जागतिक बाजारात हाहाकार

अमेरिकेत वाढत्या मंदीचा धोका, इस्रायल -इराण युद्धाचे जगावर घोंघावणारे सावट या सगळ्यांमुळे जागतिक शेअर बाजारात सोमवारी अतिशय नकारात्मक परिस्थिती पाहायला मिळाली. या परिस्थितीचा जगातील सर्वच शेअर बाजारांवर विपरित परिणाम झाला. त्यामुळे सोमवारी शेअर बाजार उघडताच अनेक देशांचे निर्देशांक हे लालेलाल झाले होते. साहजिकच या सर्व घटनेमुळे शेअर बाजारातील गुंतवणुकदारांना मोठा फटका बसला आहे.

शुक्रवारी अमेरिकेत जाहीर झालेल्या ‘साहम रिसेशन निर्देशांका’ने ०.५ टक्क्यांची धोक्याची पातळी गाठली आणि त्यामुळेच अमेरिकेत मंदीचे सावट घोंगावू लागल्याचे चित्र बाजारात निर्माण झाले. त्यामुळेच बाजारात एकप्रकारची संभ्रमावस्था निर्माण झाली आणि त्याची परिणीती शेअर बाजार कोसळण्यावर झाली. ‘साहम रिसेशन निर्देशांक’ हा एक आर्थिक निर्देशांक. अर्थतज्ज्ञ क्लाऊडिया साहम यांनी या निर्देशंकाचा नियम प्रसिद्ध केला. क्लाऊडिया साहम हे अर्थतज्ज्ञ दीर्घकाळ अमेरिकेच्या फेडरल रिझर्व्ह बँकेत अर्थतज्ज्ञपदावर कार्यरत होते. जर एखाद्या देशाच्या अर्थव्यवस्थेत राष्ट्रीय बेरोजगारीचा दर हा गेल्या तीन महिन्यांत, मागील वर्षीच्या तुलनेने ०.५ किंवा त्यापेक्षा अधिक झाल्यास ही मंदीची सुरुवात असू शकते, असे साहम यांनी त्यांच्या नियमात म्ह्टले आहे.

हाच नियम म्हणजे, ‘साहम रिसेशन निर्देशांक’ होय! अमेरिकेत जुलै महिन्यात रोजगारनिर्मिती फारच कमी झाली. जुलै 2०2३ मध्ये 2 लाख, 1५ हजारजणांना अमेरिकेत रोजगार मिळाला होता. मात्र, या वर्षाच्या जुलै महिन्यात फक्त 1 लाख, 1४ हजार लोकांनाच रोजगार मिळाला. त्यामुळे अमेरिकेतला बेरोजगारीचा दर वाढला असून, 2०21 नंतरचा हा सर्वोच्च दर आहे. याचाच अर्थ अमेरिकेत रोजगारनिर्मिती कमी झाली असून, ही मंदीची सुरुवात असल्याची भावना गुंतवणुकदारांमध्ये निर्माण झाली. त्यामुळेच शुक्रवारपासूनच अमेरिकेच्या बाजारात नकारात्मक स्थिती निर्माण होऊ लागली होती. अमेरिकेत ‘डाऊ जोन्स’ सकाळी ७ वाजता ३७५ अंकांपेक्षा खाली आला, तर यापूर्वी शुक्रवारी ‘वॉल स्ट्रीट’वरील प्रमुख अमेरिकी निर्देशांकांमध्ये सुमारे अडीच टक्क्यांची मोठी घसरण नोंदवली गेली आणि ‘डाऊ जोन्स’ औद्योगिक सरासरीमध्ये ६1०.७1 अंकांनी घसरला होता. मात्र, या अहवालात काही विसंगती असल्याचा सूरही यावेळी उमटला होता.

या सगळ्या परिस्थितीचा परिणाम जगातील अन्य शेअर बाजारांवर झाला. जपानच्या शेअर बाजारावरही या घटनेचे तीव्र पडसाद उमटले. जपानचा‘ निक्केई’ निर्देशांकही व्यवहारादरम्यान 2 हजार, 1०० अंकांनी घसरला. ३७ वर्षांतील सर्वात नीच्चांक जपानी शेअर बाजाराने अनुभवला. जपानच्या मध्यवर्ती बँकेने जाहीर केलेल्या नव्या व्याजदराचा परिणामदेखील घटनेमागे असल्याचे तज्ज्ञांकडून सांगण्यात येत आहे. जपानप्रमाणेच आशिया खंडातील इतर बाजारांवरदेखील त्याचा विपरित परिणाम झाला. हाँगकाँगचा ‘हँगसेंग’ उघडण्यापूर्वी ‘फ्युचर्स ट्रेडिंग’मध्ये सुमारे दीड टक्क्यांनी घसरला, तर द. कोरियापासून चीन, फिलीपिन्स आणि मलेशियाच्या बाजारपेठांमध्ये तीन टक्क्यांपर्यंत पडझड झाली. दक्षिण कोरियाच्या शेअर बाजारातल्या प्रचंड घसरणीमुळे ‘कोस्पी’चा व्यवहार काही काळ बंद करण्यात आला होता.

या एकूणच परिस्थितीचा नकारात्मक परिणाम भारताच्या शेअर बाजारावरही दिसून आला. भारताच्या शेअरबाजाराचे ‘सेन्सेक्स’ जवळपास 2 हजार, ३०० अंकांनी घसरला, तर ‘निफ्टी’ ४1४ अंकाच्या घसरणीसहच उघडला. या सगळ्या नाट्यमय घडामोडींमुळे भारतीय गुंतवणुकदारांचे जवळपास 1७ लाख कोटींचे नुकसान झाले आहे. जागतिक शेअर बाजारात सोमवारी सर्वत्र विक्रीचा कल पाहायला मिळाला.

या सगळ्या घटनेमागे जसे अस्थिर जागतिक अर्थव्यवस्था आहे, तसेच अस्थिर भूराजकीय परिस्थितीदेखील कारणीभूत आहे. ‘हमास’च्या नेतृत्वाच्या हत्येचा बदला घेण्याची शपथ इराणने घेतल्याने, मध्य-पूर्वेतील संकट अधिकच गडद झाले आहे. यातच अमेरिकेने आपल्या युद्धनौका इराणच्या दिशेने नेत, या युद्धात उतरण्याची तयारी दाखवली आहे. युक्रेन-रशिया युद्धामध्ये युरोप आर्थिकदृष्ट्या पंगू होत आला आहे. त्यामुळे सध्या जागतिक गुंतवणुकदारांसाठी आवश्यक असणारे सुरक्षित वातावरण नाही. त्यामुळेच गुंतवणुकदारदेखील जरासे जपूनच शेअर बाजारात गुंतवणूक करताना दिसत आहेत.