ललिता सहस्त्रनाम उपपत्ति कथा

 

 

 

शिव कैलासावर पोहोचून तांडव करतात, त्यामुळे संपूर्ण सृष्टीच नष्ट होण्याची परिस्थिती निर्माण होते. अन्य देव शिवाची करुणा भाकतात आणि त्यामुळे शिव शांत होऊन तपस्या करण्यासाठी निघून जातात. काही काळाने एक तारकासुर नावाच्या एका दैत्य उच्छाद मांडतो. त्याला असे वरदान प्राप्त असते की, केवळ शिव पार्वतीच्या मुलाच्या हस्तेच त्याचा मृत्यू होईल. शिव तर तपस्याधीन असतात. मग इंद्र कामदेवाला सांगून शिवाची तपस्या भंग करण्याचा प्रयत्न करतात. कामदेव आपला पुष्पबाण शिवाला मारतो, शिवाची तपस्या भंग होते. शिवाचे तृतीय नेत्र उघडते आणि त्यात कामदेव भस्मिभूत होतो. त्यानंतर देव आणि कामदेवाची पत्नी रती शिवाची स्तुती करतात. शिव कामदेवाच्या शरीराच्या राखेच्या दिशेने एक दृष्टी टाकतात. त्यातून एक भंड नावाचा असुर उत्पन्न होतो. भंडासुर संपूर्ण विश्वाला नपुंसक करून टाकतो आणि स्वत:चे राज्य सुरू करतो. त्याला 30 पुत्र असतात आणि तो अजेय होतो. त्याच्यामुळे देव संत्रस्त होतात आणि नारदाला उपाय विचारतात. नारद सांगतात, तुम्ही श्री ललिता त्रिपुरसुंदरीची आराधना करा. या संकटातून तीच तुमचे रक्षण करू शकते.

 

मग समस्त देव शुद्ध चित्ताने जगन्मातेची करुणामय आळवणी सुरू करतात. त्यांच्या चित्तातील सर्व षड्रिपु भस्म होऊन ज्ञानाचा अग्नी प्रज्वलित होतो. या शुद्ध अग्नीमधून श्री ललिता त्रिपुरसुंदरी प्रकट होते. श्री ललिता सहस्त्रनामाच्या सुरुवातीला देवांच्या आळवणीमुळे प्रसन्न होऊन श्री ललितादेवीच्या या चिदग्नी कुंडातून उत्पन्न होण्याची कथा आहे. यात तिच्या निर्गुण स्वरूपाचे वर्णन आहे. तिच्या सगुण रूपाचे वर्णन अत्यंत सुंदर आणि मोहक आहे. श्री ललितामातेचे हे कामेश्वरी रूप आहे. या रुपात तिचा विवाह कामेश्वररुपी शिवाशी होतो. तिच्या निवासस्थानाचे अर्थात श्रीयंत्राचे वर्णन आहे.

 

श्री ललिता त्रिपुरसुंदरी अत्यंत अनुपम सौंदर्य स्वरूपात प्रकट होते. तिचा केशसंभार लांबसडक काळेभोर घनदाट आहे, ज्यामध्ये तिने चंपक, अशोक आणि पुन्नगा फुले माळली आहेत. त्या फुलांचा मंद सुगंध येतो. तिने आपल्या कपाळावर कस्तुरीचंदनाचे लेपन केले असून, तिच्या भुवयांच्या कमानीप्रमाणे रेखीव आहेत, जणू ते मन्मथाच्या-कामदेवाच्या निवासस्थानाचे प्रवेशद्वार आहे. तिचे मुख एखाद्या सरोवराप्रमाणे नितळ आहे, तिचे डोळे अत्यंत रेखीव आहेत आणि त्यांच्या विभ्रमामुळे ते सरोवरात क्रीडा करणारे मत्स्यच भासतात. तिच्या नाकात तिने जी नथ आणि मोरणी घातली आहे, तिच्यात जडवलेली रत्ने अत्यंत प्रकाशमान आहेत. तिच्या मुखमंडलावर त्या रत्नाची आभा तार्‍यांच्या प्रकाशापेक्षाही अधिक तेजस्वी भासत आहे. तिने कानांत सूर्य, चंद्रांना आभूषणे म्हणून धारण केले असून, तिचे गाल पद्मराग या माणकाप्रमाणे अत्यंत गुळगुळीत आहेत. तिच्या दंतपंक्ती सुंदर आणि आकर्षक आहेत.

