चित्रकार पांडुरंग ताठे यांचा अमूर्त रंग संवाद

 

 

 

 

 

 

डोळ्यांनी वाचणे, कानांनी ऐकणे, हाताने चित्र काढणे आणि मनाने पाहणे, या ज्ञानशाखांनी युक्त जेव्हा कोरा कॅनव्हास रंग आणि आकारांनी उत्सव साजरा करतो, तेव्हा ते ‘सृर्जन’ ठरते. कलाकाराची अभिव्यक्ती तीच असते. मग ती अभिव्यक्ती मूर्त स्वरूपात आहे की अमूर्त स्वरूपात असो!! साधनेतून निर्माण झालेले ते सृर्जन असते. गुणसंख्या ही जशी गुणवत्तेचा निकष नसते, तद्वतच मूर्त-अमूर्त हा भेद गुणवत्तेच्या बाबतीत लावता येत नाही.

 

 

 

 

अत्यंत रेखीव, देखणं आणि हुबेहूब चित्र काढणं, याला आपण ‘चित्र काढणं वा रंगवणं’ असं म्हणतो. हे सर्वच स्तरांतील म्हणजे वयाचे स्तर असो की, विचारांचे स्तर असो, साऱ्यांनाच ही अशी वास्तवादी चित्रं पाहायला आवडतात. कारण, अशी चित्र कशाची तरी नक्कल वा आठवण असतात. आपल्यापैकी प्रत्येकानेच कुठे ना कुठे तशी किंवा तशा वास्तववादी चित्रांसारखी चित्र म्हणा, फोटो म्हणा किंवा आकार पाहिलेला आपल्याला स्मरत असतो. चित्राकडे पाहणे वा पाहत राहणे म्हणजे ती आवडतात म्हणूनच पाहण्याची क्रिया घडते, असे नसते, तर त्या चित्रामधून पाहणारा काही तरी, कशाशी तरी, कशाची तरी तुलना करत शोध घेत असतो. ज्येष्ठ चित्रकार प्रभाकर कोलते, विद्यार्थ्यांशी बोलताना म्हणाले होते की, “एखादी कलाकृती आपल्याला का आवडते? तर आपण तिच्याकडे पाहत असतो म्हणून नव्हे, तर ती कलाकृतीच आपल्याशी संवाद साधत असते.” मला त्यांचे हे कलाकृतीबद्दलचे विधान फार मनोमन पटले. खरंय ते...!!

 

 

 

भावगीत, भक्तिगीत, फिल्मगीत, सुगमगीत आवडणारा एक श्रोतावर्ग असतो. अशा श्रोतावर्गाची संख्या खूप मोठी असते. भारतीय शास्त्रीय संगीत, तराणा, छोटा-बडा ख्याल, ठुमरी, असे गायन प्रकार ऐकणारा श्रोतावर्ग हा ठरावीक असतो. विशिष्ट वयाचा, वैचारिक वा अनुभव संपन्न वगैरे असतो. या गीतातील शब्दसाजांपेक्षा, सूर वा स्वरसाज या कानसेनांना ऐकायचा असतो. स्वर वा सूर यांच्या ऐकण्याने अनेक व्याधी दूर होतात, हे पाश्चात्य विज्ञानाने सिद्ध केले, तेव्हा आपला विश्वास बसायला लागला. हे संगीत समजायला जरी अवघड वाटत असलं, तरी ऐकायला आल्हादायक, आनंद देणारं असं असतं. शास्त्रीय गायन, शास्त्रीय संगीत अवगत करायला म्हणण्यापेक्षा आत्मसाथ व्हायला सराव, रियाझ, साधना आवश्यक असते. तद्वतच चित्रशैली प्रकारातील अमूर्तशैली प्रकाराच्या बाबतीत असतं. ‘अमूर्तशैली’तील काम हे शास्त्रीय संगीत ऐकणाऱ्या कानसेनांच्या ठरावीक वर्गाप्रमाणे पसंत करणारे रसिकवर्गातील चाहते असतात. पण, अशाच अमूर्तशैलीबद्दल मला अभिप्रेत आहे की, ज्या कलाकाराला अनेक आवर्तने, अनेक पुरश्चरणे आणि अनेक प्रयोगशील उपक्रमांची शिखरं गाठल्यानंतर जी एक आवस्था (अवस्था नव्हे), ‘स्थिती’ प्राप्त होते, अशाच अमूर्तशैलीबद्दल आणि अशा शैलीतील कलाकाराबद्दल मी लिहित आहे. 

