धारस्थित भोजशाळेचे एएसआयकडून सर्वेक्षण उद्यापासून सुरु होणार!

नवी दिल्ली : मध्य प्रदेशातील धार जिल्ह्यात असलेल्या भोजशाळा संकुलाचे एएसआय सर्वेक्षण दि. २२ मार्चपासून होणार आहे. मध्य प्रदेश उच्च न्यायालयाच्या आदेशानंतर हे सर्वेक्षण करण्यात येत आहे. यासाठी एएसआयने तयारी पूर्ण केली असून सर्वेक्षणात कोणतीही अडचण येऊ नये यासाठी सुरक्षा व्यवस्था करण्यास प्रशासनाला सांगितले आहे.

एएसआयला या सर्वेक्षणाचा अहवाल २९ एप्रिल २०२४ पूर्वी मध्य प्रदेश उच्च न्यायालयात सादर करावा लागणार आहे. या सर्वेक्षणात एएसआय या भोजशाळा संकुलातील चिन्हे आणि इतर पुराव्यांचा अभ्यास करणार आहेत. मध्य प्रदेश उच्च न्यायालयाने ११ मार्च २०२४ रोजी निर्णय देताना ASI ला या संकुलाचे सर्वेक्षण करून अहवाल सादर करण्याचे आदेश दिले होते. आता एएसआयने सर्वेक्षणाची तयारी पूर्ण केली असून पोलीस प्रशासनाला सुरक्षा व्यवस्था करण्यास सांगितले आहे.

कार्बन डेटिंग पद्धतीचा वापर करून सर्वेक्षणात या संरचनेच्या निर्मितीचा कालावधी निश्चित केला जाणार आहे, असे मध्य प्रदेश उच्च न्यायालयाने आपल्या निर्णयात म्हटले होते. मैदानाच्या आतील आणि बाहेरील सर्व बांधकामांचे सर्वेक्षण केले जाणार आहे. भिंती, खांब, मजले, छप्पर आणि गर्भगृह यांचाही या सर्वेक्षणात समावेश करण्यात येणार आहे. एएसआयचे वरिष्ठ अधिकारी या सर्वेक्षणात सहभागी होऊन सविस्तर अहवाल तयार करतील. तज्ज्ञ समितीने हा अहवाल तयार केल्यानंतर सादर करण्याचे आदेश उच्च न्यायालयाने दिले होते.

मध्य प्रदेश उच्च न्यायालयाने आपल्या आदेशात म्हटले आहे की, ASI चे महासंचालक/अतिरिक्त DG यांनी स्वतः उपस्थित राहून अहवाल सादर करावा. आता या आवारातील बंद असलेले दरवाजे या सर्वेक्षणासाठी उघडण्यात येणार आहेत. आत सापडलेल्या सर्व मूर्ती किंवा इतर वस्तूंचे फोटो काढले जातील. या सर्वांचा कालावधी कार्बन डेटिंगद्वारे निश्चित केले जाणार आहे.कोणत्याही वास्तू, वस्तू किंवा मूर्त्यांना कोणतीही हानी न होता हे सर्वेक्षण करण्यात यावे, असे आदेशही उच्च न्यायालयाने दिले होते. याद्वारे या संपूर्ण संकुलाचे खरे स्वरूप आणि स्वभाव तपासला पाहिजे. सरस्वतीची (वाग्देवी) मूर्ती भोजशाळेच्या आवारात बसवण्यात यावी, अशी हिंदू संघटनांची मागणी आहे.

‘भोजशाळा’ हे बुद्धीची देवता सरस्वतीचे एक अद्वितीय आणि ऐतिहासिक मंदिर आहे. त्याची स्थापना राजा भोजने केली होती. राजा भोज (इ.स. १०००-१०५५) हा परमार घराण्याचा सर्वात मोठा शासक होता. त्यांनीच धार येथे हे महाविद्यालय स्थापन केले, जे नंतर भोजशाळा म्हणून ओळखले जाऊ लागले. येथे दूरदूरवरून विद्यार्थी अभ्यासासाठी येत असत.

मुस्लिम ज्याला 'कमाल मौलाना मशीद' म्हणतात ती मुस्लिम आक्रमकांनी पाडली आणि पुन्हा बांधली. त्यात भोजशाळेचे अवशेष अजूनही स्पष्टपणे दिसतात. मशिदीत वापरलेले कोरीव खांब हे भोजशाळेत वापरलेले खांब सारखेच आहेत. मशिदीच्या भिंतींना चिकटलेल्या कोरीव दगडी स्लॅबमध्ये अजूनही मौल्यवान कोरीव काम आहे.यामध्ये भगवान विष्णूच्या कूर्म अवताराबद्दल प्राकृत भाषेत दोन श्लोक लिहिलेले आहेत. दुसऱ्या एका शिलालेखात संस्कृत व्याकरणाची माहिती दिली आहे. आता सर्वेक्षणातून या संकुलाची अधिक माहिती समोर येण्याची अपेक्षा आहे.