‘व्हायरस’चे डिजिटल आक्रमण आणि सावधानता (भाग-५)

‘व्हायरस’मुळे आमचा डेटा डिलीट झाला किंवा कॉम्प्युटर बंद पडला, हे वाक्य कॉम्प्युटर वापरणार्‍या विद्यार्थ्यांपासून ते अगदी मोठमोठ्या कंपन्यांच्या उच्चपदस्थ अधिकार्‍यांपर्यंत सर्वांनीच ऐकले किंवा अनुभवले असेल. ‘व्हायरस’ (VIRUS - Vital Information Resources Under Seize) हा ‘मालवेअर’चा (Malicious Software) एक छोटा प्रकार आहे. पण, दैनंदिन प्रचलित शब्द असल्यामुळे सहज लक्षात राहतो.‘कॉम्प्युटर व्हायरस’ हा एक प्रकारचा ‘कॉम्प्युटर प्रोग्राम’ असतो, जो एखाद्या मुख्य प्रोग्रामला/फाईलला धरून

१. इंटरनेटवरील नकली ‘वेबसाईट्स’

२. असुरक्षित नेटवर्क/ वाय-फाय

३. पेन ड्राईव्ह

४. ई-मेल अटॅचमेंट

अशा वेगवेगळ्या माध्यमातून आपल्या कॉम्प्युटरमध्ये प्रवेश करू शकतो. ‘व्हायरस’ सक्रिय होण्यासाठी तो प्रोग्राम चालू होणे किंवा फाईल ओपन होणे आवश्यक असते.हा ‘व्हायरस’ सक्रिय झाल्यावर तो पटापट स्वतःच्या प्रतिकृती तयार करून कॉम्प्युटर प्रोग्राम, डेटा फाईल, ऑपरेटिंग सिस्टीम बिघडवून टाकतो. त्याचबरोबर त्या कॉम्प्युटरशी संलग्न (कनेक्टेड) असलेल्या अन्य कॉम्प्युटरनाही असाच धोका उत्पन्न होऊ शकतो.

याची काही ठळक लक्षणे अशी-

१. स्क्रीनवर छोट्या-छोट्या विंडो ओपन होत राहणे

२. कॉम्प्युटरचा स्पीड कमी होणे

३. ‘हार्ड डिस्क’मधील आपल्या काही ‘फाईल्स’ अचानक गायब होणे

४. कॉम्प्युटर अचानक बंद होऊन मग सुरू न होणे

५. कॉम्प्युटरवरून वापरत असलेल्या ईमेल अकाऊंटवरून भरपूर ई-मेल अन्यत्र जाणे

साधारण १९८६ साली ‘ब्रेन’ या नावाने पहिला विध्वंसक ‘व्हायरस’ तयार केला गेला आणि त्यानंतर विविध रूपात संगणक विश्वाला हैराण करत होता. ज्या ‘व्हायरस’मुळे नव्वदच्या दशकात खूप नुकसान झाले, त्यामध्ये ‘मायकल-अँजेलो’, ‘फ्रायडे-द-थर्टीन’ हे प्रामुख्याने होते, ज्यामुळे कम्प्युटर सिस्टीम पूर्ण बंद पडत/बिघडत होत्या.आजमितीला सुमारे 90 हजार ‘व्हायरस’ची नोंद आहे आणि साधारण ३०० नवीन ‘व्हायरस’ दर महिन्याला समोर येत आहेत.गेल्या काही वर्षांत जशी ‘टेक्नोलॉजी’ विकसित झाली, तसे ‘मालवेअर’चे (‘व्हायरस’ व्यतिरिक्त) अन्य प्रकारदेखील आज पाहायला मिळतात.

अ‍ॅडवेअर - यामुळे आपल्या स्क्रीनवर सारख्या जाहिराती येत राहतात, तसेच आपले ‘ऑनलाईन’ व्यवहार तपासून, आपली आवड काय आहे हे जाणून, आपल्याला ठरावीक जाहिरातीच दाखवल्या जातात किंवा संबंधित माहिती बाहेर विकली जाते.

रॅनसमवेअर - ‘क्रिप्टो व्हायरोलॉजी’मध्ये हा एक प्रकारचा ‘मालवेअर’ आहे. मोबाईल फोन ई-मेल पेन ड्राईव्ह, अशा विविध माध्यमातून हे ‘मालवेअर’ आपल्या नेटवर्कमध्ये प्रवेश करते, जे नंतर आपले डिव्हाईसेस आणि सर्व्हरना संक्रमित करते, यामध्ये ‘डेटा एन्क्रिप्ट’ केल्यामुळे सर्व काम ठप्प होते, जोपर्यंत हॅकर्सनी मागितलेली ‘रॅनसम’ (बीट कॉईन खंडणी) आपण देत नाही, तोपर्यंत आपलाच डेटा, फाईल, सर्व्हर आपण वापरू शकत नाही. प्रामुख्याने यासाठी मोठ्या आस्थापनांना लक्ष्य केले जाते. संशोधनाच्या नवीन अहवालानुसार २०२०च्या तुलनेत २०२१मध्ये जगभरात ‘रॅनसमवेअर’चे हल्ले १०२ टक्क्यांनी वाढले. विशेषतः भारतामध्ये यावर्षी त्याचे प्रमाण १७टक्के अधिक वाढले आहे.

ट्रोजन हॉर्स - हे एक ‘मालवेअर’ आहे जे स्वतःच एक अधिकृत सॉफ्टवेअर/फाईल असावी असे भासते, याला भुलून/बळी पडून बरेचदा आपण ती फाईल डाऊनलोड करतो. फाईल सिस्टीमला हानी पोहोचवण्यासाठी तसेच महत्त्वाचा डेटा चोरण्यासाठी अशा प्रकारचे ‘ट्रोजन’ हे तयार केले जातात. ‘व्हायरस’प्रमाणे हे ‘ट्रोजन’ आपली प्रतिकृती करून संक्रमित करत नाहीत.

