हम्पीच्या विजयनगर साम्राज्याचा समृद्ध वारसा उलगडणारे पुस्तक

 

 

विजयनगर (विजयाची नगरी) हे दक्षिण भारतातील इसवी सन 1336 ते 1565 काळातील बलाढ्य हिंदू साम्राज्य. राजा कृष्णदेवराय सम्राट असताना इसवी सन 1503 ते 1530 हा या साम्राज्याचा सुवर्णकाळ. त्याच काळात पोर्तुगीज प्रवासी डोमिंगो पाइश हे शाही सम्राटाचे पाहुणे म्हणून हम्पीमध्ये राहिले. आज त्यांची रोजनिशी विविध भाषांत उपलब्ध असून त्यातील वर्णन मुळातून वाचण्यासारखे आहे. ‘सर्व सुखसोयींनी परिपूर्ण असलेले जगातील सर्वात उत्तम श्रीमंत शहर, अशी त्याची ख्याती अगदी इराक-इराणपर्यंत होती.’

 

 

मुळात विजयनगर ही सुवर्णनगरीच होती. पण इसवी सन 1560 नंतर साम्राज्याची शोकांतिका सुरू झाली. इसवी सन 1565 तालिकोट (राक्षसतागडी) येथील बहामनी राज्ये व विजयनगर साम्राज्य यांच्यामधील घनघोर युद्धात विजयनगर राज्याचा दारुण पराभव झाला. शहरातील अनेक प्रासाद, देवळे, पुतळे, आलिशान घरे यांचा अघोरी नाश केला गेला. तलवारी, कुर्‍हाडी, हातोडे व दुसरे जे काही आयुध हाताला मिळेल त्याने अहोरात्र अघोरी कृत्य चालू होते. तीन महिने हे संपूर्ण शहर लुटले जात होते. आगी लावून राजवाडे भस्मसात केले गेले. जे शिल्लक होते, ते क्रूरकर्माच्या तोडण्यापलीकडचे होते आणि आजही त्या शिल्लक राहिलेल्या वास्तू दिमाखात उभ्या आहेत.

 

 

 

लेखक सुशील अत्रे पुस्तकात एके ठिकाणी लिहितात, “आपण इतिहास घडवत नसतो, तर इतिहास आपल्याला घडवतो, असे मार्टिन ल्युथर किंग म्हणाला होता. जे इतिहासाकडून काहीच शिकत नाहीत, त्यांच्या नशिबात इतिहासातील दुर्दैवाची पुनरुक्ती येते. एक राष्ट्र म्हणून, समाज म्हणून आपल्याला स्वतःला घडवायचे असेल, तर इतिहासासारखा दुसरा गुरू नाही. पण, त्यासाठी या इतिहासाकडे मोकळेपणाने, तटस्थपणे बघणे आवश्यक आहे. आपल्याच इतिहासाबद्दल पूर्वग्रहदूषित असणे यासारखा मूर्खपणा दुसरा नाही. आपल्या देशाच्या इतिहासाविषयी अस्थानी गर्व बाळगणे चुकीचे आहेच, पण त्यापेक्षाही आपल्या इतिहासाविषयी अस्थानी द्वेष बाळगणे अधिक चुकीचे आहे.” अगदी सुरुवातीला मनोगतात मांडलेला हा विचार सद्यःस्थितीत तंतोतंत पटणारा आहे.

 

 

 

‘हम्पी-विजयनगर’ या पुस्तकाची सुरुवात किष्किंधेपासून-रामायण काळापासून अत्रे यांनी केली आहे. चौदाव्या शतकातील विजयनगर साम्राज्याचा उदयास्त व त्या साम्राज्याचे विविध पैलू यांचा साद्यंत आणि साधार इतिहास आणि हम्पी या विश्ववारसा स्थळाची पर्यटनासाठी उपयुक्त माहिती आणि छायाचित्रे असे सगळे विषय त्यांनी या पुस्तकात एकत्र केले आहेत. आजचे ‘हम्पी’ किंवा त्या काळातील ‘विजयनगर’, हे दोन्ही जसे त्यांना दिसले, तसे त्यांनी संदर्भ मांडले आहे. हे वर्णन कुठेतरी स्वनिष्ठ, सापेक्ष होणारच होते. पण, ते पक्षपाती होऊ नये, याची त्यांनी विशेष काळजी घेतली आहे. विशेषतः इतिहास नमूद करताना त्याचे संदर्भ त्यांनी शक्य तेवढे तपासून घेतले आहेत. तरीही ते संदर्भ परिपूर्ण नाहीत, याची त्यांना जाणीव आहे आणि ते पुस्तकात नमूदही करतात की, पुस्तक वाचून एखाद्याला आणखी संदर्भ शोधावेसे वाटले, तर आनंदच वाटेल.

 

 

अ‍ॅड. सुशील अत्रे 2012 मध्ये पहिल्यांदा ‘हम्पी’ला गेले. गेल्यावर साहजिकच छायाचित्रे घेतल्यावर त्यांनी माहिती गोळा करायला सुरुवात केली. नंतर बर्‍यापैकी ’होमवर्क’ झाल्यावर 2021 मध्ये ते पुन्हा एकदा हम्पीला गेले आणि त्यातून या पुस्तकाचा जन्म झाला. पुस्तकाला डेक्कन महाविद्यालयाचे कुलपती विद्यानिधी अरविंद जामखेडकर सरांची प्रदीर्घ पण अभ्यासपूर्ण आणि वाचनीय अशी प्रस्तावना लाभली आहे, त्यावरूनच आपण पुस्तकाची उंची अनुभवू शकतो.

 

 

पुस्तकाचे नाव : हम्पी- विजयनगर

लेखक : अ‍ॅड. सुशील अत्रे

प्रकाशक : इतिहासाच्या पाऊलखुणा बहु. संस्था -

पृष्ठसंख्या : 226

मूल्य : 300

पुस्तकासाठी संपर्क : 9860366388