सुप्तकलाकृतींचे निर्माते घनश्याम गुप्ता

 

 

 

 

 

 

आपण ‘मेडिटेशन’ किंवा ‘कॉन्सन्ट्रेशन’ हे शब्द ऐकलेले असतीलच. याच शब्दांचं अध्यात्माशीदेखील नातं आहे, असं जाणकार सांगतात. अध्यात्म-अध्यात्म म्हणजे निश्चित काय करायचं असतं, असा एक बाळबोध वाटणारा प्रश्न विचारला जातो. त्यावर संगमनेर येथील श्री साईभक्त इंगळे बाबा फार सोप्या भाषेत व्याख्या सांगायचे. त्यांना पुण्याहून आचार्य रजनीश दोन-तीनदा भेटायला गेले होते. त्या इंगळे बाबांनी अध्यात्माबद्दल फारच सुलभ भाषेत कथन केले आहे. ते म्हणायचे, “अध्यात्म म्हणजेच आपल्याला जी गोष्ट करताना आनंद वाटतो, ती गोष्ट करायची. अशी गोष्ट करताना आपण मनापासून करत करत आनंद घेतो. वेळसुद्धा कळत नाही. अध्यात्म म्हणजे पायाची मांडी न मोडता तासन्तास बसणं नव्हे की, डोळे बंद करून जपमाळ ओढत बसणे नव्हे, एखादे चिंतन वा पठणदेखील नव्हे.” हे सर्व आजच्या लेखाच्या प्रस्तावनेतच सांगण्याचे कारणही तसेच आहे. आजच्या आपल्या लेखाचा कथानायक हा अल्पावधीत जगाच्या पाठीवरील बर्‍याच कलादालनांमध्ये ज्यांची कलाकृती स्वीकारली गेली आणि कमीत कमी वेळेत, ज्यांना त्यांच्या पेंटिंग्जनी एका विशिष्ट यशोशिखरावर पोहोचवले, ते प्रथितयश चित्रकार घनश्याम गुप्ता यांच्या कलाप्रवासाची माहिती देणारा आजचा हा लेख...

 

 

 

 

 

 

देह, मन आणि आत्मा या तीन घटकांच्या सहयोगातून चमत्कृतीपूर्ण कलाकृती निर्माण करण्याची त्यांची हातोटी... त्यांचा एक विशिष्ट चाहतावर्ग निर्माण करुन गेली. औरंगाबाद येथील शासकीय कला महाविद्यालय येथे ‘बीएफए (पेंटिंग)’चे पदवी शिक्षण पूर्ण केल्यानंतर ‘एमएफए (प्रिंटमेकिंग)’ ही पदव्युत्तर पदवी त्यांनी बडोदा येथील एम. एस. युनिव्हर्सिटी येथे पूर्ण केले. एवढ्यावरच ते थांबले नाहीत, तर त्यांनी लंडन येथील ‘रॉयल स्कूल ऑफ आर्ट’ येथे एमए (फाईल अ‍ॅण्ड प्रिंटमेकिंग)ची पदव्युत्तर पदवी त्यांनी प्राप्त केली. जसजसे कलाशिक्षण वाढत गेले, तसतशी विचारांची गतीदेखील व्याप्तीपूर्ण बनत गेली. त्या मानसिकतेतूनच कदाचित गुप्ता यांच्या कलाकृतीत आध्यात्मिकता प्रदर्शित होत असावी. कलाकार हा सतत आणि सातत्याने सृजनाच्या कार्यात व्यस्त असतो. तो सतत नावीन्याच्या शोधात असतो. सतत काहीतरी शिकत असतो. त्यांनी ‘समर रेसिडन्सी प्रोग्राम’ आणि ‘न्यूयॉर्क अकादमी ऑफ आर्ट मॅनहॅटन, अमेरिका’ येथेही त्यांनी कलाशिक्षण घेतले आहे. भारतीय आध्यात्मिक शास्त्राचे महत्त्व हे आपल्या म्हणजे भारतीयांच्या तुलनेने भारताबाहेरील लोकांना खूप आहे. त्यातूनच त्यांना टोकियो येथील ‘कलासंग्रहालय पुरस्कार’ प्राप्त झालेला आहे. युनायटेड किंग्डम येथील आंतरराष्ट्रीय कार्यक्रमात त्यांना खास पुरस्कार प्रदान करण्यात आला आहे. अशा प्रकारच्या आंतरराष्ट्रीय कलाक्षेत्रांत यथायोग्य पुरस्कार प्राप्त झालेले चित्रकार घनश्याम गुप्ता यांना भारतातील अनेक मानाचे पुरस्कार प्राप्त झालेले आहेत. अशा या प्रयोगशील कलाकाराच्या कलाकृतींची प्रदर्शने जगभर झालेली आहेत. टूलॉन फ्रान्स, लिंडन्स गॅलरी लंडन, लव्हलॅण्ड म्युझियम, युएसए अशा काही ठिकाणी त्यांच्या कलाकृतींना ‘भारतीय अध्यात्मा’वरील अधिक रसिकमान्य केले. अनेक कार्यशाळा, अनेक सेमिनार्स आणि कॅम्पसमधील सहभाग चित्रकार घनश्याम गुप्ता यांच्या नावावर आहेत. त्यांचा ‘सर्पदंश’ हा चित्रपट १९९७ला ‘रॉयल कॉलेज ऑफ आर्ट’ येथे दाखविण्यात आला. त्यांच्या अनेक कलाकृती, संग्राह्य कलाकृती म्हणून भारतात, तसेच भारताबाहेरील निवडण्यात आलेल्या आहेत.

 

 

 

 

 

 

भौमितीय आणि संगणकीय प्रभाव वाटणार्‍या त्यांच्या कलाकृतींचे उगमस्थान हे ‘बिंदू’पासूनच आहे. रंग, आकार, एकात्मता आणि एकरूपता या घटकांनी युक्त त्यांच्या कलाकृती दिसतात. या शैलीव्यतिरिक्तही त्यांनी इतरही तंत्रांनी शैलीदार काम केलेले आहे. जे विषय द्विमित पद्धतीने व्यक्त होऊ शकतात, ते द्विमितीय प्रकारांतून त्यांनी मांडलेले आहेत, तर ज्या विषयांना त्रिमितीय पद्धतीनेच न्याय मिळू शकतो, ते त्यांनी धातू माध्यमातून मांडलेले आहेत. बदल, पुनर्निर्माण, अनाहत-आहत आणि दृश्याच्याही पलीकडे असलेल्या अदृश्याचा मागोवा त्यांनी सतत घेण्याचा प्रयत्न केलेला आहे. त्यांच्या पेंटिंग्जमधून पाहणार्‍याला ‘मेडिटेशन’ची अनुभूती येते एकरूपतेचा आभास निर्माण होता, तर शांतता अनुभवता येते, असे ते म्हणतात. “शरीराचं जडत्व मोकळं करणं, मनावरचा ताण घालवणं आणि आत्म्याला आनंदित करणं, हे मी माझ्या ब्रशने आणि रंगयोजनांनी करू शकतो,” असे ते मोठ्या आत्मविश्वासाने सांगतात. त्यांच्या कलाकृतींमुळे अशाच प्रकारे अनेक कलारसिकांच्या मनावरचा भार हलका होवो, या त्यांच्या कलाप्रवासाच्या निमित्ताने शुभेच्छा...!