हस्तक्षेप आणि नाकेबंदी

16-Jun-2025

Total Views | 4

use of AI during entrance exams in China should be considered from various angles

कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या जोरावर भविष्य आखणार्‍या आपल्या पिढीने स्वतःला, नवनिर्मितीच्या शर्यतीत झोकून दिले आहे. कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या अनुषंगाने आपल्या कामामध्ये होणारे बदल, त्याचा आपल्या जीवनावर होणारा परिणाम यावर सध्या आपल्या अवतीभोवती विचारविमर्श सुरू आहे. त्याचबरोबर दुसर्‍या बाजूला, कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या शक्तीने आपल्यावर शिरजोर होऊ नये, कृत्रिम बुद्धिमत्ता आणि दैनंदिन व्यवहारांमध्ये समतोल साधला जावा, यासाठीसुद्धा पावलं उचलली जात आहेत. याच पार्श्वभूमीवर चीनमध्ये प्रवेशपरीक्षेच्या काळात ‘एआय’च्या वापरावर आणलेले नियंत्रण, या गोष्टीचा विविध अंगांनी विचार करायला हवा.

उच्च माध्यमिक शिक्षणासाठी चीनमध्ये घेतली जाणारी ‘गाओकाओ’ ही परीक्षा, जगातील काही अत्यंत अवघड प्रवेशपरीक्षांपैकी एक आहे. दरवर्षी कोट्यवधी विद्यार्थी या परीक्षेला बसतात. सदर परीक्षेमध्ये मिळालेले गुण संपूर्ण चीनमधील विद्यापीठांत प्रवेशासाठी ग्राह्य धरतात. काहींच्या मते, ग्रामीण, आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल वर्गातील विद्यार्थ्यांसाठी ‘गाओकाओ’ म्हणजे संपूर्ण आयुष्य बदलण्याचीच संधी. या परीक्षेला चीनमध्ये इतके महत्त्व आहे की, ज्या परीक्षा केंद्रांवर परीक्षा सुरू असते, तिथे अवतीभोवती वाहतुकीवर नियंत्रण आणले जाते. परीक्षा केंद्राच्या बाहेर पालक तासंतास उभे असतात. परीक्षा अचूक पार पाडण्यासाठी प्रशासकीय यंत्रणा सक्षमपणे कार्यरत असते. परीक्षा जितकी अतिमहत्त्वाची, तितकेच त्यात गैरप्रकार होण्याची शक्यतासुद्धा जास्तच. ‘गाओकाओ’सारख्या परीक्षेलाही या गैरप्रकारांचा इतिहास आहे.

2013 साली मेटल डिटेक्टर आणि सिग्नल जॅमर बसवल्यामुळे, परीक्षा केंद्राच्या बाहेर काही लोकांनी दंगल घडवली होती. या घटनेच्या दुसर्‍याच वर्षी चीनच्या हेनान प्रांतात विविध अत्याधुनिक उपकरणांच्या साहाय्याने, परीक्षेमध्ये गैरप्रकार करण्यात आला. 2022 मध्ये तर या गैरप्रकारांनी कळस गाठला. काही विद्यार्थ्यांनी एकत्र येऊन ‘एआय’च्या माध्यमातून, ‘चीटिंग नेटवर्क’ची निर्मिती केली आणि परीक्षेच्या आधी प्रश्नपत्रिका मिळवत, प्रश्नांची उत्तरं लिहिण्यात मुलांची मदत केली. या प्रकरणात आरोपी असलेल्या एक डझनपेक्षा अधिक विद्यार्थ्यांवर कारवाईही झाली. या पार्श्वभूमीवर कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा सर्व क्षेत्रांमध्ये होणारा चंचूप्रवेश लक्षात घेता, ‘एआय’ टूल्सच्या वापरावर आलेल्या बंदीचा अन्वयार्थ लागतो. ‘अलिबाबा’चे ‘क्वेन’, ‘टेनसेंट’चे ‘युआनबाओ’, ‘बाईटडान्स’चे ‘डौबाओ’ आणि ‘मूनशॉट’चे ‘किमी’ या टूल्सचा वापर, चिनी नागरिकांना परीक्षेच्या कालावधीत करता येणार नाही. यासंदर्भात चीनच्या शिक्षण विभागाने आखून दिलेली मार्गदर्शक तत्त्वे समजून घेणे गरजेचे आहे. या तत्त्वांच्या अंतर्गत कृत्रिम बुद्धिमत्तेशी निगडित संसाधनांचा, स्वतंत्रपणे वापर करण्यास मनाई करण्यात आली आहे. ‘एआय’च्या तंत्रप्रणालीचा वापर शिक्षणासाठी पूरक अशा पद्धतीनेच केला जावा. ‘एआय’ प्रणालीने अभ्यासक्रमाची जागा घेऊ नये, असा विचार यामध्ये मांडण्यात आला आहे.

इतक्या कठोर निर्बंधांनंतरही, यावर्षीच्या प्रवेशपरीक्षेमध्ये काय होते हे बघणे औत्सुक्याचे ठरणार आहे. परंतु, याच्या जोडीला कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या संदर्भात अनेक गोष्टींवर या निमित्ताने प्रकाश टाकणे, चर्चा करणे गरजेचे आहे. एखादा कायदा निर्माण झाल्यास समाजातील काही घटक ज्या पद्धतीने त्यातल्या पळवाटा शोधून काढतात, त्याच पद्धतीने तंत्रज्ञानाचा विकास झाल्यानंतर, स्वतःच्या फायद्यासाठी वेळप्रसंगी इतरांच्या सुरक्षिततेवर टाच आणण्याचे काम काहीजण करतात. कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या संसाधनांचे सार्वत्रिकरण होत असताना, त्याच्या फायद्यासहित त्याच्या वापराचे तोटे लक्षात घेणे अत्यंत गरजेचे आहे. त्यानुसार प्रशासकीय व्यवस्थेमध्ये कुठले बदल करावे लागतील, यावरही सर्वांकष विचार होणे गरजेचेच.

शिक्षणव्यवस्था हा कुठल्याही राष्ट्राचा पाया असतो. हा पाया विकसित करताना, राष्ट्राच्या समृद्धीचीही पायाभरणी होते. चीनची गणना विकसित देशांमध्ये केली जाते. शिक्षणव्यवस्था, परीक्षा यांमध्ये ‘एआय’च्या वापराबद्दल विचार करताना, वास्तविक विचार करायचा असतो तो विकसनशील देशांचा. ‘एआय’च्या तंत्रज्ञानाचा वापर आणि विकास विकसनशील देशांमध्येसुद्धा तितक्याच वेगाने होत आहे. परंतु, या वेगाला मिळणारी दिशा नेमकी कोणती, याचे आत्मचिंतन करणे ही काळाची गरज आहे. ‘एआय’च्या वापरावर आलेले निर्बंध ही खासगी कंपन्यांसाठी नाकेबंदी वाटू शकते परंतु, या हस्तक्षेपामागचा विवेक लक्षात घेणे गरजेचे आहे.