बीज अंकुरे अंकुरे

 

 

 

 

 

विविध योनीरोगांबद्दल, त्यांची सामान्य कारणे, विशेष कारणे, चिकित्सा इ. बद्दल आधीच्या ११ लेखांमधून विस्तृत माहिती आपण जाणून घेतली. गर्भधारणेसाठी जे चार महत्त्वाचे घटक आयुर्वेदशास्त्राने सांगितले आहेत - (ऋतू - ओव्ह्यूलेशन/मासिक पाळी) (क्षेत्र -गर्भाशय) (अंबू (Amniotic fluid) बीज (स्त्रीबीज व पुरुष बीज.) त्यातील पुरुष बीज (स्पर्म) सोडल्यास इतर सर्व घटक स्त्री शरीरात असतात, उत्पन्न होतात. त्यामुळे स्त्रीशरीर-मानस याला अन्योन्यसाधारण महत्त्व आहे. तसेच स्त्रीशरीर विशेष तीन अवस्था आहेत. मागील लेखांमध्ये याबद्दल लिहिले आहे व त्यावेळेस विशेष बदल व काळजी घेणे अपेक्षित आहे.

 

 

या सर्व विचारांमध्ये योनीचे आरोग्य व स्वास्थ्य अत्यंत महत्त्वाचे आहे. योनीभागाची निगा कशी व का घ्यावी, याबद्दल आजच्या लेखातून जाणून घेऊयात.

 

 

बाल्यावस्थेतून कुमारी अवस्थेत पदार्पण करताना स्त्रीच्या शरीरात बाह्यत: व अंतत: बरेच बदल घडतात. त्यातील एक विशेष बदल म्हणजे, योनीप्रदेशी केशोत्पती व योनीस्राव. शरीरात विविध नैसर्गिक रंध्रे आहेत. जसे नाक, कान, मुख, डोळे, नाभी, योनी व गुद यांच्या मुखांमार्फत (ओपनिंग्ज) द्वारे शरीर बाह्य वातावरणाशी संपर्कात येते. यासर्व नैसर्गिक रंध्रांमध्ये, मुखांमध्ये आर्द्रता व स्निग्धता असणे महत्त्वाचे आहे.

 

 

जशी त्वचा बाह्य वातावरणाच्या संपर्कात आल्यामुळे रुक्ष व शुष्क होते, तशीच ही नैसर्गिक रंध्रेही सुकतात. हे टाळण्यासाठी नैसर्गिक प्रक्रियेमार्फतच या रंध्रांना थोेडे स्निग्ध ठेवले जाते. डोळ्यातील साठलेला मळ, कानातील मळ, नाभीतील मळ, इ. मळ स्वाभाविकत: थोडे चिकट असतात. ते साठले की, कडक व कोरडे होतात. बाह्य वातावरणापासून आभ्यंतर शरीराचे संरक्षण करण्यासाठी ही रंध्रे आर्द्र व स्निग्ध (हायड्रेटेड आणि मॉश्चराईज) असणे महत्त्वाचे आहे.

 

 

तसेच योनीमार्गही थोडा आर्द्र असणे स्वाभाविक आहे. योनीमार्गातील हा स्वाभाविक स्राव केवळ योनीमार्ग आर्द्र ठेवण्याइतपत असणे, स्वास्थ्यकर आहे. मासिकस्रावापूर्वी चार-पाच दिवस हा योनीस्राव पाण्यासारखा पारदर्शक असतो. थोडा चिकट व गंधरहित असतो. त्या स्रावाने आतील कपडे ओले होत नाही. पण, स्रावाचे स्वरुप बदलल्यास (पारदर्शकच्याऐवजी पांढरट दह्याच्या कवडीसारखे) किंवा अतिबुळबुळीत दुर्गंधित स्राव किंवा अतिप्रमाणात योनीस्राव इ. असल्यास हे दूषित आहे, असे समजावे.

 

 

हे प्राकृत, नैसर्गिक नाही. असा दूषित स्राव बरेच दिवस होत राहिला, तर अन्य लक्षणे उत्पन्न होतात. जसे बारीक कणकण/ताप येणे, योनी प्रदेशी खाज येणे, बारीक पूरळ येणे, योनीप्रवेश लालभडक होऊन जळजळणे, कंबरदुखी, चीडचीड इत्यादी. स्त्री शरीरातील योनीप्रदेश तसा विस्तारित भाग आहे. त्याचबरोबर मूत्रमार्गाचे मुखही योनीतच स्थित आहे. योनीप्रदेश वरीलप्रमाणे ओला राहिल्यास स्थानिक किंवा सार्वदेहिक संसर्ग होण्याची शक्यता वाढते.

 

 

योनीभाग गरजेपेक्षा अधिक आर्द्र राहू नये, याची सर्वप्रथम काळजी घ्यावी. आतील कपडे हे नेहमी सुती असावेत. कृत्रिम कपडे नसावेत. सुती कपड्यातून शरीरातील उष्णता बाहेर निघू शकते. कारण, हे ‘ब्रिथेबल मटेरियल’ आहे. योनीप्रदेशाची अतिरिक्त उष्णता न वाढू देण्यात अशा कापडाची मदत होते. कृत्रिम, नायलॉनमुळे गुह्यांगातील स्राव त्या कपड्यात शोषले जात नाही. तापमान थोडे वाढलेले राहते व अशा वेळेस प्राकृत स्रावही लवकर ‘इन्फेक्टिव्ह’ होऊ शकतो.

