सौंदर्यजतन, सौंदर्यवर्धन- आयुर्वेदासंगे भाग ४

वाताचे काही स्वाभाविक गुण आहेत- असे रूक्षता, हलकेपणा, थंडावा, शुष्कता, खरखरीतपणा इ. या प्राकृतिक गुणांचा परिणाम त्वचेवरही होतो.वातप्रकृतीची व्यक्तीसहसा पुष्ट (वेल बिल्ट) नसते. तशीच लहान शरीराची असते. कृश असते. शरीराची हालचाल झटपट होत असते. ओठ, भुवया, हात-पाय इ. अवयव प्रमाणबद्घ नसतात. त्वचा पातळ असते आणि अंगावर शिरा पसरलेल्या दिसतात. वातप्रकृतीच्या व्यक्तींना थंडी सहन होत नाही. चटकन अंगावर काटे येतात. अंग थंड पडते. कापरे भरते. वाताच्या खरखरीत गुणामुळे केस, नखे, हात-पाय व एकंदरीत सर्वांगावरील त्वचा खरखरीत असते. पायाला भेगा पडणे, ओठ चिरणे इ. वातप्रकृतीच्या व्यक्तीमध्ये प्रामुख्याने होताना दिसते. त्वचा पातळ आणि ताणल्यासारखी दिसते.


उन्हाळ्यात अतिऊन सहन होत नाही आणि थंडीत थंडी सोसत नाही. थंडीमध्ये त्वचा फाटणे, खरखरीतहोणे अधिक होते. त्वचेचा रंग थोडा असमान असतो. त्यांचा चेहर्‍यावर जेव्हा ‘पीम्पल्स’ (तारुण्यापीटिका) येतात, तेव्हा त्या छोट्या-छोट्या असतात. पूरळ आल्यासारखे दिसते. थंडीत वातप्रकृतीच्या व्यक्तीची त्वचा खूप कोरडी होते. वारंवार ‘कोल्ड क्रिम’ आणि ‘मॉशरायझर’ लावावे लागते. साबण लावल्यास त्वचा खूप कोरडी होऊन ताणल्यासारखी जाणवते. गरम पाण्याने अंघोळ केल्यावर ही त्वचा थोडी कोरडी होते. वातप्रकृतीच्या व्यक्तींमध्ये त्वचा काळवंडणे, कोरडी पडणे, भेगाळणे/चिरणे अशा तक्रारी जास्त आढळतात.

 

द्वंद्वज् प्रकृतीचा विचार करताना दोन-दोन दोषांचे गुण त्या प्रकृतिमध्ये एकत्र दिसतात. याचा अर्थ प्रकृतीप्रमाणे नैसर्गिकरित्या उत्पन्न त्वचा ही दिसण्यात आणि कार्यक्षमतेमध्ये भिन्न-भिन्न असते. त्यानुसार त्यात होणारे त्रास, तक्रारी, आजारही वेगवेगळे असतात किंवा एकच त्रास असला, तरी त्याची प्रखरता आणि जीर्णता यात बद्दल आढळतो. उदा.उष्णजन्य होणारे त्रास पितप्रकृतीच्या व्यक्तीमध्ये अतितीव्र व तत्काळ होताना दिसतात. त्यात उन्हाळ्याचीप्रखरता असली, तर ती लक्षणे अधिक बळावतात.साम्यावस्थेतील त्वचा म्हणजे त्रिदोषात्मक किंवा समधातुप्रकृतीची त्वचा होय. यात तीनही दोष समत्व भावाने असल्याने समतोल (बॅलन्स) राखण्यास मदत होते.प्रकृतीनुसार त्वचापरीक्षण केल्याने ते विकार होऊ नयेत, यासाठीदेखील उपाययोजन करणे सोपे होते. (क्रमश:)

(लेखिका आयुर्वेदिक कॉस्मॅटोलॉजिस्ट व