स्वातंत्र्यवीर विनायक दामोदर सावरकर यांनी ब्रायटनच्या समुद किनाऱ्यावर लिहिलेले `ने मजसी ने परत मातृभूमीला, सागरा प्राण तळमळला` हे गीत आम्हाला शालेय अभ्यासक्रमात होते. त्याचवेळी मातृभूमीच्या विरहाने व्याकुळ झालेले सावरकर डोळ्यांसमोर उभे राहिले. एकदम हृदयस्पर्शी होते ते. मातृभूमीसाठी ती तळमळ गीतातून स्पष्ट जाणवली आणि सावरकर माझ्या त्या ‘स्पेशल टॉप लिस्ट`मध्ये आले. आमच्या लहानपणी स्पायडर मॅन, हि-मॅन, चाचा चौधरी आणि बरंच भासमान जग समोर असलं तरी मला `सत्यात` असलेले ‘स्टार` जास्त प्रिय. प्रामाणिकपणे सांगायचं झालं, तर सावरकर शालेय जीवनात वाचनात आलेत, पण फार कमी माहितीसह. मग पुढील शिक्षणात तर काही भागच नव्हता की, सावरकर वाचनात येतील.

 

 

 

विशाल महासागरातील त्यांच्या जगप्रसिद्ध उडीमुळे लहानपणापासूनच सावरकर अगदी जवळचे होते. बालवयात मी आमचे मानलेले आई-वडील नाविक दलात (नेव्ही) मध्ये असल्यामुळे त्यांच्यासोबत नाविक दलाच्या बऱ्याच कार्यक्रमांना उपस्थित राहत होतो. त्यात आकाराने बरीच मोठी जहाजं पाहण्याचा योग येत होता. त्याचमुळे मला प्रश्न पडत होता की, इतक्या छोट्या खिडकीमधून सावरकरांनी कशा पद्धतीने त्या महाकाय समुद्रामध्ये उडी घेतली असेल? पुढे शिक्षण पूर्ण झालं आणि प्रोजेक्टवर काम करत असताना जहाजाच्या निर्मितीसाठीच साहित्य, त्याची क्षमता याचा विचार करता ते जहाज बनवण्यासाठी वापरत येणारे साहित्य याची ओळख आणि तेच प्रश्न. कशी ती जहाजामधील खिडकीची काच सावरकरांनी तोडली असेल. त्यांच ते शरीर त्या छोट्या खिडकीमधून अर्धवट तुटलेली काच.. आई गं.. किती त्या वेदना.. रक्ताळलेलं शरीर आणि समुद्राचे खारट पाणी.. कल्पना करूनच मन सुन्न होते.

 

 

 

भूगोलाच्या पुस्तकात अंदमानचं चिमुकलं बेट कधी सत्यात पाहाता येईल की नाही, हा विचार डोक्यात आला नाही. कारण, ते खूप दूर आणि सागराच्या शृंखलेने व्यापलेले होते. सोशल मीडियावर सक्रिय झाल्यावर समजले की, सावरकर तिथे सोशल मीडियावर देखील आहेत, ते सुखद होतं. कारण, पुन्हा आपल्या ‘टॉप स्टार` बद्दल वाचन होईल. पुढे अंदमान-निकोबारला जाण्याचा योग आला. मुंबई ते चेन्नई आणि पुढे चेन्नई ते पोर्ट ब्लेअर असा विमानाचा प्रवास. विमान आता विमानतळावर उतरणार होतं तेच विमानाच्या खिडकीमधून तो अथांग निळाशार समुद्र खुणावत होता आणि पुन्हा त्याच आठवणी डोक्यात कल्लोळ करत होत्या. थोड्याच वेळात त्या पवित्र भूमीमध्ये विमान उतरलं. पवित्र यासाठी की, ती भूमी साक्षीदार होती त्या सावरकरांच्या अस्तित्वाची, अन्‌‍ सावरकर तिथे जीवंत समोर उभे दिसले. संध्याकाळी सेल्युलर जेल पाहण्यासाठी निघालो. सेल्युलर जेलची रचना पाहता ते किती दहशत पसरवणार असेल, याची कल्पना येत होती. सेल्युलर जेल म्हणजे एक विक्राळ राक्षस वाटला. त्या राक्षसाचे दहा अंगामधले तीन अंग त्याच्या क्रूरतेची जाणीव करून देण्यास तेवढेच प्रभावकारी वाटत होते. गाईडच्या मदतीने टप्प्या- टप्प्याने माहिती घेत असताना एक इतिहास जीवंत होत होता. इंग्रजांच्या क्रूरतेची आणि निष्ठुरतेची साक्ष असलेला तो ‘सेल्युलर जेल` नावाचा विक्राळ राक्षस. इतिहासात इंग्रजांनी करकचून आवळेले राक्षसी फास याची कल्पनासुद्धा करणे भयावह होते.

 

 

  

सेल्युलर जेलचे अवशेष, तेलाचा घाणा, गोणी बॅगचे बनवलेले कपडे, अंधार कोठडी, कैद्यांना चाबकाचे फटके देण्यासाठी मध्यभागी असलेली मोकळी जागा, कैद्यांना फाशी देण्यासाठी असलेली जागा यासारखे अवशेष तो इतिहास जीवंत करण्यासाठी पुरेसे होते. हे इतकं पाहाता अनुभव किती भयंकर असेल याची कल्पनादेखील नाही करू शकत. हे सगळं पाहता, सावरकरांना ‘माफीवीर` म्हणणाऱ्या लोकांची मग कीव येते. क्रांतिकारक असले तरी मानवी हाडा मासाची माणसच ती. एका क्षणात मरण पत्करणं वेगळं आणि क्षणाक्षणाला मरण यातना सहन करण वेगळं. इतकं साधं समजू नये की न समजल्याचा आव आणणे? क्रांतिकारकांचा गनिमी कावा समजायला हवा या सावरकरांना ‘माफीवीर` म्हणणाऱ्यांना!!! पुढे ‘लाईट हाऊस शो`, असा सावरकर यांच्याबद्दल माहिती देणारा कार्यक्रम होता. त्यात त्यांच्याबद्दल बरीच माहिती घ्यावी असं वाटलं होतं. पण, तिथे सुद्धा निराशाच आली. मला महात्मा गांधींपेक्षा सावरकर ऐकायचे होते. असो. त्या अंदमानात जन्मठेपेची शिक्षा भोगणारे इंग्रजांच्या जुलमी अत्याचारापेक्षा राक्षसी वृत्तीमध्ये तग धरून राहणारे, सगळ्या जुलमात स्वतःच स्वतःचे मानसिक हिलिंग करणारे सावरकर मला जास्त आदरणीय आणि पूजनीय वाटतात.