भोजपूरचे शिवमंदिर आजही अपूर्ण; जाणून घ्या कारण!

 

भोपाळ: भोपाळच्या दक्षिण-पूर्वेस सुमारे ३२ किमी अंतरावर बेतवा नदीच्या उजव्या बाजूला एका उंच टेकडीवर भोजेश्वर मंदिर (भोजपूर मंदिर) वसलेले आहे. हे मंदिर अपूर्ण अवस्थेत आहे, आणि असे का आहे हे कोणालाच माहिती नाही. परंतु, मंदिरात बसवलेले शिवलिंगही अद्वितीय आहे.

एका रात्रीत अपूर्ण मंदिर बांधले
मंदिराच्या बांधकामाचे श्रेय मध्य भारतातील परमार घराण्यातील राजा भोजदेव यांना जाते. राजा भोजदेव हा कला, स्थापत्य आणि विद्येचा महान संरक्षक आणि एक उत्तम लेखक होता. मात्र, अनेक मान्यतेनुसार हे मंदिर पांडवांनी एका रात्रीत बांधले होते. वनवासात पांडव माता कुंतीसमवेत जवळच्या जंगलात राहत होते असे म्हणतात. या दरम्यान भीमाने हे मंदिर मोठ्या दगडांनी बांधले आणि शिवलिंगाची स्थापना केली, जेणेकरून माता कुंती बेटवा नदीत स्नान करून भगवान शंकराची पूजा करू शकतील.मंदिराचा निर्माण पूर्ण होण्यामागे कोणतेही ठोस कारण नसले तरी मंदिराच्या बांधकामाबाबत ठराव झाला असावा आणि एका रात्रीत त्याचे बांधकाम निश्चित झाले असावे, असे स्थानिकांचे मत आहे. परंतु सकाळ झाल्याने बांधकाम रखडले. मंदिर पूर्ण झाले नाही आणि मंदिर अखेरीस अपूर्ण राहिले. मंदिराचे बांधकाम अद्याप अपूर्ण असून मंदिराभोवती असलेले अपूर्ण खांब, मूर्ती याची साक्ष देतात.

मंदिराच्या मागील भागात एक उतार आहे, ज्याचा वापर दगडांना उंचीवर नेण्यासाठी केला जात असे. दगडांचे प्रचंड तुकडे बांधकामात आणण्याची अशी पद्धत इतर कोठेही अस्तित्वात नाही. या उताराच्या सहाय्याने मंदिराच्या बांधकामासाठी सुमारे ७० हजार किलो दगड डोंगराच्या माथ्यावर नेण्यात आले.

मंदिराची रचना
मंदिराचे प्रवेशद्वार पश्चिमेकडे आहे. भोजेश्वर महादेव मंदिर १०६ फूट लांब आणि ७७ फूट रुंद आहे. हे मंदिर १७ फूट उंचीच्या चबुतऱ्यावर बांधले आहे. मंदिराच्या गर्भगृहाचे अपूर्ण छत ४० फूट उंचीच्या चार खांबांवर आहे. गर्भगृहाचा विशाल दरवाजा दोन बाजूंनी गंगा आणि यमुनेच्या प्रतिमांनी सुशोभित आहे. शिव-पार्वती, सीता-राम, लक्ष्मी-नारायण आणि ब्रह्मा-सावित्री यांच्या मूर्ती चार स्तंभांमध्ये बांधण्यात आल्या आहेत. मंदिराचे छत घुमटाच्या आकाराचे आहे आणि भारतीय विद्वान हे घुमटाकार छत असलेली पहिली इमारत मानतात. हे मंदिर म्हणजे भारतात घुमटाचे बांधकाम इस्लामच्या आगमनापूर्वीच झाले असल्याचा स्पष्ट पुरावा आहे.
मंदिराचे सर्वात मोठे वैशिष्ट्य म्हणजे गर्भगृहात स्थापित केलेले २२ फूट उंच शिवलिंग (पायासह) हे जगातील सर्वात मोठ्या शिवलिंगांपैकी एक आहे. शिवलिंगाचा व्यास ७.५ फूट आहे. हे शिवलिंग एकाच दगडातून तयार करण्यात आले असून ते बनवण्यासाठी गुळगुळीत वाळूचा वापर करण्यात आला आहे.

कसे पोहोचाल?
मध्यप्रदेशची राजधानी असलेले भोपाळ हे सर्व प्रकारच्या वाहतूक मार्गांनी चांगले जोडलेले आहे. राजा भोज विमानतळ भोपाळमध्येच आहे, जे मंदिरापासून सुमारे ३८  किमी अंतरावर आहे. मुख्य भोपाळ शहरापासून भोजपूरचे अंतर सुमारे 32 किमी असले तरी सर्व प्रकारच्या वाहतुकीच्या उपलब्धतेमुळे ते सहज उपलब्ध आहे. तसेच भोपाळ हे देशातील सर्व शहरांशी रेल्वे आणि रस्त्याने जोडलेले आहे. भोपाळ जंक्शनपासून भोजपूर येथे असलेल्या या शिवमंदिराचे अंतर सुमारे ३० किमी आहे.