सत्कर्माची जेथे प्रचिती...

गावात शिक्षणाचा खर्च कमी होता. अनंत गावी १००-२०० रूपये पाठवित. शाळा गावापासून दोन मैल दूर. पायात चप्पल नाही, की धड कपडे नाहीत. वह्या-पुस्तके काही नाही. नुसते शाळेत बसायला मिळते हे नशीब होते. प्रोत्साहन मिळावे, काहीतरी प्रेरणा मिळावी असे काहीच नव्हते. त्याच काळात शाळेत कॅबिनेट मंत्री बाळासाहेब देसाई हे आले होते. त्यांच्यासोबत मोठमोठे अधिकारी वर्गही होते. अधिकारी वर्गाची शिस्त, दरारा या छोट्या गावातल्या लोकांनी अनुभवला. नथुराम यांनीही अनुभवले. त्यावेळी त्यांनी ठरवले की, आपणही असेच मोठे अधिकारी व्हायचे. देसाईंसमोर त्यांनी संत तुकडोजी महाराजांची ‘या झोपडीत माझ्या’ ही कविता गायली. यावर देसाई यांनी त्यांचे खूप कौतुक केले. पुरस्कारही दिला. आपणही आयुष्यात काही तरी करू शकतो, असं त्यांना पहिल्यांदा त्यांना वाटलं. नव्या हुरूपात दिवस जात होते आणि अचानक खबर आली की अनंत यांचा हृदयविकाराच्या झटक्याने काम करतानाच मृत्यू झाला. घरचे छप्पर गेले. मालतीबाईंवर जबाबदारी आली. त्यावेळी ‘एनएम’ दहावीला असतील. पण, अभ्यासात लक्षच लागेना. आई कसे काय सगळे एकटी सांभाळत असेल, हा विचार पाठच सोडत नसे. त्यामुळे दहावीला ते अनुत्तीर्ण झाले. त्याबरोबर ते भातसा धरणा जवळच्या परिसरात आईकडे आले. आईला पेन्शन मिळत होती. पण, त्यात काय भागणार? घर सांभाळण्याची जबाबदारी चारही भावांनी वाटून घेतली. किशोर वयातली मुलं. इथे धरण कामावरच्या साहेब अधिकार्‍यांचे बंगले, कॉलनी होत्या. हे चारही भाऊ सकाळी कुणी कॉलनीत आणि मजुरांच्या वस्तीमध्येही पाव विकायला जाई. कुणी गोळ्या-बिस्किटे विकायला जाई. काहीच नाही तर जंगलातून तोडलेली करवंदे, जांभळे नेऊन विकत. दिवसाला बर्‍यापैकी कमाई होऊ लागली. त्यातून घरात आर्थिक स्थैर्य आले. याच दिवसात ‘एनएम’ दहावी पास झाले. महाविद्यालयात शिकू लागले. वयाच्या अठराव्या वर्षीच सहकार खात्यात त्यांना लिपीक म्हणून नोकरी मिळाली. आयुष्याचे ऑडिट त्यांनी समाजकार्य करत व्यवस्थित सांभाळले. साहेबांच्या कॉलनीत पाव, करवंद विकणारा मुलगा आज स्वत: साहेब झाला आहे. पण, याबद्दल ‘एनएम’म्हणतात ही सगळी स्वामीं समर्थ कृपा. आपण सत्कर्म करत जावे. समाजसेवेइतके सत्कर्म दुसरे कोणते नाही..