जाऊ कासवांच्या गावा...

कासव... हा शब्द म्हंटला की डोळ्यासमोर बहुतांश वेळा येतं ते समुद्री कासव. गोड्या पाण्यातही कासवे राहतात, तिथेही त्यांचा अधिवास आढळतो हे फारसं कुणाला माहीत नसतेच. टेस्टयुडिन्स (testudines) या प्राण्यांच्या पाठीवर कवच असणार्‍या जैविक गटात गोड्या पाण्यातील कासवे, समुद्रातील म्हणजेच खार्‍या पाण्यातील कासवे आणि जमिनीवरील कासवे या प्रकारांचा समावेश होतो. फ्रेश वॉटर टर्टल्स अर्थात गोड्या पाण्यातील कासवांबद्दल या लेखात आपण माहिती घेणार आहेत. प्रामुख्याने नदी, सरोवरे, डबके, तलाव हे अधिवास क्षेत्र असलेल्या गोड्या पाण्यातील कासवाच्या मृदू कवचाची कासवे(Soft shell turtle) आणि टणक कवचाची कासवे (Hard shell turtles) असे दोन मुख्य प्रकार पडतात.

मृदू कवचाच्या कासवांच्या पाठीवरील कवच चामड्याच्या त्वचेने झाकलेले असते. ही कासवे सहसा मांसाहारी, सर्वभक्षी किंवा मत्स्यभक्षी असतात. या कासवांची नर आणि मादी जवळजवळ एकसारखेच दिसतात. बहुतेक मृदू कवचाची कासवे हाताळताना बचावात्मक होतात. तर, नावाप्रमाणेच पाठीवरील कवच कडक किंवा टणक असल्यामुळे या कासवांना टणक कवचाची कासवे असे म्हंटले जाते. या गटातील बहुतांश कासवे ही पुर्णतः शाकाहारी असुन त्यांच्या पाठीवरील कवचावर खवले ही असतात. या पाण्यातील कासवे जमीनीवर हीयेत असुन कधीतरी पाण्यात सुद्धा असतात. या कासवांच्या बर्‍याच प्रजातींमध्ये लैंगिक विद्रुपता (Sexual dimorphism) ही दिसुन येते. या प्रकारातील नर कासवे ही मादी कासवांपेक्षा आकाराने लहान असुन त्यांच्या प्रजनन ऋतुच्या दरम्याण शरीरात बदल होईन त्यांचे मुळ रंग आणखी उजळतात. कुर्म (tortoise) ही टेस्ट्युडिन गटात मोडणारी कासवाचीच आणखी एक प्रजात मानली जात असली तरी ही कासवे केवळ जमीनीवरच अवलंबुन असतात. जमीनीवर राहणार्‍या या कासवांचे कवच टणक, जड आणि घुमटाच्या आकाराचे असते. त्याचे हातपाय हत्तीप्रमाणे जड असुन या कासवाचे साधारण आयुष्य 150 वर्षांपर्यंत असते. गोड्या पाण्यातील काही कासवांच्या हातापायाची बोटे चामडीने जोडलेली (webbed feet) असतात. यातीलकाही कासवे केवळ मांसाहारी म्हणजेच पाण्यातील प्राणीजन्य आहारावर अवलंबुन तर काही केवळ वनस्पतीजन्य आहारावरच अवलंबुन असतात. बरीच कासवे उभयजीवी आहार करणारी ही असतात. यातील अनेक कासवे नदीच्या किनार्‍यावर असलेल्या वाळुत अथवा मातीत आपली अंडी घालतात व त्यांचे सरासरी आयुष्य 20-40 वर्षांचे असते. गोड्या पाण्यातील कासवे वैविध्यापुर्ण आहेत. गोड्या पाण्यातील कासवे ही गोडेपाणी परिसंस्थेची गिधाडे आहेत जे मृत प्राण्यांचे किंवा माश्यांचे अवशेष खाऊन टाकते, ज्यामुळे पाण्यात शेवाळ व मृत प्राण्यांचे अवशेषाचा निचरा होतो आणि परिसंस्थेतील पोषक घटकांचे रक्षण होते.