व्यापारवाढीचा अमेरिका दौरा

पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांचा दि. २१ ते २३ जून दरम्यानचा अमेरिका दौरा हा भारत-अमेरिका संबंधांचा विचार केला, तर त्याची सर्वार्थाने ऐतिहासिक दौरा म्हणूनच नोंद होईल. आंतरराष्ट्रीय योग दिन, व्हाईट हाऊस येथे पंतप्रधानांसाठी शाही मेजवानीचे आयोजन, द्विपक्षीय बैठका - ज्यात व्यापार, संरक्षण आणि हवामान बदल यावर झालेली सविस्तर चर्चा, अमेरिकी काँग्रेसला दुसर्‍यांदा मोदी यांनी केलेले संबोधन, अमेरिकी भारतीयांच्या समुदायाशी ह्युस्टन येथे साधलेला संवाद ही या दौर्‍याची ठळक वैशिष्ट्ये. उभय देशांतील संबंध दृढ होण्यास या दौर्‍याने मदत झाली. तसेच, दोन्ही देशांसाठी अमेरिकी भारतीय समुदाय हा किती महत्त्वाचा आहे, हे यानिमित्ताने अधोरेखित झाले. भारतासह अमेरिकी प्रसारमाध्यमांनी याला ठळकपणे दिलेली प्रसिद्धीही महत्त्वाची ठरली. आव्हानांना तोंड देण्यास भारत-अमेरिका हे दोन्ही देश एकत्र काम करण्यास कटिबद्ध आहेत, हा संदेश संपूर्ण जगाला दिला गेला, हे मान्य करावे लागेल.

या भेटीदरम्यान अमेरिकी कंपन्यांनी भारतात दहा अब्ज डॉलरहून अधिक गुंतवणुकीच्या योजना जाहीर केल्या. यामध्ये उत्पादन, तंत्रज्ञान आणि पायाभूत सुविधा यांसारख्या क्षेत्रातील गुंतवणुकीचा समावेश आहे. अनेक व्यापार करारांवर दोन्ही देशांनी स्वाक्षर्‍या केल्या. व्यापाराला चालना मिळण्याची अपेक्षा त्यामुळे व्यक्त होत आहे. या भेटीचे आर्थिक फायदे अद्याप मोजले जात आहेत. तथापि, एका अंदाजानुसार अब्जावधी डॉलरची गुंतवणूक आणि व्यापार दोन्ही देशांमध्ये होणार आहे. भारतीय अर्थव्यवस्थेसह अमेरिकी अर्थव्यवस्थेलाही चालना मिळण्याची तसेच, रोजगार निर्माण होण्याची अपेक्षा वर्तवली जात आहे. ‘इंटेल’ने भारतात ‘सेमीकंडक्टर’ प्रकल्प उभा करण्यासाठी दहा अब्ज डॉलरची गुंतवणूक करण्याचे जाहीर केले. ‘सेमीकंडक्टर’ क्षेत्रातील भारतात विदेशी कंपनीने केलेली ही सर्वात मोठी गुंतवणूक आहे. दिग्गज टेक कंपनी ‘मायक्रोसॉफ्ट’ने रोजगार निर्मितीसाठी तसेच नावीन्यपूर्णतेला चालना देण्यासाठी एक अब्ज डॉलरची गुंतवणूक करणार असल्याचे जाहीर केले. त्याचवेळी ‘गुगल’ने ‘क्लाऊड कॉम्प्युटिंग’ तसेच ‘कृत्रिम बुद्धिमत्ता’ क्षेत्रासाठी ५.४ अब्ज डॉलर गुंतवणूक करणार असल्याचे म्हटले आहे. यामुळे भारतात सुमारे एक लाख रोजगार निर्माण होतील, अशी अपेक्षा आहे. भारतीय अर्थव्यवस्थेला चालना मिळण्याबरोबरोच उत्पादन, तंत्रज्ञान तसेच संशोधन क्षेत्रात भारत आघाडी घेईल, असे तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे.

