तळपत्या सूर्याचा अभ्यास करणारे "आदित्य L 1"; इस्रोचा भविष्यातील उपक्रम

मुंबई (शेफाली ढवण) : चंद्राच्या विविध पैलूंचा अभ्यास हे संपूर्ण जग करत असून चंद्रासोबतच सूर्याच्या देखील विविध पैलूंचा अभ्यास करण्यासाठी जगातील सर्वच स्पेस संस्था प्रयत्न करत आहे. चांद्रयान ३ या भारताच्या महत्त्वाकांक्षी मोहिमेनंतर 'आदित्य L 1' या सूर्याच्या विविध पैलूंचा अभ्यास करण्याऱ्या मोहिमेसाठी इस्रो सज्ज होत आहे. आजच्या भागात आपण याच 'आदित्य L 1' या मोहिमेबद्दल जाणून घेऊ.

आदित्य L1 हे सूर्याचा अभ्यास करणारे पहिले अंतराळ आधारित भारतीय मिशन असेल. पृथ्वीपासून सुमारे 1.5 दशलक्ष किमी अंतरावर असलेल्या सूर्य-पृथ्वी प्रणालीच्या लॅग्रेंज पॉइंट 1 (L1) भोवती यान हेलो ऑर्बिटमध्ये ठेवले जाईल. L1 बिंदूच्या भोवतालच्या प्रभामंडल कक्षेत ठेवलेल्या उपग्रहाचा मुख्य फायदा आहे की तो सूर्याला कोणत्याही गुप्त/ग्रहणांशिवाय सतत पाहतो. हे सौर क्रियाकलापांचे निरीक्षण करण्याचा आणि रिअल टाइममध्ये अवकाशातील हवामानावर त्याचा परिणाम पाहण्याचा अधिक फायदा देईल. इलेक्ट्रोमॅग्नेटिक आणि पार्टिकल आणि मॅग्नेटिक फील्ड डिटेक्टर वापरून फोटोस्फियर, क्रोमोस्फियर आणि सूर्याच्या (कोरोना) सर्वात बाहेरील थरांचे निरीक्षण करण्यासाठी अंतराळ यानामध्ये सात पेलोड आहेत. विशेष व्हॅंटेज पॉइंट L1 वापरून, चार पेलोड्स थेट सूर्याकडे पाहतात आणि उर्वरित तीन पेलोड्स लॅग्रेंज पॉइंट L1 वर कण आणि फील्डचा इन-सीटू अभ्यास करतात, अशा प्रकारे आंतरग्रहीय माध्यमात सौर गतिशीलतेच्या प्रसारित प्रभावाचा महत्त्वपूर्ण वैज्ञानिक अभ्यास प्रदान करतात.

आदित्य L1 पेलोड्सच्या सूट्समध्ये कोरोनल हीटिंग, कॉरोनल मास इजेक्शन, प्री-फ्लेअर आणि फ्लेअर क्रियाकलाप आणि त्यांची वैशिष्ट्ये, अवकाशातील हवामानाची गतिशीलता, कण आणि फील्डचा प्रसार इत्यादी समस्या समजून घेण्यासाठी सर्वात महत्त्वपूर्ण माहिती प्रदान करणे अपेक्षित आहे.

- सौर वरच्या वातावरणातील (क्रोमोस्फियर आणि कोरोना) डायनॅमिक्सचा अभ्यास.

- क्रोमोस्फेरिक आणि कोरोनल हीटिंगचा अभ्यास, अंशतः आयनीकृत प्लाझ्माचे भौतिकशास्त्र, कोरोनल मास इजेक्शनची सुरुवात आणि फ्लेअर्स

 

- सूर्यापासून कणांच्या गतिशीलतेच्या अभ्यासासाठी डेटा प्रदान करणारे इन-सीटू कण आणि प्लाझ्मा वातावरणाचे निरीक्षण

- सौर कोरोनाचे भौतिकशास्त्र आणि त्याची गरम यंत्रणा.

- कोरोनल आणि कोरोनल लूप प्लाझ्माचे निदान: तापमान, वेग आणि घनता.

- CMEs चा विकास, गतिशीलता आणि मूळ.

- अनेक स्तरांवर (क्रोमोस्फियर, बेस आणि विस्तारित कोरोना) होणार्‍या प्रक्रियांचा क्रम ओळखा ज्यामुळे अखेरीस सौर उद्रेक घटना घडतात.

- सौर कोरोनामध्ये चुंबकीय क्षेत्र टोपोलॉजी आणि चुंबकीय क्षेत्र मोजमाप.

- अंतराळ हवामानासाठी ड्रायव्हर्स (सौर वाऱ्याची उत्पत्ती, रचना आणि गतिशीलता)

आदित्य-L1 ची उपकरणे सौर वातावरण मुख्यत: क्रोमोस्फियर आणि कोरोनाचे निरीक्षण करण्यासाठी ट्यून केलेली आहेत. इन-सीटू उपकरणे L1 येथील स्थानिक वातावरणाचे निरीक्षण करतील. एकूण सात पेलोड्स ऑन-बोर्ड आहेत त्यापैकी चार सूर्याचे रिमोट सेन्सिंग करतात आणि त्यापैकी तीन इन-सीटू निरीक्षण करतात.