कार्यमग्नता जीवन व्हावे...

 

 

 

 

 

 

 

महर्षी कर्वे स्त्री शिक्षण संस्थेच्या सर ससून डेव्हिड वसतिगृहाच्या प्रमुख म्हणून सुमित्रा माधव भांडारी 2005 मध्ये संस्थेत आल्या आणि तेव्हापासून आमचा स्नेह वाढत गेला, तो अखेरपर्यंत तसाच होता. 2008 पासून त्या संस्थेच्या महिलाश्रम वसतिगृहात उपप्रमुख आणि नंतर प्रमुख म्हणून काम पाहू लागल्या. वसतिगृहातील मुलींविषयी त्यांना कायम आत्मियता होती. मुलींना कायम समजावून सांगितले पाहिजे, सांभाळून घेतले पाहिजे, अशी त्यांची भूमिका असायची. त्याबाबत त्या अतिशय हळव्या होत्या. दुसरीकडे अतिशय स्पष्टवक्त्या, परखड आणि कडक शिस्तीमुळे त्यांच्याबरोबर काम करताना सगळे काही चोख आणि नीटनेटके, व्यवस्थित ठेवणे अनिवार्य असायचे. एरवी सातत्याने कार्यरत आणि उत्साही व्यक्तिमत्त्व म्हणून त्यांची ओळख होती.

 

 

 

अत्यंत साधी राहणी, पण नीटनेटकेपणा हे त्यांचे वैशिष्ट्य होते. आरोग्याच्या बाबतीत त्या कायम दक्ष होत्या. त्या नियमित व्यायाम आणि योगासने करत असत. माणसांबाबत मनाचा हळवेपणा आणि त्याचबरोबर कामातील शिस्त आणि व्यवस्थितपणाविषयी त्या आग्रही असायच्या.

 

 

 

त्यांचा जन्म व शिक्षण मराठवाड्यातील परभणी येथे झाले. त्यांचे पूर्वाश्रमीचे नाव वासंती वेलणकर. वेलणकर घराण्यात राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाच्या विचारांचा वारसा असल्याने त्यांचे बालपण व जडणघडण त्याच विचारांच्या संस्कारात झाली. वडील नारायण गोविंद वेलणकर हे स्थापत्त्य अभियंते होते. त्यांच्या मातोश्री स्नेहप्रभा या संगीत अलंकार आहेत. त्यांनी ‘संगीत’ विषयात ‘एम.ए’ पदवी संपादन केली आहे. त्यांचे ज्येष्ठ बंधू डॉ. गिरीश हे परभणीत स्थायिक आहेत. तिसरे बंधू सतीश हे भारतीय जनता पक्षाचे राष्ट्रीय सहसरचिटणीस आहेत. द्वितीय बंधू शिरीष वकील होते. त्यांचे काही वर्षांपूर्वी निधन झाले.

 

 

 

सुमित्रा भांडारी यांनी मराठी विषयात ‘बी.ए’ पदवी मिळवली. नंतर ‘एलएल.बी’पर्यंत शिक्षण घेतले. त्याखेरीज ‘कामगार कायदा’ या विषयातील पदविका (डीएलएल) आणि ‘बिझनेस मॅनेजमेंट’मधील पदविका (डीबीएम) त्यांनी संपादन केली होती. संगीत विशारद होताना त्यांनी संगीत विषयातील ‘बी.ए’ पदवी प्राप्त केली होती. गायन, विविध विषयांवर लिखाण आणि कविता करण्याची त्यांना आवड होती.

 

 

 

शालेय आणि महाविद्यालयीन जीवनात लेखन, वक्तृत्व, नाट्य, काव्य, संगीत अशा विविध स्पर्धांमध्येबक्षिसे मिळवताना त्यांचे अष्टपैलू व्यक्तिमत्त्व फुलत गेले. महाविद्यालयीन शिक्षण घेत असताना त्यांनी अखिल भारतीय विद्यार्थी परिषदेचे काम केले. त्यावेळी झालेल्या सामाजिक बांधिलकीच्या संस्कारांमुळे पदवी मिळवल्यावर त्यांनी वनवासी कल्याण आशमाचे पूर्णवेळ काम करण्याचा निर्णय घेतला. मध्य प्रदेशातील बस्तर जिल्ह्यात दोन वर्षे त्या पूर्णवेळ काम करत होत्या. तेथून परत आल्यावर दोन वर्षे परभणी आकाशवाणी केंद्रावर वृत्तनिवेदक म्हणून काम केले.

