दादला नको गं बाई...

चीनच्या कम्युनिस्ट सरकारने प्रारंभीपासूनच एका अपत्यासह लहान कुटुंबाचे धोरण बळजबरीने आणि कडक कायद्यांसह राबविले. परंतु, तरीही चीनमध्ये लोकसंख्येचा विस्फोट झालाच. पण, आता वाढलेल्या मृत्यूदराच्या तुलनेत घटलेला जन्मदर पाहता, चीनच्या आर्थिक-सांस्कृतिक जीवनात स्थित्यंतरे पाहायला मिळत आहेत. विशेषकरून चिनी महिलांची बदललेली मानसिकता हा सरकारसाठी चिंतेचा विषय ठरावा. वाढती बेरोजगारी, महागाई, मुक्त जीवनशैलीची ओढ लागलेल्या चिनी मुलींनी विवाह आणि अपत्य या दोन्हीकडे पाठ फिरवलेली दिसते. त्यातच चीनमध्ये कोरोना काळात व त्यानंतरही विवाहांचे प्रमाण लक्षणीयरित्या घटले.

अर्थव्यवस्थेतील या मंदीच्या काळात महिलांचाही कल अर्थार्जनाकडे अधिक झुकल्याने त्यांचा विवाहाला आणि दोन अपत्य धोरणालाही विरोध. म्हणूनच २०१३ साली १३.५ दशलक्ष इतकी असलेली जोडप्यांची संख्या, २०२२ साली ६.८ दशलक्षांपर्यंत खाली घसरली. परिणामी, चीनमधील कम्युनिटी हॉल, लग्न संस्था ओस पडल्या आहेत. केवळ मुलीच नव्हे, तर चीनमध्ये पुरुषांनाही आता वैवाहिक आयुष्य थाटण्यात स्वारस्य राहिलेले दिसत नाही. एकीकडे समाजातील लग्नसंस्थेतून विभक्त होण्याचे तरुणांचे प्रमाण वाढत असून, दुसरीकडे घटस्फोटांच्या प्रकरणांनीही कळस गाठलेला. म्हणजे विवाहेच्छुक वधुवरांची संख्या वाढलेली असूनही, सुयोग्य वधुवर मिळण्याची सापेक्षता मात्र कमी झाली आहे. या धोकादायक जीवनशैलीसाठी केवळ ढासळलेली अर्थव्यवस्थाच नव्हे, तर बदललेली समाजव्यवस्थादेखील तितकीच जबाबदार.

म्हणूनच आज चीनमधील महिलांना आर्थिक-सामाजिक निकषांवर मोठा संघर्ष करावा लागत आहे. कारण, एकीकडे आर्थिक उदारीकरणाच्या धोरणामुळे चीनची गेल्या अनेक वर्षांत प्रगती झाली असली, तरी सामाजिक धोरणे ‘जैसे थे’ आहेत. त्यात फार काही लक्षणीय बदल झालेला नाही. स्त्री ही कर्तृत्ववान, आर्थिकदृष्ट्या सक्षम असो वा नसो, ती पतीच्या शब्दाबाहेर जाऊ शकत नाही. पुरूष हा कौटुंबिक उत्पन्नाचा मुख्य स्रोत असून, स्त्रियांनी चूल आणि मूलपर्यंतच मर्यादित राहावे, असे मानणारा मोठा वर्ग चीनमध्ये आजही कायम आहेच. म्हणूनच या ‘रांधा, वाढा, उष्टी काढा’ मानसिकतेला छेद देत, स्त्रीला दुय्यम लेखणार्‍या पुरुषसत्ताक मानसिकतेचाही चीनमधील स्त्रिया उघडपणे विरोध करत आहेत.

एकीकडे साम्यवादाच्या नावाखाली समान संपत्ती, समान जमीन, समान शेती, समान संधी यांविषयी भाषणे ठोकायची आणि दुसरीकडे स्त्रियांना कस्पटासमान वागणूक देत, त्यांचे स्वातंत्र्य हिरावून घ्यायचे, अशी ही दुटप्पी कम्युनिस्ट नीती. तरीदेखील दबावगटाला न जुमानता, आपल्या पायावर या महिला उभ्या राहत आहेत. शिक्षण, करिअर, अर्थार्जनाला प्राधान्य देत आहेत. पण, स्वातंत्र्याच्या या नादात चिनी कुटुंबव्यवस्थेला मात्र सुरुंग लागलेला दिसतो. त्यामुळे स्वातंत्र्य, समानता आणि समाजव्यवस्था यांचा सुवर्णमध्य साधणे हाच मार्ग. साम्यवादी चीनला हे रुचणेच अशक्य!