स्वयंपूर्तीच्या दिशेने नवा भारत

एनर्जी थिंक टँक ‘एम्बर’च्या मते, २०२३च्या पहिल्या सहामाहीत चीनमधून होणारी भारताची सौरऊर्जा संबंधित उपकरणांची आयात जवळपास ८० टक्के इतकी कमी झाली आहे. भारताच्या सौरपुरवठा साखळीतील हा महत्त्वपूर्ण बदल म्हणावा लागेल. कारण, भारत चिनी आयातीवर अवलंबून राहण्याचा तसेच देशांतर्गत उत्पादन क्षमता वाढवण्याचा प्रयत्न करीत असताना, जाहीर झालेली ही आकडेवारी देशाच्या धोरणाला बळ देणारी अशीच आहे. भारतातील एकूण सौर मॉड्यूल आयात २०२२च्या पहिल्या सहामाहीत ९.८ जीडब्ल्यूवरून २०२३च्या पहिल्या सहामाहीत २.३ जीडब्ल्यूवर आली. ७६ टक्के इतकी झालेली घट चीनच्या आयात महसुलात तब्बल दोन अब्ज डॉलरची कपात करणारी ठरली. चीनमधून होणारी सौरउत्पादनांसंबंधी आयात कमी होण्यामागे तशी अनेक कारणे. त्यापैकी चिनी सौरउत्पादनांवर लादलेले ४० टक्के आयात शुल्क हे त्यातील प्रमुख.

देशांतर्गत सौरऊर्जा उत्पादन उद्योगांचे संरक्षण करण्यासाठी भारत सरकारने विशेष प्रयत्न केले. त्याचवेळी चिनी बनावटीच्या सौरऊर्जा उत्पादनांची वाढती किंमत हेही आयात कमी होण्यासाठी कारणीभूत ठरली. व्हिएतनाम तसेच मलेशिया येथे उत्पादित होणार्‍या उत्पादनांशी असलेली स्पर्धा त्यायोगे स्वाभाविकपणे कमी झाली. देशांतर्गत सौरऊर्जा उत्पादनांना चालना देण्यासाठी भारत सरकारने प्रोत्साहन कार्यक्रम सुरू केले आहेत. देशांतर्गत उद्योग चिनी पुरवठादारांशी अधिक प्रभावीपणे स्पर्धा करण्यास सक्षम बनले असल्यानेच देशांतर्गत सौरऊर्जा उत्पादन उद्योगातील गुंतवणूकही वाढली आहे. त्याचाच दृश्य परिणाम आयातीवर झालेला दिसून येतो.

आयातीत झालेली घसरण भारतीय अर्थव्यवस्थेवर सकारात्मक परिणाम करत असून, एका अंदाजानुसार सौरऊर्जा उत्पादन उद्योग पुढील पाच वर्षांत दोन दशलक्ष रोजगार निर्माण करणार आहे. चीनमधून भारताच्या घटत्या सौरऊर्जा उत्पादनांच्या आयातीची कहाणी ही आत्मनिर्भरता आणि नवनिर्मितीची कथा आहे. भारताचा विदेशी आयातीवरील विशेषतः चीनवरील बाजारपेठेवरील अवलंबन कमी करण्याचा तसेच देशांतर्गत उत्पादन क्षमता वाढवण्याचा भारत सरकारने जो निर्धार केला आहे, त्याला सौरऊर्जा उद्योग बळ देत असल्याचेच चिनी आयातीत झालेली घट अधोरेखित करते. हा उद्योग त्यामुळे रोजगार निर्मितीही करत आहे. भारताला सौरऊर्जा उद्योगात जागतिक नेता होण्यासाठी, याची मदत होते. चीनमधील आयातीत झालेली घट ही भारतीय सौरऊर्जा उद्योगाच्या दृष्टीने महत्त्वाची बाब असून, भारत अधिकाधिक स्वावलंबी होत असून, देशांतर्गत उद्योग अधिक मजबूत होत असल्याचेच हे लक्षण.

सौरऊर्जा हा विजेचा स्वच्छ आणि परवडणारा स्रोत आहे. म्हणूनच देशाची वाढती गरज पूर्ण करण्यासाठी तो योग्यही आहे. २०३० पर्यंत ४५० जीडब्ल्यू सौरऊर्जा क्षमता साध्य करण्याचे उद्दिष्ट भारत सरकारने ठेवले आहे. त्यासाठी सौरऊर्जा विकास आणि पायाभूत सुविधांमध्ये गुंतवणूक करणे आवश्यक आहे. हा उद्योग आर्थिक विकासाला चालना देत असून, जीवाश्व इंधनावरील भारताचे अवलंबन कमी करणारा ठरत आहे. हवेची गुणवत्ता सुधारण्यास सौरऊर्जेची मदत होत आहे. म्हणूनच भारताने सौरऊर्जा उत्पादनात आघाडी घेतली आहे. देशाकडे त्यासाठी आवश्यक ती संसाधने असून, मुख्यतः केंद्र सरकारचे याला पाठबळ आहे. चिनी आयातीवरील अवलंबन कमी करताना भारताने दोन गोष्टी साध्य केल्या आहेत. या क्षेत्रात स्वयंपूर्ण होण्याबरोबरच भारताने चिनी उद्योगाला धक्काही दिला आहे. ‘आत्मनिर्भर भारत’ प्रत्येक क्षेत्रात आपला ठसा उमटवत असून, ‘मेक इन इंडिया’ला बळ देत आहे. त्याचेच फलस्वरूप सौरउत्पादनाच्या चिनी आयातीत झालेली घट ठळकपणे दिसून येते.