महाशिवरात्रीचे वैज्ञानिक, मानसिक आणि आध्यात्मिक महत्त्व

 

अध्यात्म हे भारतातील सामान्य माणसांच्या जीवनाच्या केंद्रस्थानी असले तरी ते आजही अनेकांच्या मनाला मोहित करत आहे, तरी भौतिक जीवनातील आकर्षणांमुळे आपल्याला ते आपल्या शारीरिक आणि बौद्धिक कक्षेच्या बाहेर आहे असे समजण्यास भाग पाडते. असे असले तरी, त्याची एक सखोल वैज्ञानिक आणि मानसिक बाजू आहे जी आपल्या शारीरिक, मानसिक आणि सामाजिक अस्तित्वावर खोलवर प्रभाव टाकते. त्यामुळे महाशिवरात्रीच्या शास्त्राची व्याख्या या निमित्ताने आणखीनच रोमांचक होते.ऊर्जा ही सर्व सजीव आणि निर्जीव वस्तूंमागील प्रेरक शक्ती आहे. ते कसे प्रवाहित केले जाते यावर अवलंबून, उर्जा एकतर रचनात्मक किंवा विध्वंसक हेतूंसाठी वापरली जाऊ शकते. शरीरातील सकारात्मक ऊर्जेची पातळी वाढवणे आणि ती एखाद्या नदीप्रमाणे प्रवाहित करणे, जी सर्वांसाठी उपयोगी आहे परंतु महापूर ज्याची ऊर्जा सर्वत्र पसरते, आणि सर्व काही नष्ट करते. आपल्या शरीरात उर्जेचे योग्य संतुलन साधण्यासाठी हा दिवस योग, ध्यान आणि वैश्विक उर्जेची अंतिम शक्ती असलेल्या शिवाला समर्पित आहे. प्राचीन भारतीय संस्कृतीनुसार, वर्षभरातील काही दिवस ग्रहांच्या स्थितीमुळे ध्यानात खोलवर जाण्यासाठी चांगला आधार देतात.

 

महाशिवरात्री अत्यंत महत्त्वाची मानली जाते. या रात्री ग्रहाचा उत्तर गोलार्ध अशा रीतीने स्थित असतो की मनुष्यामध्ये नैसर्गिक ऊर्जेचा उदय होतो आणि निसर्ग एखाद्याला आध्यात्मिक शिखराकडे नेत असतो. सूर्याभोवती पृथ्वीने केलेल्या हलचलिमूळे, ग्रह प्रणालीनुसार उत्सव साजरा केला जातो. पौर्णिमेच्या दिवशी चंद्राचे गुरुत्वाकर्षण सर्वात जास्त असते, ज्यामुळे संपूर्ण शरीरातील द्रव मेंदूच्या दिशेने वरच्या दिशेने वाढतो. आणि हे सिद्ध झाले आहे की जेव्हा मेंदूला पुरेशा प्रमाणात ऑक्सिजनयुक्त रक्त मिळते तेव्हा ते अपवादात्मकरित्या चांगले कार्य करते. ग्रहांच्या स्थितीचा मानवी रक्ताभिसरण प्रणालीवर देखील प्रभाव पडतो. ग्रहांच्या संरेखनामुळे, कुंडलिनी उर्जा, जी सामान्यतः मणक्याच्या पायथ्याशी असलेल्या चक्रामध्ये असते, ती शिवरात्रीच्या विशेष रात्री वर जाण्याची आणि डोक्याच्या शीर्षस्थानी चक्रापर्यंत पोहोचण्याची नैसर्गिक प्रवृत्ती असते. रात्रभर उभ्या स्थितीत जागृत राहणे शारीरिक आणि आध्यात्मिक आरोग्यासाठी अत्यंत फायदेशीर आहे. जीवशास्त्रज्ञांच्या म्हणण्यानुसार, क्षैतिज ते उभ्या मणक्याचे संक्रमण हे प्राण्यांच्या उत्क्रांतीच्या प्रक्रियेतील सर्वात महत्त्वपूर्ण पाऊल होते. बुद्धिमत्तेची फुले या पायरीनंतरच आली. ब्रह्मांडाच्या पलीकडे जाणारी, सर्वांना अंतर्भूत करणारी आणि प्रत्येकामध्ये अस्तित्वात असलेली सर्वोच्च चैतन्य म्हणून शिवाचे वर्णन अनेक वेळा केले गेले आहे. शिवाचे आकलन किंवा वर्णन करता येत नाही; शिव हे समजण्यापेक्षा अनुभवण्यासाठी आहे.

