समाजकार्याचा परीस

त्यावेळी सुदर्शन गजम परळला ‘दीपक टॉकीज’जवळच्या ‘करास’ बिल्डिंगमध्ये राहायचे. सुदर्शन यांची रा. स्व. संघाचे प्रचारक होण्याची इच्छा होती. मात्र, त्यांचे वडील व्यंकय्या आणि आई लक्ष्मी यांना वाटे की, मुलाने कुठेही जाऊ नये. नोकरी करावी, घरदार पाहावे. कुणीतरी आईवडिलांना सांगितले की, “रा. स्व. संघाचे श्रीगुरुजी मुंबईत आले आहेत. त्यांच्याशी बोलून बघा.” मग काय व्यंकय्या आणि पार्वती यांनी परिसरातील स्थानिक ज्येेष्ठ स्वयंसेवकांच्या कानावर त्यांचे म्हणणे मांडले. वरिष्ठांनी श्रीगुरूजींकडे निरोप दिला. परमपूज्य गोळवलकर गुरूजींनी सुदर्शनना बोलवून घेतले. ते सुदर्शनना म्हणाले, ”आईबाबांना वाटते, तू घरी राहावेस. तुला राष्ट्रसेवा, समाजसेवा करायची आहे, तर तू ती समाजात राहूनही करू शकतोस. कुटुंबाला अभिमान वाटेल असा हो आणि समाजासाठी काम कर!” त्यानंतर सुदर्शन यांनी ठरवले की, आपण आपले अस्तित्व निर्माण करायचे. सुदर्शन यांच्या आयुष्याला कलाटणी देणारा हाच तो क्षण! गोळवलकर गुरूजींनी दिलेला प्रेमळ आदेश त्यांनी आयुष्याचा मंत्र मानला. पुढे ‘बी.एससी’, ‘एएमआयटी’ (अभियांत्रिकी), ‘एलएलबी’, ‘एमबीए मार्केटिंग’, ‘डिप्लोमा इन लेबर लॉ’, ‘डिप्लोमा इन सायबर लॉ’ अशा विविध पदव्या संपादित केल्या. समाजात आर्थिक सुबत्ता आणि मानसन्मान तर मिळवलाच. पण, आज वयवर्षे ७१ असतानाही समाजासाठी ते कार्यरत आहेत. संघ स्वयंसेवक तृतीय वर्ष शिक्षित म्हणून आजही त्यांना किती समाधान आणि अभिमान आहे! आपण विविध क्षेत्रांत पदवी-पदव्युत्तर शिक्षण घेतले, पण रा. स्व. संघाचे तृतीय वर्ग शिक्षित आहोत, ही मोठी उपलब्धी आहे, असे ते मानतात. ‘एमटीएनएल’मधून ‘डेप्युटी जनरल मॅनेजर’ पदावरून निवृत्त झालेले सुदर्शन बालक असतानाच त्यांच्या घरी राजूला गंगाराम नावाचे संघ मंडल अधिकारी आले होते. त्यांनी सुदर्शन यांना ‘चला खेळायला जाऊ’ म्हणून संघ शाखेत नेले. तो दिवस ते आजचा दिवस सुदर्शन संघमय आहेत.