 

ती कर्पूरयुक्त ताम्बुलाचे चर्वण करत आहे, तिचा स्वर हा साक्षात सरस्वतीच्या वीणावादनापेक्षाही अधिक मधुर आहे. तिचे हास्य इतके मोहक आहे की, साक्षात शिवसुद्धा तिच्या हसतमुख चेहर्‍यावरून नजर हटवू शकत नाही. तिने मंगलसूत्र आणि गळ्यात अनेक रत्नजडित आभूषणे धारण केली आहेत. निर्गुणब्रह्माचे मूर्त स्वरूप असणार्‍या शिवाच्या प्रेमवर्षावास पात्र होतील, असे तिचे अत्यंत सुंदर आणि पयोधर स्तन आहेत. तिच्या नाभीपासून स्तनांपर्यंत एक कमनीय आणि अत्यंत धुसर अशी रोमावली आहे. तिच्या सपाट पोटावर तीन रेषास्वरूप वळ्या आहेत. तिने रक्तवर्णी साडी नेसली आहे. तिने केशसंभारात रक्तवर्णी रेशमी गोंडाही बांधला आहे, ज्याला छोट्या घंटा लावल्या असून, ज्यांचा सुंदर झणकार होत आहे.

 

तिच्या जंघा अत्यंत कमनीय असून त्या कामेश्वर शिवाचे चित्त हरण करतात. तिचे गुडघे जणू मौल्यवान रत्नांचा मुकुट भासत आहे. तिचे पुष्ट पाय आणि कासवाच्या पाठीसारखे कमनीय तळपाय आहेत. तिच्या चरणांचे रक्तवस्त्रांकित आणि रत्नजडित तेजोमय स्वरूप भक्ताच्या सगळ्या समस्या आणि विवंचना संपवते. ती कामेश्वर शिवाची पत्नी आहे आणि हे दाम्पत्य महामेरू पर्वतावरील श्रीनगर या ठिकाणी निवास करते आहे. श्री नगराला 25 वर्तुळाकार रस्ते आहेत. ते लोखंड, पोलाद, तांबे, शिसे, पंच धातूंपासून बनवलेले एक संयुग, ज्यात चांदी, सोने, श्वेत पुष्पराग रत्न आणि लाल पद्मराग रत्न जडवली आहेत. पन्ना, हिरे, वैडूर्य, इंद्रनील, मोती, मार्कथा, प्रवाळ आदि नवरत्ने आणि अन्य रत्न आणि मौल्यवान खड्यांनी जडवलेला तो मार्ग आहे. आठव्या रस्त्यावर कदंबाच्या वृक्षांचे वन आहे. त्या वनाची रक्षणकर्ता देवी श्यामला आहे. 15व्या रस्त्यावर अष्ट दिग्पाल निवास करतात. 16व्या रस्त्यावर वाराही ऊर्फ दंडीनी देवतेचा निवास आहे. ती श्री ललिता त्रिपुरसुंदरीच्या सैन्याची प्रमुख आहे. या मार्गावर श्यामला देवीचेपण निवासस्थान आहे. 17व्या मार्गावर सर्व योगिनींचे निवासस्थान आहे. 18व्या मार्गावर महाविष्णुचा निवास असतो. 19व्या मार्गावर ईशान देवाचे निवासस्थान आहे. 20व्या मार्गावर तारा देवी, 21व्या मार्गावर वारुणी, 22व्या मार्गावर कुरुकुला देवीचा निवास असतो. कुरुकुला देवी ही अभिमान-अहंकाराच्या गडाचे (प्रवृत्तीचे) रक्षण करते. 23व्या मार्गावर मार्तंड भैरवाचे निवासस्थान आहे. 24वा मार्ग हे चंद्राचे निवासस्थान आणि 25वा मार्ग म्हणजे मन्मथ अर्थात कामदेवाचे निवासस्थान आहे. कामदेव हा प्रेम आणि कामवासनेच्या जंगलाचा राजा आहे.

 

श्रीनगरच्या मध्यभागी महापद्माचे अर्थात कमलपुष्पांचे एक वन आहे. अर्थात, एक मोठे तळे आहे, ज्यात कमलपुष्पे उगवली आहेत. त्या मधोमध एक चिंतामणी गृह आहे. चिंतामणी गृह म्हणजे सात्विक विचारांचे निवासस्थान. या चिंतामणी गृहाच्या ईशान्य दिशेला चिदग्नी कुंड आहे. आणि पूर्वाभिमुख प्रवेशद्वाराच्या दोन्ही बाजूंना मंत्रिणी आणि दंडीनी देवतांची निवासस्थाने आहेत. चारही दरवाजांवर रक्षण करण्यासाठी चतुर आम्नाय देवांची नियुक्ती केली आहे. त्यांचे कार्य प्रवेशद्वाराचे रक्षण करणे, अवांछित आणि आगंतुक व्यक्तीला प्रवेश अवरुद्ध करणे, बलपूर्वक प्रवेश करणार्‍याचा संहार करणे, हे आहे. या चार प्रहरी देवांचा उल्लेख चतुःआम्नाय असा केला आहे. चारही बाजूला असणार्‍या तीन पदरी चौकोनी मंडलामध्ये श्रीचक्र स्थित आहे. या चक्राच्या मध्यभागी पंचब्रह्म-पंचप्रेतांच्या आसनावर बिंदूपीठ आहे. या बिंदूपीठाचे नाम सर्वानंदमयचक्र असे आहे. यावर महात्रिपुरसुंदरी कामेश्वर सदशिवाच्यासह आसनस्थ आहे.क्रमशः