समाजोन्नतीसाठी तंबाखू सेवनमुक्ती

तंबाखूचे सेवन हे अनेक आजारांना आमंत्रण देणारे ठरते. फुप्फुसांचा कर्करोग, हृदयरोग, पक्षाघात, श्वसनाचे आजार व विविध कर्करोग प्रकार यांचे प्रमुख कारण तंबाखू आहे. तंबाखूची धूळ, धूर आणि गुटखा यांच्या सेवनामुळे तोंडाचे विकार, दातांचे नुकसान आणि एकूणच शरीराची रोगप्रतिकारशक्ती कमी होते. शिवाय, दुसर्यांच्या धुराचा संपर्कही (रिीीर्ळींश ीोज्ञळपस) निष्पाप बालकांना, गरोदर स्त्रियांना व इतर नाशकांना हानी पोहोचवतो. या सर्वांमुळे समाजात वेदना, रोग, अपंगत्व व अकाली मृत्यू वाढतात. त्याचा थेट परिणाम आरोग्यसेवा यंत्रणेवर देखील होतो. अनेक आरोग्य सुविधा केवळ तंबाखूसंबंधित रोगांवर खर्च कराव्या लागतात. यामुळे इतर क्षेत्रांत गुंतवणूक करण्यासाठी पुरेसे साधनच उरत नाही.

तंबाखूमुळे आर्थिकदृष्ट्याही मोठा फटका बसतो. तंबाखूच्या खरेदीसाठी गरीब कुटुंबांकडून अन्न, शिक्षण, आरोग्य व घर यांवर खर्च न होता, केवळ तंबाखूवरच खर्च होतो. यामुळे उपासमार, कुपोषण आणि शिक्षणातील अडथळे निर्माण होतात. राष्ट्रीय स्तरावर पाहता, तंबाखूजन्य आजारांमुळे श्रमशक्ती कमी होते. लोक आजारी पडतात, अकाली मृत्यू होतात, कार्यक्षमतेत घट होते. ‘जागतिक आरोग्य संस्थे’च्या (थकज)च्या अंदाजानुसार, तंबाखूमुळे दरवर्षी सुमारे १.४ ट्रिलियन डॉलर्सचा आर्थिक तोटा होतो. विशेषतः कमी व मध्यम उत्पन्न असलेल्या देशांमध्ये या आर्थिक तोट्याचा परिणाम अधिक गंभीर असतो.

तंबाखूचा उपयोग अनेक सामाजिक समस्यांशी निगडित असतो. अशिक्षा, बेरोजगारी, व्यसनाधीनता यांसारख्या सामाजिक समस्या तंबाखूसेवनामुळे उद्भवतात. युवावर्ग आणि सामाजिकदृष्ट्या दुर्बल गट विशेषतः तंबाखूसेवनाने जास्त प्रभावित होतात. तंबाखूचे आकर्षण, जाहिरात, ताणतणाव व समवयस्कांचा प्रभाव यामुळे अनेकजण या सापळ्यात अडकतात. एकदा का तंबाखूचे व्यसन लागले की, त्यातून सुटका मिळवणे कठीण होते.

तंबाखूचा कुटुंबावरही परिणाम होतो. घरातील स्त्रिया आणि मुले सिगारेटच्या धुराच्या वारंवार संपर्कात येतात. आर्थिक संसाधने तंबाखूप्रधान खर्चात जातात. काही ठिकाणी तंबाखूची शेती ही बालमजुरी, जमिनीचे प्रदूषण व विषारी रसायनांचे वापर वाढवते.

तंबाखू शेतीमुळे मोठ्या प्रमाणात जंगलतोड, मातीचे क्षरण, व जलप्रदूषण होते. सिगारेटची थोटके जगातील सर्वाधिक फेकल्या जाणार्या वस्तूंमध्ये मोडतात. या थोटयांमधून हानिकारक रसायने जमिनी व पाण्यात मिसळतात. अशा प्रकारे तंबाखू हा पर्यावरणासाठीही एक धोका आहे.

तंबाखूचा त्याग म्हणजे केवळ व्यसनमुक्ती नाही, तर संपूर्ण समाजासाठी सकारात्मक बदल घडवणारा एक निर्णायक टप्पा आहे. आरोग्य सुधारते, खर्च वाचतो, कार्यक्षमता वाढते आणि जीवनशैली समृद्ध होते.

पण तंबाखू सोडणे सहज शय नसते. कारण, ‘निकोटीन’ हे अत्यंत तीव्र व्यसनजन्य रसायन आहे. म्हणून, त्यासाठी खालील उपायांची आवश्यकता असते:

जनजागृती मोहिमा : तंबाखूच्या दुष्परिणामांविषयी आणि त्यागाचे फायदे सांगणार्या मोहिमा.

वैद्यकीय साहाय्य : सल्ला, निकोटीन रिप्लेसमेंट थेरपी, औषधोपचार.

धोरणात्मक उपाय : तंबाखूवरील कर वाढवणे, जाहिरातींवर बंदी, सार्वजनिक ठिकाणी धूम्रपानबंदी.

समुदाय सहभाग : शाळा, महाविद्यालय, कार्यस्थळे, ग्रामसंघटना यांची सक्रिय भूमिका.

मानसिक आरोग्य सेवा : तंबाखूचे व्यसन अनेकदा नैराश्य, तणावाशी निगडित असते.

तरुणांना तंबाखूपासून दूर ठेवणे हे सर्वांत महत्त्वाचे आहे. शाळा व महाविद्यालयांमध्ये तंबाखूविरोधी शिक्षण, जीवनकौशल्य प्रशिक्षण, तंबाखूमुक्त परिसर आणि तरुण नेतृत्वाचा सहभाग यामुळे परिवर्तन शय आहे. तंबाखू उद्योग बहुतेकवेळा गरीब, दलित, आदिवासी व मानसिक आरोग्याने बाधित लोकांना लक्ष्य करतो. यांना तंबाखू सोडण्यासाठी लागणार्या सेवा सहज उपलब्ध नसतात. म्हणून, तंबाखू सेवनमुक्ती ही सामाजिक न्यायासाठीदेखील आवश्यक आहे. स्थानिक भाषांत सेवा उपलब्ध करून देणे व मानसिक आरोग्यसेवांशी एकत्रित कार्यक्रम राबवणे आवश्यक आहे.

तंबाखू सेवनमुक्ती ही केवळ आरोग्य सुधारण्यासाठी नव्हे, तर एक आरोग्यदायी, पर्यावरणपूरक, समतेची व समृद्ध समाजरचना घडवण्यासाठी अनिवार्य आहे. ही गुंतवणूक आपल्याच भविष्यातील आरोग्य, पर्यावरण आणि आर्थिक विकासासाठी आहे.

तुम्ही अजून विचार करत असाल, धूम्रपान सोडण्यास तयार असाल किंवा धूम्रपानमुक्त राहण्यासाठी मदतीची गरज असेल, तर प्रत्येक टप्प्यावर तुम्हाला मदत आणि मार्गदर्शन उपलब्ध आहे. कठीण प्रसंग कसे पार करायचे, लक्ष केंद्रित कसे ठेवायचे आणि कायमचं धूम्रपान कसं सोडायचं याबाबत वेळोवेळी सल्ला घ्या.

तुम्हाला एक निरोगी, धूम्रपानमुक्त आयुष्य जगावयाचा हक्क आहे. चला, सुरुवात करूया! आता वेळ आली आहे, तंबाखूला निरोप द्या. आरोग्यासाठी, कुटुंबासाठी, समाजासाठी!