आंतरराष्ट्रीय शरणार्थी दिवस

‘सब है भूमी गोपालकी’ ही आपली भारतीय धारणा. पण, सगळी भूमी ईश्वराची असली तरी माणसाने ही भूमी वाटून घेतली आहे. तिथे आपापले साम्राज्य वसवले आहे. उद्या, दि. २० जून. ‘आंतरराष्ट्रीय शरणार्थी दिवस.’ या दिनानिमित्त जग, जगातील देश आणि जगभरची माणसे याबाबतची संकल्पना समजून घ्यायला हवी. खरे म्हणजे, ‘शरणार्थी’ हा शब्द तसा काटेरीच. एखाद्या माणसाला हक्काचे घर नसणे एकवेळ समजू शकू. पण, हक्काचा देश नसणे किंवा देश असला तरी त्या देशातून त्याला अत्यंत दु:खदपणे नाईलाजाने विस्थापित व्हावे लागले असेल तर त्या व्यक्तीचे दु:ख, प्रश्न गंभीरच असतात. ‘शरणार्थी’ म्हणून तो ज्या देशामध्ये जाईल, तेथील संस्कृती, तेथील भौगोलिक, सामाजिक वातावरण आणि स्थानिकांशी जुळवून घेणे त्याला क्रमप्राप्तच आहे. त्यामुळेच की काय जागतिक स्तरावर ‘शरणार्थी दिन’ पाळला जातो. हेतू हाच की, यानिमित्ताने जगभरातल्या शरणार्थींच्या प्रश्नांना वाचा फोडता येईल. शरणार्थींच्या हक्कांबाबत जागृती करता येईल.

असो, शरणार्थींच्या मदतीसाठीच्या करारावर भारताने सही केलेली नाही. त्यामुळे भारतात ‘शरणार्थी’ म्हणून कुणीही कसेही येऊ शकत नाही. ‘युएनएचसीआर’ (United Nations High Commissioner for Refugees) ने सप्टेंबर २०१४ साली अंदाज वर्तवला होता की भारतामध्ये १ लाख ९ हजार तिबेटी निर्वासित, ६५,७०० श्रीलंकन, १४,३०० रोहिंग्या, १०,४०० अफगाणी, ७४६ सोमाली आणि ९१८ अन्य निर्वासित आहेत. २०१७ सालच्या अहवालानुसार, जगभरात ६८.५ दशलक्ष लोक आपल्याच देशात विस्थापित आहेत. असो शरणार्थींसोबत काम करणारी ‘युएन’शी संबंधित संस्थेच्या हाय-कमिशनर फिलीफो ग्रांडी म्हणतात, “युद्धजन्य परिस्थितीने, जगभरात निर्वासितांच्या संख्येत वाढ होत आहे. ही गोष्ट जगासाठी दु:खदायक आहे. हे असे निर्वासित जगणे युद्धाचे प्रतीक आहे.” ‘आंतरराष्ट्रीय शरणार्थी दिना’निमित्त इतकेच वाटते की, नाईलाजास्तव, प्रचंड तणावाने आणि दु:खाने आपली मातृभूमी सोडून दुसर्‍या देशात शरण मागण्याची वेळ कुणावरही यायला नको.