रुग्णाचे विश्लेषण आणि समन्वय

नुसते आजाराला दिलेले नाव बघून सर्वांना एकच औषध द्यायचे, असे होमियोपॅथीमध्ये नसते. उदा. मधुमेह झालेल्या एकाच घरातील दोन लोकांचे मधुमेहाचे औषध हे वेगवेगळे असू शकते. म्हणजेच काय तर होमियोपॅथीमध्ये आजाराच्या नावापेक्षा आजारी माणसाला जास्त महत्त्व दिले जाते. आजाराची माहिती घेत असताना जी लक्षणे व चिन्हे दिसत असतात, तिचे वर्गीकरण करणे गरजेचे असते. उदा. मधुमेहाच्या रुग्णाची लक्षणे व चिन्हे जेव्हा घेतली जातात, त्यावेळी सर्वांत कॉमन असणारी लक्षणे जसे-वजन कमी होणे, जास्त तहान लागणे, जास्त व सतत भूक लागणे, सतत लघवीला होणे, त्वचारोग होणे, त्वचेवर खाज येणे, जखम लवकर न भरणे इत्यादी अशी अनेक लक्षणे व चिन्हे मधुमेहाच्या जवळजवळ प्रत्येक रुग्णामध्ये दिसून येतात.

परंतु, या लक्षणांवर जर औषध दिले, तर आजाराच्या मूळ कारणावर औषध लागू पडणार नाही. कारण, हे तर सर्व प्रत्येक मधुमेही रुग्णात दिसणारे सामान्य गुण आहेत. म्हणूनच होमियोपॅथीमध्ये या लक्षणांबरोबरच त्या त्या रुग्णाचे स्वतःचे खास असे काही गुणधर्म शोधून काढण्यावर भर दिला जातो. त्याला 'characteristic symptoms'(वैशिष्ट्यपूर्ण लक्षणे) असे म्हणतात. या 'characteristic symptoms'वरूनच होमियोपॅथीचे औषध शोधायला सोपे जाते. याचे कारण असे की, ही विशेष लक्षणे व चिन्हे नुसती आजाराची नसतात, तर ती आजारी पडलेल्या माणसाची असतात. माणसामधील चैतन्यशक्तीमध्ये झालेल्या बिघाडामुळे त्या माणसाच्या चैतन्यशक्तीची ती लक्षणे असतात.