वॉर्मस - या प्रकारचा ‘मालवेअर’ आपोआप स्वतःची प्रतिकृती (सेल्फ रेप्लिकॅटिंग) बनवणारा आहे. संगणकात स्वयंचलितपणे त्याचे डुप्लिकेट बनविणे हे त्यांचे मुख्य उद्दिष्ट आहे. ते बर्‍याचदा ‘ऑपरेटिंग सिस्टीम’च्या भागांना लक्ष्य करतात. प्रामुख्याने यामुळे बरेचदा कॉम्प्युटर स्लो किंवा हँग होतो.

स्पायवेअर - ‘स्पायवेअर’ एक ‘मालवेअर’ आहे, जो वापरकर्त्याच्या संवेदनशील डेटावर हेरगिरी करतो. हे ‘स्पायवेअर’ मुख्यत: वापरकर्त्याचे ‘इंटरनेट डेटा’ जसे की, बँकिंग तपशील किंवा संकेतशब्द (पासवर्ड) किंवा इतर कोणत्याही संवेदनशील माहितीची विक्री करण्यासाठी वापरतात. ते संक्रमित सिस्टीमवर वापरकर्त्याच्या सर्व इंटरनेट क्रियांचा मागोवा ठेवतात. हे ‘स्पायवेअर’ कधीकधी ‘डिव्हाईस’च्या सेटिंग्ज बदलण्यासाठीदेखील वापरले जाते. ‘स्पायवेअर’ धोकादायक आहे, कारण ते सहज ओळखता येत नाही.

‘मालवेअर’च्या हल्ल्यांपासून स्वत:ला रोखण्यासाठी काही प्रतिबंधात्मक उपाययोजना

१. आपली ‘ऑपरेटिंग सिस्टीम’ नेहमीच अद्ययावत (अपडेट) ठेवा.

२. बेकायदेशीर किंवा ‘पायरेटेड सॉफ्टवेअर’ किंवा फाईल्स डाऊनलोड करण्यासाठी ‘टॉरेन्ट’ वापरू नका.

३. नेहमी ‘विंडोज फायरवॉल’ किंवा ‘डिफेंडर’ चालू ठेवा.

४. अधिकृत व अद्ययावत ‘अ‍ॅण्टिव्हायरस’ नेहमी वापरा.

५. अज्ञात वेबसाईट किंवा स्रोतांमधून फाईल्स किंवा सॉफ्टवेअर हे डाऊनलोड करू नका.

६. अज्ञात व्यक्ती/‘डोमेन’कडून आलेले ई-मेल किंवा संशयास्पद ई-मेलवर क्लिक किंवा डाऊनलोड करू नका.

योग्य व अधिकृत ‘अ‍ॅण्टिमालवेअर सॉफ्टवेअर’चा वापर आवश्यक‘अ‍ॅण्टिमालवेअर’ हा एक प्रकारचा ‘सॉफ्टवेअर प्रोग्राम’ आहे, जो माहिती तंत्रज्ञान (आयटी) सिस्टीम आणि वैयक्तिक संगणकांना ‘पायरेटेड सॉफ्टवेअर’ किंवा ‘मालवेअर’पासून संरक्षित करण्यासाठी तयार केला आहे. ‘अ‍ॅण्टी-मालवेअर प्रोग्राम’ हा ‘मालवेअर’ टाळण्यासाठी, शोधण्यासाठी आणि काढण्यासाठी संगणक प्रणाली स्कॅन करतात.

त्याचप्रमाणे,

१. ‘व्हायरस’, ‘मालवेअर’ आणि ‘रॅनसमवेअर’ शोधणे, अवरोधित करणे आणि काढणे.

२. संवेदनशील माहितीची चोरी रोखणे, फिशिंग प्रकार थांबवणे आणि फसवणूक प्रतिबंधित करणे.

३. आपण क्लिक करण्यापूर्वी धोकादायक ‘वेबसाईट’ आणि दुव्यांविषयी चेतावणी.

४. ‘अ‍ॅण्टिव्हायरस’/‘अ‍ॅण्टिमालवेअर सॉफ्टवेअर’मध्ये माहिती अद्ययावत (अ‍ॅण्टिव्हायरस डेटाबेस) ठेवण्याची रचना असते, त्यामुळे आपला संगणक सुरक्षित राहण्यास मदत होते.गेले जवळपास वर्षभर आपण सर्व जण कोरोना ‘व्हायरस’चा मुकाबला करत आहोत. कोरोना कितीही सहज संक्रमित होत असला, तरीसुद्धा छोटे-छोटे प्रतिबंधात्मक उपाय केल्यास आपण त्यामधून सुरक्षित राहू शकतो. त्यातूनही प्रादुर्भाव झालाच तर तत्परतेने उपचार करून आपण त्यातून सुखरूप बाहेर पडू शकतो, याचा अनुभव आपण सर्व जण घेत आहोत. त्याचप्रमाणे ‘कॉम्प्युटर व्हायरस’ संसर्गापासूनसुद्धा आपण छोट्या-छोट्या गोष्टी अनुसरून हे धोके टाळू शकतो.त्यातूनही चुकून काही कारणांनी आपल्या सिस्टीममध्ये ‘व्हायरस’ आलाच तर तो वर दिलेल्या लक्षणांनी ओळखून तत्परतेने ‘अ‍ॅण्टिव्हायरस सॉफ्टवेअर’ कार्यान्वित करावे.