ग्रामीण भारतातही ‘डिजिटल गोल्ड’ला पसंती

 

ग्रामीण भागात आजही सोने मुलांच्या लग्न, शिक्षण यांसारख्या महत्त्वाच्या गोष्टींसाठी थोडे-थोडे सोने खरेदी करून ठेवण्याची पद्धत आहे. ग्रामीण भागातील नागरिक सोने खरेदीसाठी पायपीट करत असे, पण आज आपण ज्याप्रमाणे घर बसल्या मोबाईलच्या ‘टच’वर ‘शेअर्स’ आणि ‘म्युच्युअल फंड’मध्ये गुंतवणूक करतो, तशीच ‘स्मार्ट गोल्ड’मध्ये करू शकतो.ज्योती गंगाराम या तामिळनाडूतील शेतकरी कुटुंबातील गृहिणी असून त्यांना दोन मुले आहेत. ज्योती यांना आपल्या मुलीच्या लग्नासाठी सोने खरेदी करण्यासाठी सात किमी चालत जावे लागत असे. त्यांना आपण मोबाईलच अ‍ॅपवर सोने खरेदी करू शकतो, हे समजल्यापासून त्यांना सोने खरेदी करण्यासाठी सात किमी चालत किंवा गाडीवर प्रवास करून जावे लागत नाही. त्यांना हवे तेव्हा त्या सोने खरेदी करू शकतात. सोने खरेदी करण्यासाठी एक दिवसाच्या कामाचे नुकसान करण्याची गरज नाही.


आज तंत्रज्ञानाच्या प्रगतीमुळे अ‍ॅपवर सोने खरेदी करता येते आणि त्यामुळे अनेक लोकांना त्याचा फायदा होत आहे. अ‍ॅपवर आधारित सोने खरेदीचा आणखी फायदा असा की, महागाईमुळे मोठ्या प्रमाणावर सोने खरेदी करणे अशक्य आहे, पण अ‍ॅपवर आपण मासिक हप्त्यावर दरमहा खरेदी करू शकतो.झारखंडमधील सुमित्रा देवी या आपल्या मुलीला आयपीएस अधिकारी बनवण्याच्या उद्देशाने अ‍ॅपद्वारे सोने खरेदी करतात. अ‍ॅपवरुन सोने खरेदी खूप फायदेशीर ठरत असल्याचे त्यांचे मत आहे. त्या स्वतः त्यांच्या परिचयातील महिलांना अ‍ॅपवरुन सोने खरेदीबद्दल माहिती संगत त्यांना गुंतवणूक करण्यास प्रोत्साहन देत असतात.ज्योती आणि सुमित्रा आणि यांच्यासारख्या अन्य ग्रामीण भागात राहणार्‍या महिला आपल्याला अ‍ॅपद्वारे सोने खरेदी करताना सहज आढळतील. ‘कोविड’ संक्रमण काळानंतर अ‍ॅपबेस्ड किंवा ‘डिजिटल’ सोने खरेदीचे प्रमाण वाढलेले आढळून येते. यामध्ये मोबाईल फोनवरुन सहज उपलब्ध होणारे इंटरनेट, त्याचबरोबर सरकारद्वारे ग्रामीण भागत आर्थिक आणि तांत्रिक साक्षरतेवर जनजागरण या सगळ्यांचा खूप मोठा वाटा आहे. रोजगारासाठी शहरांमध्ये स्थलांतर करूनही, भारतातील दोन तृतीयांश लोकसंख्या अजूनही ग्रामीण भागात राहते. अनेक दशकांपासून अनेक ग्रामीण समुदायांमध्ये गुंतवणूक म्हणून सोन्याला प्राधान्य दिले गेले आहे.

पूर्वी कुटुंबाची आर्थिक प्रतिष्ठा त्यांच्याकडे असलेल्या सोन्याच्या रकमेवरून मोजली जात असे. विवाह, शुभ प्रसंगी आणि सणांच्या व्यतिरिक्त ग्रामीण भारतातील बहुतेक सोने कापणीच्या हंगामाच्या शेवटी खरेदी केले जाते. ग्रामीण भारताचा असा विश्वास आहे की, सोन्याचा वापर विवाहासाठी केला जाऊ शकतो आणि एक तरल मालमत्तादेखील आहे. अ‍ॅप-आधारित खरेदी त्यांना त्यांच्या बचत क्षमतेच्या अनुषंगाने त्यांच्या स्वप्नांना गती देण्यास अनुमती देते. कारण, सोने हे केवळ शोभेसाठी धातूच नाही तर भविष्यासाठी बचत ठेवण्याचे साधनदेखील आहे. त्याचे आकर्षण नेहमीच ग्राहकांना आकर्षित करते. विशेषत: ग्रामीण भारतात आणि हा ’ट्रेंड’ त्याच्या वरच्या दिशेने चालू ठेवेल, असे मानले जाते. सोन्याचे रोखीत रूपांतर करणे सोपे आहे. त्यामुळे त्याचे पुनर्विक्री मूल्य इतर गुंतवणुकीपेक्षा तुलनेने जास्त आहे. परिणामी, गावकर्‍यांना बँकेत जाण्यापेक्षा संकटकाळात रोखरकमेसाठी सोन्याची वस्तू आणणे सोपे वाटते. ‘फिनटेक’सह अनेक कर्ज देणार्‍या कंपन्यांच्या आगमनाने आता बटणाच्या टॅपवर कर्जदेखील उपलब्ध आहे.एका ‘फिनटेक’ प्लेअरच्या नुकत्याच झालेल्या अभ्यासातून असे दिसून आले आहे की, भारतातीलअ‍ॅप वापरामध्ये महिलांचा वाटा २८ टक्के आहे आणि ग्रामीण भागात १६.४ टक्के आहे. अ‍ॅप्सच्या उत्कृष्ट क्रमाने ‘एडटेक पॅक’मध्ये आघाडीवर आहे. त्यानंतर मीडिया आणि मनोरंजन आणि नंतर ‘फिनटेक’, त्यांची लोकप्रियता केवळ काही दशांश गुणांनी विभक्त झाली आहे.

-जयदीप बॅनर्जी

(लेखक ‘द्वारा स्मार्ट गोल्ड’चे सह-संस्थापक आहेत.)