग्रीची उत्पत्ती, सत्यता आणि गुणवत्ता तपासता येते, उद्योगात विश्वासार्हता आणि पारदर्शकता निर्माण होते.

 

अमेरिका, जपान, युके, जर्मनी आणि इस्रायल यांसारख्या जागतिक नेत्यांकडून प्रेरित होऊन, आम्ही अत्याधुनिक संशोधन आणि विकास तसेच उच्च-तंत्रज्ञान उपायांद्वारे तांत्रिक कापड विकसित करण्यावर लक्ष केंद्रित केले आहे. मायावरणासाठी किट 300 सारख्या ‘प्रोटेक’ क्षेत्रातील इस्रायलचे नवनवीन शोध आणि ‘ग्रोटेक’मधील इटलीचे नेतृत्व, प्रगत नेट आणि थर्मो-रिफ्लेक्टीव्ह स्क्रीन यांसारख्या शाश्वत उपायांसह, मुख्य मॉडेल म्हणून काम करतात. राष्ट्रीय ज्ञान केंद्र स्थापन करून आणि स्थानिक पुरवठा साखळी मजबूत करून आम्ही सर्वोत्तम पद्धतींचा अवलंब करत आहोत. 2030 पर्यंत जागतिक तांत्रिक वस्त्रोद्योग बाजार 250 अब्ज डॉलर्सवरून 300 अब्ज डॉलर्सपर्यंत वाढणार आहे, आम्ही बाजारपेठेतील 15 टक्के हिस्सा काबीज करण्याचे उद्दिष्ट ठेवून या वेगाने विस्तारत असलेल्या क्षेत्रात नाविन्य आणि वाढीसाठी आमच्या वचनबद्धतेला अधोरेखित केले आहे.

 

जसजसे आपण ‘व्हिजन 2047’ कडे प्रगती करत आहोत, तसतसा भारताचा समृद्ध वस्त्रोद्योग वारसा आणि त्याचे तांत्रिक भविष्य यांच्यातील दुवा म्हणून तांत्रिक वस्त्रोद्योग उदयास येत आहे. पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या दूरदर्शी नेतृत्वाखाली आम्ही केवळ बदलांशी जुळवून घेत नाही, तर त्याचे सारथ्य करत आहोत - नाविन्यपूर्ण तंतू आणि शाश्वत उपाय विकसित करत आहोत, ज्यामुळे भारताची तांत्रिक वस्त्रप्रावरणे गुणवत्ता, नावीन्य आणि टिकाऊपणाची जागतिक प्रतिके बनतील. वस्त्रोद्योग क्षेत्र 2030 पर्यंत 350 अब्ज डॉलर्सच्या बाजारपेठेपर्यंत पोहोचण्याच्या तयारीत आहे, ज्यामध्ये 2030 पर्यंत निर्यातीचे योगदान 100 अब्ज डॉलर्स असेल. या महत्त्वपूर्ण टप्प्यावर, मला विश्वास आहे की, भारताचे तांत्रिक वस्त्रोद्योग क्षेत्र केवळ जागतिक मानकांची पूर्तता करणार नाही, तर नवनवीन बेंचमार्क प्रस्थापित करेल, ज्यामुळे मोठ्या संधी निर्माण होतील. रोजगार, उद्योजकता आणि आर्थिक वाढ यांच्या साहाय्याने उद्याचा एक मजबूत, अधिक लवचिक भारत विणला जाईल.