भारत-अमेरिका दरम्यान अनेक व्यापारी करार झाले, ज्यामुळे दोन्ही देशांमधील व्यापाराला चालना मिळण्याची अपेक्षा आहे. या करारांमध्ये पुढील करारांचा समावेश आहे. भारत-अमेरिका आर्थिक भागीदारी ः डिजिटल अर्थव्यवस्थेतील सहकार्याला चालना देण्यासाठी हा करार करण्यात आला असून, यात ‘ई-कॉमर्स’, ‘डेटा संरक्षण’ तसेच ‘सायबर सुरक्षा’ यावरील तरतुदींचा समावेश आहे. व्यापार तसेच गुंतवणूक करार ः व्यापार तसेच गुंतवणुकीला प्रोत्साहन देण्यासाठी हा करार करण्यात आला असून, त्यात बाजारातील प्रवेश, बौद्धिक संपदा हक्क आणि गुंतवणूक सुरक्षा यावरील तरतुदींचा समावेश आहे. येत्या पाच वर्षांत १०० अब्ज डॉलर इतकी व्यापारवाढीची अपेक्षा आहे. दोन्ही देशांत रोजगार निर्मिती होण्याबरोबरच आर्थिक विकासाला चालना मिळेल, असे मानले जाते.

संरक्षण सहकार्य मजबूत करण्यासाठी झालेली चर्चा ही विशेष महत्त्वाची आहे. दहशतवादाविरोधात तसेच सागरी सुरक्षा यांसारख्या महत्त्वाच्या मुद्द्यांवर सहकार्याचा समावेश आहे. दहशतवादविरोधी भारत-अमेरिका संयुक्त कार्यगट स्थापन केला जाणार असून, तो दहशतवादाविरोधातील लढाईसाठी परस्परांतील सहकार्याला चालना देईल. सागरी सुरक्षा संवाद अंतर्गतही सहकार्याला चालना देण्यात येणार आहे. इंडो-पॅसिफिक क्षेत्रातील समान सुरक्षा आव्हानांना तोंड देण्यासाठी दोन्ही देश एकत्रित काम करतील.

जेट इंजिन निर्मितीसाठी झालेला करार, हा या दौर्‍यातील सर्वात महत्त्वाचा करार होता. ‘जनरल इलेक्ट्रिक आणि हिंदुस्थान अ‍ॅरोनॉटिक्स लिमिटेड’ यांनी भारतात लढाऊ जेट इंजिन निर्मितीसाठी संयुक्तपणे उत्पादन करण्यासाठी सामंजस्य करारावर स्वाक्षरी केली. या अंतर्गत तंत्रज्ञान हस्तांतरणही करण्यात येणार आहे. प्रस्तावित इंजिन हे ‘एफ ४१४’ इंजिनावर आधारित आहे. स्वदेशी बनावटीच्या ‘तेजस’ विमानाला बळ देण्यासाठी तो अत्यंत महत्त्वाचा मानला जातो. या इंजिनामुळे संरक्षण क्षेत्रातील ‘आत्मनिर्भर भारत’ या योजनेला गती मिळणार आहे. भारतीय अर्थव्यवस्थेला चालना देणारा, रोजगार निर्मिती करणारा असा हा दौरा मानता येईल. भारत-अमेरिका संबंध अधिक दृढ होण्यास मदत झाली, असे निश्चित म्हणता येते. हवामान बदलांवर सहकार्य करण्याच्या मार्गावरही चर्चा झाली. उत्सर्जन कमी करणे तसेच स्वच्छ ऊर्जा तंत्रज्ञान विकसित करणे, यासारख्या मुद्द्यांवर सहकार्य अपेक्षित आहे.

भारताच्या वाणिज्य मंत्रालयाने दिलेल्या माहितीनुसार, द्विपक्षीय व्यापार गेल्या आर्थिक वर्षात ११९.४२ अब्ज डॉलर इतका होता. भारताने केलेली निर्यात ही ७६.१८ अब्ज डॉलर मूल्याची होती. मोती, मौल्यवान खडे, औषधे यांचा सर्वाधिक वाटा राहिला. भारताने ५०.२४ अब्ज डॉलर इतकी आयात केली. त्यात पेट्रोलियम उत्पादने, यंत्रसामग्री यांचा प्रमुख सहभाग होता. येत्या काही वर्षांत व्यापार वाढीची अपेक्षा व्यक्त होत आहे. भारतीय अर्थव्यवस्थेच्या वाढीचा आणि अमेरिकेतील भारतीय वस्तू आणि सेवांच्या वाढत्या मागणीचाही भारत आणि अमेरिका यांच्यातील व्यापाराला फायदा होण्याची अपेक्षा आहे.