 

 

 

 

 

 

 

 

आजच्या लेखाची ही प्रस्तावना हीच मुळी आजच्या लेखाच्या नायकाची ‘ओळख’ आहे. ज्यांच्या नावातच ‘ताठे’ आहे आणि ‘अवघा रंग एकचि जाला’ म्हणत, एकात्मतेचा रंग ओळखला जातो तो ‘पांडुरंग’ आहे, अशा या कलाकाराच्या कलेच्या प्रवासाचा मागोवा आपण या लेखात घेत आहोत, ज्येष्ठ चित्रकार पांडुरंग ताठे...!!

 

पुण्याच्या अभिनव कला महाविद्यालयात, पांडुरंग ताठे यांनी कलाशिक्षण घेऊन पुढे महाविद्यालयातच कलाध्यापनांचं पवित्र कार्य करून सेवामुक्त झालेले हे सजग कलाकार प्राध्यापक! महाविद्यालयीन काळात पांडुरंग ताठे यांना ज्येष्ठ चित्रकार दिवाकर डेंगळे, ज्येष्ठ शिल्पकार दिनकर थोपटे, चित्रकार व लेखक जयप्रकाश जगताप, कलाशिक्षण अभ्यासक व चित्रकार सुधाकर चव्हाण, कलेचे आधुनिकीकरणाचे उपयोजन करणारे रावसाहेब गुरव आणि सुभाष यशवंत पवार अशा ‘कलाइतिहास’ ठरलेल्या उत्तुंग कलाशिखरांचा सहवास, कलाध्ययनासह लाभला. १९९१ साली एकल प्रदर्शन आयोजिले तेव्हा प्रभाकर बर्वे, ज्ञानेश्वर नाडकर्णी, विजय शिंदे अशा ‘कलाप्रतलां’सोबत चर्चा करण्याच्या संधी प्राप्त झाल्या आणि मूर्ताकडून अमूर्ताकडे रंग आणि आकार झुकू लागले. त्यातूनच पांडुरंग ताठे यांनी त्यांची स्वतंत्र शैली आणि सामाजिक बांधिलकीयुक्त विचार यांचे स्वतंत्र दालन खुले केले. जेव्हा आपण लहानपणी विचार करायला लागतो, तेव्हा मोठेपणी त्यांची फळे मिळतात. मोठ्या विचारांच्या प्रगल्भ असणाऱ्या आणि वैचारिक पातळीवर जाऊन बोलणाऱ्या व्यक्तींचे बोलणे, तेव्हाच ऐकू येते, त्यांचे विचार, त्यांचे रंग, त्यांचे आकार तेव्हाच ऐकू येतात, जेव्हा आपल्यातही अंशतः का होईना; परंतु हे सारे गुण येतात. पांडुरंग ताठे यांच्या अमूर्तशैलीतील कलाकृती म्हणून प्रगल्भ वाटतात.

 

भाव, भावना व्यक्त करताना त्यांना कधी सपाट रंगात, विशुद्ध रंगात व्यक्त करायचं की, बोल्ड रेषांची मदत घेऊन रसिक मनावर बिंबवायचं, हे ताठे यांच्या भाव समाधीतून व्यक्त होतं. त्या रंगलेपनात कृत्रिमता नसते, मोठेपणा मिटविण्याचा अभिनिवेश नसतो, निरागस आणि नैसर्गिक भाव सोबतीला विषय स्पष्ट करणारे अकृत्रिम आकार... यामुळे त्यांची प्रत्येक कलाकृती ही विचारमंथनातून निर्माण झालेल्या अमूल्य रत्नांप्रमाणे भासते. मोठं होण्यासाठी म्हणजे पैशाने वा सांपत्तिकदृष्ट्या नव्हे, तर वैचारिक उंची रंगाकारांच्या मदतीने गाठण्यासाठी आपली पावले पडत राहावीत, असं लहानपणीच पांडुरंग ताठे यांना वाटत असावे. अशा विचारांचे कलाकार नेहमी त्यांच्या कलाप्रवासासाठी पावलांत बळ यावं आणि हातातील कुंचल्याला गती यावी, यासाठी प्रयत्नशील तसेच सजग असतात. चित्रकार ताठे यांच्या कलाकृतींच्या बाबतीतही असेच काहीसे घडलेले असावे. म्हणूनच त्यांच्या कलाकृतींतून महान कलाकारांच्या कलाकृती पाहिल्याचा भास होतो. ‘देव पहाया गेलो आणि देवच होवुनि गेलो...’ असचं पांडुरंगाने, पांडुरंग ताठे यांच्या बाबतीत ठरविले होते, असे म्हणावे लागेल. त्यांच्या कलाप्रवासाला हार्दिक सदिच्छा!