१.निर्माण होण्याची प्रक्रिया (Mode of Occurrence) - काही वेळा काय होते, की एखाद्या खूप मोठ्या परिसरामध्ये (अगदी शेकडो-हजारो किमीसुद्धा) अनेक लहान लहान वली असतात. त्यांचे वैयक्तिक प्रकार काहीही असो पण, त्या पूर्ण सिस्टिमचा (System) एकात्मिक (As a Whole) अभ्यास केल्यास त्या पूर्ण सिस्टिमचा एकच ठराविक आकार आपल्याला दिसतो. यावरून वलींचे खालील भाग पडतात -
अ.अँटिक्लाईनोरियम (Anticlinorium) - नावाप्रमाणेच यांचा एकात्मिक आकार अँटिक्लाईनसारखा, म्हणजेच वरून वर्तुळाकार असतो. या वलीचे एखाद्या भागात असणे हे तो संपूर्ण भाग एकत्रच वर उचलला गेल्याचे लक्षण आहे.
आ.सिनक्लाईनोरियम (Synclinorium) - नावाप्रमाणेच यांचा एकात्मिक आकार सिनक्लाईन सारखा, म्हणजेच खालून वर्तुळाकार असतो. या वलीचे एखाद्या भागात असणे हे तो संपूर्ण भाग एकत्रच खाली दबला गेल्याचे लक्षण आहे.
२.अवांतर (Miscellaneous) - या प्रकारात काही असे वली आहेत, त्यांची वर्गवारी इतर कोणत्याच प्रकारात करता येत नाही. हे प्रकार बघू.
अ.मोनोक्लाईन (Monocline) - या प्रकारात वलीच्या केवळ एकाच बाजूला वळण असते. याची दुसरी बाजू ही दुसऱ्या वलीला जोडलेली असते किंवा निराळ्या उंचीवर सपाट पसरलेली असते.
आ. ड्रॅग वली (Drag Fold) - आपणाला माहीतच आहे की, खडकांचे एकमेकांवर स्तर असतात. यातील काही स्तर हे तुलनेने कमजोर असतात. कधीकधी एका कमजोर स्तराच्या दोन्ही बाजूंना चांगल्या मजबूत खडकांचे स्तर असतात. जेव्हा हे स्तर विविध बलांमुळे एकमेकांवर घासले जातात, तेव्हा यातील कमजोर स्तर आतल्या आत थोडे फाटतात व त्यांचे तेथेच लहान लहान वली तयार होतात. हे वली सरळपणे दिसत नाहीत.
इ.घुमट (Dome) - काही वेळा भूगर्भातील विविध बलांमुळे एखाद्या परिसराचा मधलाच भाग वर उचलला जातो. त्यामुळे त्याला घुमटासारखा आकार प्राप्त होतो. अशा वलींचे लिम्ब हे सर्व बाजूंनी खालच्याच दिशेकडे झुकलेले असतात.
ई.खोलाटी (Basin) - घुमटाच्या बरोबर उलट काही वेळा जर परिसराचा मधलाच भाग खाली गेला, तर त्याच्या सगळ्या लिम्ब वरच्या दिशेने जातात. याला ‘खोलाटी’ असे म्हणतात.
तर अशा प्रकारे वली हे सहा निरनिराळ्या प्रकारांत विभागता येतात. हे सर्व प्रकार एकमेकांपासून स्वतंत्र तर आहेतच पण, काही वेळा एकाच वलीमध्ये अनेक प्रकार सामावलेले असल्याचे लक्षात येते. वलींचा अभ्यास करणे अभियांत्रिकीच्या जगात महत्त्वाचे आहे. कारण, बऱ्याचदा पर्वत किंवा टेकड्या म्हणजे मोठ्या आकाराचे वलीच असतात. वली हे भूगर्भातील प्रचंड बलांमुळे निर्माण होत असल्यामुळे बऱ्याचदा आदिबलित (Pre-stressed) असतात. अशा वलींमध्ये कोणतेही खनन (Excavation - बोगदे खणणे, खाणकाम, इत्यादी.) करताना अत्यंत सावधगिरी बाळगावी लागते, अन्यथा अपघातांचा धोका असतो. पर्वत तयार होण्याच्या प्रक्रियेला ‘पर्वतीकरण’ (Orogenesis) असे म्हटले जाते. जेव्हाही दोन टेक्टॉनिक प्लेट्स एकमेकांना चिकटतात व एकमेकांवर कुरघोडी करण्याचा प्रयत्न करतात, तेव्हा त्यापासून निर्माण झालेल्या बलामुळे पृथ्वीचे कवच (Crust) वर उचलले जाऊन पर्वत तयार होतात. काही वेळा ज्वालामुखीमुळेही पर्वत तयार होतात. आता आपण जगातील काही वलीय पर्वतांची माहिती घेऊ. सुरुवात भारतापासूनच करू.
माहितीच्या महापुरात रोजच्या रोज नेमका मजकूर मिळविण्यासाठी लाईक करा... facebook.com/MahaMTB/