शरीरप्रकृती आणि रोगप्रवणस्थिती भाग-३६

 

तीक्ष्णचा अर्थ अतिशय प्रखर व जोरदार होतो. तीक्ष्णाग्नीमध्ये जठराग्नी हा अतिशय गरम, उच्च व शक्तिशाली असतो. या प्रकारच्या अग्नीमुळे पचन अतिशय शीघ्रगतीने होते. हे पित्ताच्या जोशामुळे होते. आपण एखाद्या माणसाला पाहतो, ज्याला सतत भूक लागत राहते व काहीही खाल्ले तरी थोड्याच वेळात त्याला परत काहीतरी खाण्यास हवे असते. त्याला परत काहीतरी खाण्यास हवे असते. त्याला आपण म्हणतो की, या माणसाला भस्म्या रोग झाला आहे. हे सर्व तीक्ष्णाग्नीमुळे होत असते.

या प्रकृतीत माणसाला भूक अनावर होते व कितीही खाऊन समाधान होत नाही. सतत खात राहिल्यामुळे मग पित्ताचा प्रकोप होतो व आम्लपित होते, ज्याला आपण ‘हायपर अ‍ॅसिडिटी’ झाली, असे म्हणतो. सततच्या खाण्यामुळे जठराला व पचनसंस्थेला आराम मिळत नाही व त्यामुळे अपचन होत राहते. छातीमध्ये सततत जळजळ व वेदना होत राहतात. पचनामुळे अर्धवट पचलेले अन्न पुढे सरकते व त्यातून उपयुक्त असे पोषक पदार्थ न शोषून घेताच ते पुढे जाते. त्यामुळे रुग्णाला अतिसार होतो.

मानसिक पातळीवरही हा पित्त/तीक्ष्णाग्नी अनेक प्रकारची लक्षणे दाखवत असतो, जसे सतत व छोट्या-छोट्या कारणांवरून राग येणे, सतत चीडचिडेपणा होणे. प्रत्येक गोष्टीमध्येचूक शोधण्याचा स्वभाव तयार होतो. इतरांबद्दल असूया निर्माण होते. इतरांशी सतत तुलना करत राहण्याचा स्वभाव तयार होतो. ही प्रकृती व तीक्ष्णाग्नी टाळण्यासाठी आहारात नारळाचेतेल किंवा सूर्यफूल, ऑलिव्ह यांचे तेल व शुद्ध तूप वापरावे. मसाल्यांमध्ये धने, जिरे, बडीशेप, वेलची, पुदिना, हळद, केशर इत्यादींचा वापर करावा.

 तसेच भाज्यांमध्ये काकडी, फ्लॉवर हिरवे वाटाणे इत्यादी वापरावे. तसेच गाजर, रताळे, भोपळा, मका यांचा वापर करावा. धान्यांमध्ये भात, गहू, ओट्स, बारली यांचा वापर करावा. कडधान्यात मूग, राजमा, चवळी इत्यादी वापरावे. तसेच दही वा दुधाचा वापर करावा. यामुळे तीक्ष्णाग्नीचे रुपांतर हळूहळू समाग्नीमध्ये होते व पचनक्रिया सुधारते. पचनक्रिया सुधारल्यावर रोगप्रवणस्थितीदेखील बदलते.(क्रमश:)

-डॉ. मंदार पाटकर

(लेखक एमडी होमियोपॅथी आहेत.)