सुदर्शन यांचे कुटुंब मूळ आंध्र प्रदेशचे. वडील व्यंकय्या लहानपणीच मुंबईत आलेले.व्यंकय्या आणि पत्नी लक्ष्मी निरक्षर. पण, देवाधर्माबद्दल प्रचंड आस्था आणि श्रद्धा. व्यंकय्या ‘सेंच्युरी मिल’मध्ये कर्मचारी होते. जेमतेम पगार. घरची गरिबी. आपण डॉक्टर बनून गरजू रूग्णांची सेवा करावी, असे सुदर्शन यांना वाटे. पण, ‘एमबीबीएस’करिताचा प्रवेश थोडक्यात हुकला. त्याचवेळी त्यांना ‘बॉम्बे सबअर्बन इलेक्ट्रिक सप्लायर्स’मध्ये नोकरी लागली. काम करता करताच त्यांनी विज्ञान शाखेची पदवी पूर्ण केली. पुढे ‘बॉम्बे टेलिफोन’मध्ये नोकरीला लागले. अभियांत्रिकी पदवी असेल, तर नोकरीत बढती मिळणार, असे जाणवले. मग त्यांनी ‘एएमआयटी’मध्ये अभियांत्रिकीचे शिक्षण घेतले. आयुष्यात थोड्याच काळात आर्थिक स्थैर्य आले. आता समाजासाठी मनाप्रमाणे ते काम करू शकत होते. त्याचकाळात गोरगरीब जनतेची कोर्टकचेरी आणि इतर कायदेशीर बाबतीत होणारी अडवणूक ते पाहत होते. समाजातल्या गरजूंना कायदेशीर मदत व्हावी म्हणून मग त्यांनी ‘एलएलबी’चे शिक्षण पूर्ण केले. त्यावेळी ‘एमटीएनल’मध्ये ते ‘डेप्युटी जनरल मॅनेजर’ पदावर होते. ‘ऑनररी कोर्टा’मध्ये त्यांना ‘स्पेशल मेट्रोपॉलिटीन मॅजिस्ट्रेट’ म्हणून काम करण्याची संधी मिळाली. या संधीचा उपयोग त्यांनी समाजातल्या तळागाळातल्या लोकांना कायदेशीर अधिकार मिळवून देण्यासाठी केला. त्यांच्याकडे ३२ प्रकारचे न्यायनिवाडे करण्याचा अधिकार होता. सोबत १०-१२ वकिलांची फौज होती. या काळात त्यांच्याकडे अगणित लोकांनी न्यायालयीन सल्ला विचारला. मदत मागितली. कायद्याच्या चौकटीत राहून सुदर्शन यांनी गरजूंना मदतही केली.

या सगळ्या काळात मुंबईमध्ये तेलुगूभाषिक पद्मशाली समाजाचे प्रश्नही त्यांच्यासमोर येत होते. सुदर्शन यांनी पद्मशाली समाज आणि तेलुगू भाषेच्या विकासासाठी, संवर्धनासाठी वेगवेगळे उपक्रम सुरू केले. तेलुगू भाषा विकास संवर्धन, तेलुगू साहित्य प्रसार प्रचार, पद्मशाली समाजाचे एकत्रिकरण, तेलुगू भाषिकांचे एकत्रिकरण, शैक्षणिक धार्मिक आणि सांस्कृतिक विकास यासाठी कार्यरत असलेल्या पाच स्वयंसेवी संस्थांवर ते विश्वस्त म्हणून कार्यरत आहेत. ‘ओम पद्मशाली सेवासंघ’, ‘द बॉम्बे आंध्र महासभा’, ‘पद्मशाली मित्रमंडळ’, ‘द बॉम्बे तेलुगू परिषद’ आणि ‘विवेक ग्रंथालय’ या त्या स्वयंसेवी संस्था होत. त्यापैकी ‘विवेक ग्रंथालय’ हे महाराष्ट्रातील तेलुगू पुस्तकांचे सगळ्यात मोठे ग्रंथालय आहे. तेलुगू भाषा आणि समाजाच्या विकासासोबतच सुदर्शन मुंबईतील शोषित, वंचित समाजघटकांच्या प्रश्ननिवारणासाठीही काम करतात. वकिलांनी सामाजिक बांधिलकी राखून आपली वकिली कशी करावी, यासाठीही सुदर्शन वकिली क्षेत्रात नव्याने येणार्‍यांना मार्गदर्शन करतात. अर्थात, मुंबईच्या न्याय क्षेत्रात आणि वकिली वर्गात सुदर्शन यांना मानाचे स्थान असल्याने वडीलकीच्या नात्याने ते नव्या वकिलांना आणि प्रस्थापित वकिलांनाही हक्काने मार्गदर्शन करत असतात. सुदर्शन यांच्यापासून प्रेरणा घेऊन अनेक जणांनी आपले आयुष्य आर्थिक आणि सामाजिकदृष्ट्या स्थिरस्थावर करत समाजासाठी देशासाठी कार्य करण्यास सुरुवात केली. अनेक तेलुगू भाषिक तरुण तेलुगू भाषेत साहित्य निर्माण करण्याचा प्रयत्न करत आहेत. त्यासाठी प्रेरणा आहे, ती सुदर्शन यांचीच! सुदर्शन यांच्यासारखे संघ स्वयंसेवक आयुष्यभर देशप्रेम आणि समाजनिष्ठा जपत कार्यरत राहतात. ते स्वत: परीस असतात आणि त्यांच्या विचार कार्याच्या सहवासाने अनेक जणांच्या आयुष्याचे सोने होते, हे नक्की...