‘उम्मा’ची उपयोगशून्यता

मुस्लीम देशांमधील कथित एकतेची, बंधुभावाची संकल्पना म्हणजे ‘उम्मा.’ अर्थोअर्थी जगातील ५७ मुस्लीमबहुल देश हे ‘उम्मा’च्या छत्रछायेखाली येतात. मग त्यात सुन्नी-वहाबी सौदी अरेबिया आला, शियाबहुल इराणही आला, एर्दोगानचा तुर्कीही आला आणि आपला शेजारी पाकिस्तानीही. म्हणजे भौगोलिकदृष्ट्या, मुस्लीम रितीरिवाज आणि परंपरांच्या बाबतीतही विखुरलेले असले तरी हे सगळेच देश ‘उम्मा’च्या अदृश्य उबेखाली स्वत:ला सुरक्षित मानतात.

पण, त्यांचे असे मानणे हाच मुळी एक मोठा भ्रम. आणि विशेष म्हणजे, आपण या ‘उम्मा’ नामक भ्रामक संकल्पनेत जगत आहोत, याची या सर्व राष्ट्रांना, त्यांच्या राष्ट्रप्रमुखांनाही पुरेपूर कल्पना आहेच. पण, तरीही उगाच धार्मिक भावनेपोटी ‘उम्मा’च्या एकीचा आव अधूनमधून आणला जातो. कुठल्याही प्रकरणी भूमिका घेताना ‘उम्मा’ म्हणून विचार न करता, ती भूमिका आपल्या राष्ट्रहितासाठी किती अनुकूल, किती प्रतिकूल यालाच साहजिकच प्राधान्य दिले जाते. म्हणजे काय तर, प्रत्येक मुस्लीम देशासाठी इस्लामपेक्षा, ‘उम्मा’पेक्षा त्यांचाच देश, त्यांची ध्येय-धोरणे महत्त्वाची. शेजारी देश असलेल्या पाकिस्तानचेच उदाहरण घेऊ. वर्षानुवर्षे चीनमधील उघूर मुसलमानांवर तेथील कम्युनिस्ट सरकारतर्फे नरसंहाराची क्रूर मालिका सुरुच आहे.

पण, चीनच्या दयाभीकेवर तुकडे तोडणार्‍या पाकिस्तानला मात्र उघूर मुस्लिमांविषयी ‘उम्मा’चा भाग म्हणून यत्किंचितही सहानुभूती वाटते का? हाच प्रश्न पाकिस्तानचे माजी पंतप्रधान इमरान खान यांनाही एका परदेशी माध्यम समूहाने मुलाखतीत विचारला असता, खान यांनी सारवासारव करीत, तो चीनचा अंतर्गत मुद्दा असून, हे पाश्चात्त्यांनी चीनविरोधात रचलेले षड्यंत्र असल्याचे सांगत, उघूरांच्या नरसंहाराची दाहकताच अमान्य केली होती. पण, केवळ पाकिस्तानच नाही, तर सगळेच मुस्लीमबहुल देश अशाच प्रकारे सोयीस्कररित्या ‘उम्मा’ला बिलगताना आणि याच ‘उम्मा’ला झुगारतानाही दिसतात. सध्याच्या इस्रायल विरुद्ध ‘हमास’, ‘हिजबुल्ला’विरोधी युद्धातही त्याची प्रचिती यावी. “मी व्यक्तिश: पॅलेस्टाईन प्रकरणाला फारसे प्राधान्य देत नाही, पण सौदीच्या नागरिकांच्या दृष्टीने हा विषय महत्त्वाचा आहे,” असे विधान सौदी अरेबियाचे युवराज आणि पंतप्रधान मोहम्मद बिन सलमान यांनी अमेरिकेचे परराष्ट्र मंत्री अ‍ॅन्थोनी ब्लिंकन यांच्याशी जानेवारी महिन्यात बोलताना केल्याचे उघडकीस आले होते.

पश्चिम आशियातील युद्धभूमीवरही ‘उम्मा’च्या कथित एकीच्या बळाची अशीच धूळधाण उडालेली दिसते. गाझामध्ये ‘हमास’चे कंबरडे मोडल्यानंतर लेबेनॉनमध्ये ‘हिजबुल्ला’च्या म्होरक्याला इस्रायलने ठार केले. एवढेच नाही, तर लेबेनॉन सीमेवरील ‘हिजुबल्ला’चे दहशतवादी तळ ध्वस्त करण्यासाठीही इस्रायल सैनिकांनी सीमोल्लंघन केले आहे. पण, त्यानंतरही एरव्ही इस्रायलविरोधात युद्धाची वल्गना करणार्‍या इराणने ‘उम्मा’च्या बचावार्थ भूमिका घेतली नाही. उलट इस्रायलविरोधात लढण्यासाठी लेबेनॉन किंवा गाझामध्ये सैन्य तैनात करणार नाही, अशी स्पष्ट भूमिका इराणने जाहीर केली.