पर्यावरणपूरक जहाजबांधणी

 

 

 

 

संयुक्त राष्ट्रसंघाच्या आकडेवारीनुसार, 2023 मध्ये सागरी व्यापार 12 अब्ज टनांपेक्षा जास्त झाला. हे पाहता, 2025 साली संयुक्त राष्ट्रसंघाचा आराखडा दोन प्रमुख उपायांसह बदलला आहे. हरितगृह वायूची तीव्रता कमी करण्यासाठी जागतिक इंधन मानक आणि उत्सर्जन मर्यादेपेक्षा जास्त असलेल्या जहाजांसाठी निधी यंत्रणा असे दोन उपाय सूचविण्यात आले आहेत. यानुसार, प्रदूषकांना ‘रेमेडील युनिट्स’ खरेदी करावी लागतील किंवा ‘आयएमओ नेट-झिरो’ फंडमध्ये गुंतवणूक करून नवे तंत्रज्ञान आत्मसात करावे लागेल. शून्य उत्सर्जन तंत्रज्ञान स्वीकारणारी जहाजे अतिरिक्त लाभ मिळवू शकतात. निधीतून मिळणारे उत्पन्न कमी उत्सर्जन करणार्‍या जहाजांना पुरस्कृत करण्यासाठी आणि विकसनशील देशांना तंत्रज्ञान हस्तांतरण आणि पर्यायी इंधनांच्या उपलब्धतेत मदत करण्यासाठी वापरले जाईल. संयुक्त राष्ट्रांची सदस्य राष्ट्रे आणि ‘आयएमओ’ यांच्या देखरेखीमुळे नवीन उपाययोजनांसाठी जबाबदारी सुनिश्चित होईल.

 

जहाजांची रचना यातील एक मुख्य घटक आहे. जुलै 2011 मध्ये मंजूर झालेला ‘एनर्जी एफिशियन्सी डिझाईन इंडेक्स’ (ईईडीआय) हा जागतिक स्तरावर बंधनकारक असलेला पहिला डिझाईन मानक आहे. हा मानक शिपिंग क्षेत्रातून हवामानबदल कमी करण्यासाठी आहे. हा मानक जवळपास सर्व नवीन जहाजांना लागू होतो आणि 2013 मध्ये अमलात आणण्यात आला. या निर्देशांकासाठी नवीन जहाज अधिक ऊर्जा कार्यक्षम बनणे आवश्यक आहे, ज्या मानकांना कालांतराने अधिकाधिक कठोर केले जाईल. नवीन जहाजांच्या डिझाईन आणि कार्यक्षमता विकासाच्या पहिल्या अभ्यासानुसार, सन 2000च्या पहिल्या दशकात बांधलेली जहाजे सरासरी 1990च्या दशकात बांधलेल्या जहाजांपेक्षा कमी इंधन कार्यक्षम होती. आकडेवारी असे सांगते की, 2013 मध्ये बांधलेली नवीन जहाजे, जसे की बल्क कॅरियर्स, टँकर आणि कंटेनर जहाजे सरासरी एक चतुर्थांश शतकापूर्वी बांधलेल्या जहाजांपेक्षा दहा टक्के कमी इंधन कार्यक्षम होती.

 

जहाजाची डिझाईन कार्यक्षमता सुधारण्यासाठी डिझाईन गती कमी करणे, हा एक अतिशय प्रभावी मार्ग असला, तरी विश्लेषण केलेल्या डेटानुसार, नवीन जहाजांच्या सरासरी डिझाईन गतीमध्ये केवळ माफक प्रमाणात घट झाली आहे. ती मोठ्या प्रमाणात कंटेनर जहाजांपुरती मर्यादित आहे. दरम्यान, नवीन जहाजांच्या डिझाईन कार्यक्षमतेमध्ये लक्षणीय सुधारणा झाली आहे. नवीन तंत्रज्ञानाद्वारे कार्यक्षमता सुधारणा आणि वेग कमी करणे, मोठ्या प्रमाणात अप्रयुक्त असल्याने, पुढील डिझाईन कार्यक्षमता सुधारणांसाठी मोठ्या प्रमाणात नव्या तंत्रज्ञानाची शक्यता आहे.

 

मात्र जगातील सर्वांत मोठी कंटेनर शिपिंग कंपनी ‘मर्क्स’ (चरशीीज्ञ)च्या प्रतिनिधीने सांगितले की, ते 2007 पासून ‘स्लो स्टीमिंग’चा यशस्वीपणे वापर करत आहेत. जहाजमालक कोणत्याही तांत्रिक समस्यांशिवाय त्यांच्या इंजिनचा भार 35 टक्क्यांनी कमी करत आहेत. उलट, ‘स्लो स्टीमिंग’मुळे इंधनाची बचत झाली आहे. याचसोबत देखभाल आणि ऑपरेशनल समस्यांसाठी खर्च कमी झाला आहे. यातून कंपनीला ‘सुपर-स्लो स्टीमिंग’ लागू करण्यात कोणतीही तांत्रिक समस्या दिसत नाही. ‘एनर्जी एफिशियन्सी डिझाईन इंडेक्स’ नवीन तंत्रज्ञानाच्या वापरास प्रोत्साहन देत नाही, तर ते फक्त भूतकाळातील उत्सर्जन वाढविणार्‍या डिझाईनकडे परत येण्यापासून रोखू शकते. अलीकडील जहाजांची कार्यक्षमता आर्थिक चक्र आणि इंधनाच्या किमतींनुसार जहाज डिझाईन कार्यक्षमतेत चढ-उतार होण्याच्या मान्यताप्राप्त ऐतिहासिक ट्रेंडचा भाग आहेत.