 

 

 

राष्ट्रीय विचारांच्या संस्कारामुळे स्वाभाविकपणे त्यांनी आयुष्यभर समर्पित जीवनशैलीचा अंगीकार केला होता. त्याच भूमिकेतून संघ परिवारातील पूर्णवेळ कार्यकर्त्याशी विवाह करण्याचा त्यांचा निश्चय होता. त्यानुसार 1987 मध्ये सिंधुदुर्ग जिल्ह्यातील देवगड येथील माधवराव भांडारी यांच्याशी त्यांचा विवाह झाला. त्यानंतर 18 वर्षे त्यांचे वास्तव्य देवगड येथे होते. 1997 ते 2000 या काळात सिंधुदुर्ग जिल्हा ग्राहक मंचाच्या सदस्य म्हणून त्यांनी काम केले. या कालावधीत अत्यंत प्रतिकूल परिस्थितीशी संघर्ष आणि खडतर परिश्रमातून देवगड येथे घराची उभारणी केली. राष्ट्रीय विचारसरणी, समाजबांधवांप्रति कृतज्ञता, सहसंवेदना, मातृभाषेतून शालेय शिक्षण याविषयी त्या नेहमी आग्रही असतात. मुलाचे शिक्षण आणि स्वतःचे करिअर या उद्देशाने 2005 पासून त्या पुण्यात वास्तव्य. मुलगा चिन्मयने ‘बी.ए’, ‘एम. एस्सी’ या पदव्या संपादन केल्या आहेत. त्यानंतर ब्रिटनमधील शेफिल्ड विद्यापीठातून ‘मनुष्यबळ व्यवस्थापन’ या विषयातील एम. एस्सी पदवी प्राप्त केली. त्यांचे पती माधव भांडारी हे भाजपचे प्रदेश उपाध्यक्ष असून मुंबई-पुणे आणि महाराष्ट्रात पक्षकार्यासाठी प्रवास करत असतात.

 

 

 

 

पुण्यात वास्तव्यासाठी आल्यानंतर दि. 1 नोव्हेंबर, 2005 पासून त्यांची संस्थेच्या सर ससून डेव्हिड वसतिगृहात प्रमुख म्हणून त्यांची नियुक्ती झाली. दि. 1 सप्टेंबर, 2008 पासून त्यांच्याकडे महिलाश्रम वसतिगृहाच्या उपप्रमुख म्हणून जबाबदारी आली. जुलै 2010 पासून वसतिगृहाच्या प्रमुख म्हणून 2020 पर्यंत त्या जबाबदारी सांभाळत होत्या. या सर्व वाटचालीत कणखर प्रशासक आणि मनमिळावू व्यक्तिमत्त्व म्हणून त्यांनी ठसा उमटवला होता. 2006 पासून सर ससून डेव्हिड वसतिगृहात त्यांनी दीपोत्सवाला प्रारंभ केला. 2008 पासून तो सगळ्या संस्थेचा उपक्रम बनला. त्यांनी सुरू केलेल्या ‘सामूहिक अथर्वशीर्ष पठण’ हा उपक्रम आजतागायत सुरू आहे. मला त्यांच्यासमवेत सात वर्षे काम करण्याची संधी मिळाली. सुरुवातीपासून विविध उपक्रमांत सहभाग आणि पुढाकार आणि सतत कार्यरत राहण्याचा त्यांचा गुण सर्वांनी अऩुसरावा असाच आहे. सगळ्यांना बरोबर घेऊन काम करण्याच्या हातोटीमुळे मोठ्या जबाबदार्‍याही त्या कुशलतेने पार पाडत असत. गरजू आणि अनाथ मुलींचे शिक्षण, करिअर, पुनवर्सनासाठी त्या सतत कार्यरत आणि प्रयत्नशील असत. संस्थेअंतर्गत ‘विशाखा समिती’च्या अध्यक्ष म्हणूनही त्यांनी काम केले होते. त्यांच्या समर्पित कार्याचा गौरव म्हणून संस्थेने 2015 साली त्यांचा ‘महर्षी धोंडो केशव कर्वे एक्सल्न्स अवॉर्ड’ देऊन सन्मान करण्यात आला होता. संस्थेच्या आजन्म सेवक म्हणूनही त्यांनी काम केले होते.

 

 

 

निवृत्तीनंतरही त्या सक्रिय होत्या. पैठणीनिर्मिती करणार्‍यांना रोजगार मिळावा, त्यांच्या कामाचे मोल मिळावे म्हणून विविध प्रदर्शने भरवण्यास सुरुवात केली होती. त्यांनी भरवलेल्या अशा दोन प्रदर्शनांना मोठा प्रतिसाद मिळाला होता. निवृत्तीनंतरही आमच्या कायम गाठीभेटी होत असत. त्यावेळी या सगळ्या गोष्टींबद्दल त्या भरभरून बोलत असत. गेली दोन वर्षे त्या कर्करोगाशी लढा देत होत्या. अशा परिस्थितीतही त्या मनाने खूपच खंबीर होत्या. या सगळ्यांवर मात करण्याचा निर्धार त्यांच्या देहबोलीतून दिसत असे. मात्र, नियतीपुढे कुणाचेच चालत नाही. त्यांच्या प्रेरणादायी आठवणी कायम मनात रेंगाळत राहतील. त्यांना भावपूर्ण श्रद्धांजली.

 

(लेखिका महर्षी कर्वे स्त्री शिक्षण संस्था कर्वेनगर, पुणेच्या महिलाश्रम वसतिगृहाच्या प्रमुख आहेत.)

 

 

- सुमन तांबे-यादव