 

 

योनीप्रदेशी केशोत्पती होते. आर्द्रता, स्राव जर अधिक प्रमाणात स्थानिक प्रदेशी राहिला, तर केसांच्या मुळाशी पीटिकोत्पती, कंड (खाज), लाल त्वचा, आग होणे, जखम होणे, खाजविल्याने ही जखम चिघळणे इ. बाह्यत: होणारे काही त्रास होतात. तसेच, हे इन्फेक्शन योनीमार्गातून मूत्रमार्गात गेल्यास वारंवार ‘युरिनरी ट्रॅक इन्फेक्शन’ होत राहते. हेच मुख्य कारण आहे की, काही महिलांमध्ये वारंवार ‘युरिनरी ट्रॅक इन्फेक्शन’चा त्रास उद्भवत राहतो.

 

 

गुदागांची शौचशुद्धी व प्राकृत अवस्था टिकविणे, ‘मेंटेन’ करणे, अत्यंत महत्त्वाचे आहे. ‘फंगल इन्फेक्शन’, ‘बॅक्टेरिअल इन्फेक्शन’ या वाढलेल्या स्रावात जर मूत्र, स्वेद मिसळले (मूत्राचे थेंब, स्थानिक योनीभागातील अतिरिक्त केसांमधील घाम इ.) तर भिन्न-भिन्न इन्फेक्शन होण्यासाठी निमंत्रण दिल्यासमानच होते. म्हणूनच योनीशुद्धतेमध्ये योनीप्रदेशी अल्प आर्द्र व जमल्यास केस विरहित ठेवणे महत्त्वाचे आहे. प्रत्येक वेळेस मूत्रप्रवृत्ती झाल्यावर शेवटचे जे मूत्राचे थेंब असतात, ते धुवून टाकणे, टिपणे महत्त्वाचे आहेत. अंतर्वस्त्रांवर हे थेंब पडू देऊ नये, याची दक्षता घेणे खूप गरजेचे आहे.

 

 

वारंवार गुह्यांगाशी (योनी, गुद आणि त्याच्या आसपासचा परिसर) स्वेदप्रवृत्ती होत असल्यास उष्णता वाढलेली असल्यास वारंवार ‘फंगल इन्फेक्शन’ होऊ शकतात. खाज, (असह्य) त्वचा काळवंडणे, त्वचेतून स्राव वाहणे, बारीक पूरळ, ताप इ.सारखे होत राहते. इन्फेक्शन कमी झाले, तरी त्वचेचा काळेपणा कमी होणे सहजासहजी शक्य होत नाही.

 

 

योनीभागाची काळजी घेतला तीन गोष्टी महत्त्वाच्या लक्षात ठेवाव्यात. १) योनीभाग खूप ओला नसावा, तसाच तो कोरडा ठणठणीतही नसावा. कोरडेपणामुळेदेखील खाज येते व जखम होऊ शकते. २) योनीच्या भोवती असलेले केस, लव जर खूप असेल, तर ती काढावी किंवा बारीक ठेवावी, जेणेकरुन त्यामध्ये घाम, पाणी, योनिस्राव राहून आर्द्रता, ओलावा अधिक होणार नाही. ३) योनीभागाचे तापमान व ‘पीएच’ नियंत्रित ठेवावे. यासाठी शारीरिक स्वच्छता, अंघोळ, सुती कपडे परिधान व थोडे सैल कपडे घालणे महत्त्वाचे आहे.

 

 

संसर्गजन्य रोग टाळण्यासाठी आतील कपडे हे कधीही इतरांबरोबर ‘शेअर’ करू नयेत. तसेच, बाह्यवस्त्रेही नीट धुतलेली असल्यास इतरांची परिधान करावीत. एकमेकांचे कपडे, आभूषणे इ. वापरणे टाळावे, हेच इष्ट. ’व्ही-वॉश’, ‘क्लीन फॉर ड्राय’ इ. प्रसाधने वापरणे टाळावे. त्यांचा अतिरिक्त वापर नैसर्गिक ‘पीएच’ व त्वचा बिघडवू शकते. स्वच्छ पाण्याने, कोमट पाण्याने व पाण्याच्या अभावी टिश्यू पेपरने योनीभाग धुवावा कोरडा करावा व स्वच्छ ठेवावा. धुतलेलेच कपडे घालावे. ओले कपडे घालणे टाळावे, तसेच मूत्रप्रवृत्तीचा वेग आला असताना तो थांबवू नये, अडवू नये.

 

 

मासिक स्रावासमयी योनिशुद्धता व कोरडेपणा राखणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. हल्ली वेगवेगळी सॅनिटरी पॅड्स, नॅपकिन्स, टॅम्पून्स, कप्स इ. उपलब्ध आहेत. त्यातील कुठली गोष्ट आपल्या शरीराला उपयोगी आहे व कुठली घातक, कुठले साधन योग्य, कुठले अयोग्य, याबद्दल सविस्तर पुढील लेखात बघूयात.

 

 

 

 -वैद्य कीर्ती देव