भारतीय मुसलमानांना आरसा दाखवणारे दलवाई

इतर समाजातील या उदारमतवादी वातावरणाचा मुसलमान समाजाने आपल्या टोळीच्या राजकारणासाठीच उपयोग करून घेतला. मुसलमान लेखक स्वतःच्या धर्माची चिकित्सा करीत नाहीत व इतरांनी ती करू नये, अशी त्यांची अपेक्षा असते. याला एक मजेदार उदाहरण देत हमीदजी सांगतात की, “अशा लोकांचे म्हणणे आहे की, इतर धर्मांत त्या धर्मीयांनी स्वतःवर टीका केली असल्याने आपणही केली तर काही वावगे नाही, असे त्यांना वाटते. परंतु, इस्लामवर कोणी मुसलमानाने अजून टीका केली नसल्याने ते आम्ही करणे योग्य नाही, अशी भूमिका ते विचारवंत घेतात. हिंदू व मुसलमान व्यक्तींचे वेगवेगळ्या मोजमापाने मूल्यमापन करण्याचे एक तंत्र मुस्लीम जातीयवादी लोकांनी ठरवले आहे. या मोजमापाप्रमाणे कट्टर हिंदू माणूस जो धर्म निरपेक्ष आहे, तो जातीयवादी असतो व जातीयवादी मुसलमान हा मात्र धर्मनिरपेक्ष असतो.”पुस्तक पुढे वळण घेत मुसलमानांची धर्मयुद्धे, पाकिस्तानची चळवळ असे वळण घेत ‘भारतीय मुसलमान’ या विषयावर येते. मानसिकतेचे विवरण करताना ते हसन सुरवर्दी यांनी दि. १० सप्टेंबर, १९४७ रोजी लिहिलेल्या पत्राचा उल्लेख करतात. त्यात ते म्हणतात, “पाकिस्तानची मागणी अखेरची नसून सध्याची आहे.” याच प्रकरणात ते म्हणतात, “मुसलमान समाजाची ‘अल्पसंख्याक’ ही कल्पना इतर देशातल्या अल्पसंख्याक लोकांपेक्षा वेगळी आहे. आपण मुख्य प्रवाहात मिसळून जाणे त्यांना मान्य नाही, आत्मटीका मान्य नाही आणि प्रेषितकालीन स्थिती कायम ठेवण्याकडे या काही इस्लामवाद्यांचा कल आहे. समाजात सुधारक आवाज नाहीत. आत्मटीकेशिवाय समाज सुधारू शकत नाही आणि ती करण्याची कोणालाही हिंमत नाही. म्हणून काही लोक चांगले आहेत, सुधारणा व्हावी असे वाटते. पण, विचार वांझोटे आहेत.” ही दहशत किती आहे हे सांगण्यासाठी ते म्हणतात, “प्रचलित व्यवस्थेविरुद्ध नुसता ‘ब्र’ काढला तरी ती व्यक्ती समाजापासून अलिप्त पाडली जाते. त्याला गलिच्छ शिव्या ऐकाव्या लागतात. इतकेच नाही तर खुनी हल्ले होतात, चारित्र्य हनन केले जाते आणि जीवन जगणे कठीण होऊन जाते.”

पुढे हे पुस्तक हिंदुत्ववादी संघटना व हिंदुत्ववादावरही भाष्य करते. मुस्लीम समाजातील संकुचित धर्मवादाला आणि जातीयवादाला विरोध करणे, काही पाप होत नाही. प्रश्न विरोधाचे स्वरूप कोणते असावे, हा आहे. संकुचित प्रवृत्तीशी आमचा झगडा आहे. इथे ही मंडळी थांबत नाहीत, तर मुस्लीम परके आहेत, इथे त्याची मजल जाते. इथे लक्षात घेतले पाहिजे की, सुधारणेसाठी विरोध झालाच पाहिजे हे ते आवर्जून सांगतात. मात्र, यातील बरेच संदर्भ आज हिंदुत्वाला लागू नाहीत. वर म्हटल्याप्रमाणे त्या काळातील चुका दुरुस्त होऊन हिंदूधार्जिण्या राजकीय पक्षामध्येसुद्धा मोठे बदल घडले आहेत. लक्षणीय बाब म्हणजे, इस्लामधार्जिण्या राजकीय पक्षांना पुस्तकातील सर्व संदर्भ आजही लागू होतात.समारोपाला आल्यावर हे पुस्तक कम्युनिस्ट पक्ष व विचारधारेवरही प्रकाशझोत टाकते. धर्मभावना भडकावणे आणि अहम् भावनेतून लोकांना एकाकी पाडणे, हा कम्युनिस्ट लोकांचा खेळ ते उत्तमपणे विस्तृत करतात. ‘कम्युनिझम’ हा आधुनिक काळातील इस्लाम आहे, असेही म्हणायला ते कमी करत नाहीत. ईश्वरविषयक कल्पना सोडली तर ‘इस्लाम प्रसारणवाद’ आणि ‘कम्युनिस्ट प्रसारणवाद’ यामध्ये खूपच साम्य आहे, असे ते म्हणतात. पाकिस्तानच्या फाळणीला कम्युनिस्ट लोकांचा सुरुवातीपासूनच पाठिंबा राहिला आहे. राष्ट्राचे छोटे-छोटे तुकडे करा आणि मग त्यांच्यातील मतभेदाचा फायदा घेत त्या लोकांवर राज्य करा, ही त्यांची नीती हमीदजी छान विशद करतात. अफगाणिस्तानातील अलीकडची परिस्थिती निर्माण झाल्यावर चीन कसा तिथे आकर्षित झाला, हे आताचे उदाहरण घेतले तरी पुस्तक आजही किती मार्गदर्शक आहे, याची जाणीव झाल्यावाचून राहत नाही.