पदार्थ आणि रूपांच्या मोठ्या प्रमाणात जगात आपल्याला जाणवणारी वास्तविकता आपल्या चेतनेद्वारे तयार केली जाते. क्वांटा किंवा फोटॉन हे वस्तुमानहीन, निराकार कण आहेत जे मॅक्रो विश्व भरतात. "प्रकटीकरण" हा शब्द एका संवेदी अनुभवाचा संदर्भ देतो जो जवळजवळ लगेचच होतो. चित्रांमध्ये आणि भौतिकीकरणामध्ये जागा आणि पदार्थ प्रकट करण्याची मानवी चेतनेची क्षमता त्याची शक्ती दर्शवते. शिव हे सर्वव्यापी चैतन्य आहे जे सर्व व्यापून आहे.शिवलिंग हे मौल्यवान धातू आणि विशेष ग्रॅनाइटचे बनलेले आहे. त्याच्या वास्तुकलेमुळे, लिंगम वैश्विक कंपने निर्माण करते. बिल्वाची पाने श्वसन आणि हृदयाच्या समस्यांवर प्रतिबंधक औषध म्हणून वापरली जातात. आम्ही गंध श्वासाद्वारे अरोमाथेरपीशी जोडलेले आहोत. वैश्विक आणि भूचुंबकीय ऊर्जा संकलित करण्यासाठी आगमा शास्त्रानुसार मंदिरे एका अनोख्या स्थापत्य शैलीमध्ये बांधली गेली आहेत.वैज्ञानिक फ्रिटजॉफ कॅप्रा यांनी त्यांच्या 'द ताओ ऑफ फिजिक्स' या पुस्तकात बेल्जियमचे शास्त्रज्ञ एडन रँडल-कोंडे आणि शास्त्रज्ञ कार्ल सागन यांनी वैज्ञानिकदृष्ट्या महत्त्व स्पष्ट केले.मनाच्या शुद्धीकरणात आणि विषारीपणा काढून टाकण्यासाठी उत्सव कसा मदत करतो.

आपले मन सतत विचारांनी व्यापलेले असते, ज्यामुळे आपल्याला सध्याच्या क्षणाचा आराम आणि आनंद घेण्यास प्रतिबंध होतो आणि अनावश्यक अपेक्षा, असंतोष, निराशा, राग, आत्म-शंका, इतरांवर अति अवलंबित्व, तणाव, चिंता, नैराश्य, आत्महत्येचे विचार आणि असेच या अनावश्यक आणि अनियंत्रित विचारांपासून मुक्त होण्यासाठी लोक दारू, धूम्रपान, ड्रग्ज आणि इतर पदार्थांचे व्यसन करतात. कारण हे पदार्थ तात्पुरते आठवणी आणि विचार दडपतात, त्यांचे महत्त्वपूर्ण दुष्परिणाम होतात आणि आरोग्यास धोका निर्माण होतो. योग्य पद्धतीने ध्यान आरोग्य राखताना मनाला जाणीवपूर्वक आराम करण्यास प्रशिक्षित करण्यास मदत करते. खरंच, असंख्य वैज्ञानिक अभ्यासांनी हे सिद्ध केले आहे की ध्यानाचे अनेक आरोग्यदायी फायदे आहेत. तणावमुक्त आणि निवांत मन दैनंदिन कामांमध्येही जास्त फलदायी असते. निर्णय घेण्याची क्षमताही सुधारते.आपल्या शरीरातील वात संतुलित करण्यासाठी शिवरात्रीची रात्र आदर्श आहे. योगी म्हणून आपण वातांचे पाच प्रकार ओळखतो.

१. प्राणवात इनहेलेशनचा प्रभारी आहे. २. अपान वात कचरा हटविण्याचा प्रभारी आहे. ३. उदान वात श्वासोच्छवासाचा प्रभारी आहे. ४. समाना वात एकत्रीकरणाचा प्रभारी आहे. ५. व्याना वात लोकोमोशनचा प्रभारी आहे.

हे लक्षात घेणे महत्त्वाचे आहे की वात मुक्तपणे फिरण्यासाठी, मुख्य नाड्या जमिनीवर लंब असणे आवश्यक आहे. हे फक्त तुम्ही बसलेले किंवा उभे असतानाच शक्य आहे, तुम्ही झोपेत असताना नाही. यामुळेच शिवरात्रीच्या काळात शरीर आडवे न राहता उभे राहावे यासाठी जागृत राहणे आवश्यक आहे.

 

पार्वती, शक्ती (सर्जनशील आणि उत्साही शक्ती) म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या दैवी स्त्रीच्या पैलूचे प्रकटीकरण, आणि शिव, पुरुष पैलूचे प्रकटीकरण, सृष्टीला स्फुरण देणारे गतिशील संघाचे प्रतिनिधित्व करतात. दैवी चेतनेमध्ये तसेच प्रत्येक व्यक्तीमध्ये पुरुष आणि स्त्रीलिंगी शक्ती असतात. शिव आणि पार्वतीच्या मिलनाचे स्मरण करण्याव्यतिरिक्त, महा शिवरात्री हा आपल्या जीवनातील या प्रत्येक ऊर्जेचे महत्त्व ओळखण्याचा दिवस आहे.

वरील श्लोक श्री शंकराच्या शिवानंद लहरींचा आहे. "हे लोक किती लहान आहेत!" हे शिवा, तुझी पूजा करण्यासाठी विविध प्रकारची कमळे गोळा करण्यासाठी तलाव, पर्वत आणि जंगलात फिरतात! जर त्यांना फक्त त्यांच्या हृदयाचे कमळ अर्पण करणे माहित असेल तर तुम्ही त्यांचे नेहमीच रक्षण कराल."जीवनात, आपल्याकडे असलेल्या प्रत्येक गोष्टीबद्दल कृतज्ञ रहा. कृतज्ञतेमध्ये, मनाचा विस्तार होतो आणि विश्वास अधिक ठोस बनतो आणि शिव, सर्वोच्च चेतना, उच्च ध्येय साध्य करण्यासाठी मार्गदर्शन आणि जीवन सुलभ बनवतात.

पंकज जगन्नाथ जयस्वाल

७८७५२१२१६१