'एमएसएमई' व स्टार्टअपसाठी 'बिझनेस स्कोर कार्ड'

@@NEWS_SUBHEADLINE_BLOCK@@

    12-Mar-2020
Total Views |



vv_1  H x W: 0

 


उद्योगव्यवस्थेसाठी क्षेत्रानुरूप व्यवस्थापन पद्धतीदेखील प्रस्थापित करणे आजच्या काळात गरजेचे ठरले आहे. या पार्श्वभूमीवर सूक्ष्म, लघु व मध्यम उद्योग आणि स्टार्टअपसाठी 'बिझनेस स्कोर कार्ड' या व्यवस्थापन कार्यपद्धतीचा आवर्जून विचार केला जाऊ शकतो.


गेली काही वर्षे शासकीय-व्यवसाय व औद्योगिक संदर्भात सूक्ष्म, लघु व मध्यम उद्योग (एमएसएमई) व स्टार्टअप या लघु पण परिणामकारक उद्योग क्षेत्रांसाठी विभिन्न योजना-तरतुदींची आखणी केल्याने या क्षेत्राचे आर्थिक-औद्योगिक महत्त्व सर्वाधिक अधोरेखित झाले आहे. हे नवे व प्रगत क्षेत्र व्यवसायाप्रमाणेच रोजगार पूरकदेखील असल्याने सूक्ष्म, लघु उद्योग हे अनेकविध स्वरूपात स्वाभाविकपणेच चर्चेत आहेत. व्यापक व प्रगत स्वरूपातील लघु, मध्यम उद्योग व नव्यानेच स्थापित-प्रस्थापित झालेले स्टार्टअप क्षेत्र या उभयतांसाठी आर्थिक मदत- पाठबळ, शासकीय योजना, विविध स्तरावरील तंत्रज्ञानाची मदत इ. चर्चेत असले व त्याचा विभिन्न प्रकार आणि स्वरूपात उपयोगही होत असला तरी या आगळ्यावेगळ्या व म्हणूनच महत्त्वपूर्ण असलेल्या उद्योगव्यवस्थेसाठी या क्षेत्रानुरूप व्यवस्थापन पद्धतीदेखील प्रस्थापित करणे या निमित्ताने गरजेचे ठरले आहे. या पार्श्वभूमीवर सूक्ष्म, लघु व मध्यम उद्योग आणि स्टार्टअपसाठी 'बिझनेस स्कोर कार्ड' या व्यवस्थापन कार्यपद्धतीचा आवर्जून विचार केला जाऊ शकतो. या ठिकाणी सर्वात महत्त्वाची बाब म्हणजे, छोट्या स्वरूपात कार्यरत असणाऱ्या या उद्योग आणि उद्योजकांसाठी त्यांनी आपापल्या कार्य व व्यावसायिक क्षेत्रात यशस्वी ठरणे आवश्यक असते. कारण, त्यांच्या या प्रयत्नात त्यांची आर्थिक गुंतवणूक, प्रयत्न, तंत्रज्ञान व मुख्य म्हणजे आयुष्यातील उमेदीची व महत्त्वाची वर्षे-ऊर्जा हे सारे दावणीला लागलेली असतात. त्यामुळे या क्षेत्रातील उद्योजकांना आपल्या गरजा व आव्हांनानुरूप व्यावसायिक रचना करावी लागते.

 
 

'बिझनेस स्कोर कार्ड' मुळे लघु-मध्यम उद्योग व स्टार्टअपचे संचालन करणाऱ्यांना त्यांच्या उद्योग-व्यवसायाशी संबंधित अशी धोरणात्मक कार्यपद्धती निश्चित करून त्याची यशस्वी अंमलबजावणी करण्यासाठी चालना मिळते. याचाच फायदा म्हणून या उद्योजकांना पुढच्या टप्प्यात उद्योग-कामकाजाचे नियोजन व अंमलबजावणी करता येते व त्याचा फायदा त्यांना होऊ शकतो. त्याशिवाय या व्यवसाय तंत्राचा वापर केल्यास लघु उद्योजकांना कालबद्ध व निश्चित स्वरूपाचे मार्गदर्शन होऊ शकते व त्यानुरूप यशस्वी होता येते. लघु, मध्यम उद्योग व स्टार्टअप क्षेत्राच्या व्यावसायिक वैशिष्ट्यांमध्ये संपूर्ण उद्योग-व्यवसाय क्षेत्राच्या तुलनेत त्यांचे असणारे छोटेखानी स्वरूप, मर्यादित स्वरूपातील पण महत्त्वपूर्ण ग्राहकसेवा, संबंधित उद्योजकांचे प्रसंगी दैनंदिन कामकाजातील योगदान व मुख्य म्हणजे आवश्यक तेवढी मर्यादित स्वरूपातील कर्मचारी संख्या ही सारी वस्तुस्थितीवर आधारित वैशिष्ट्ये लक्षात घेता लघु उद्योग व स्टार्टअपसाठी खालील मुद्दे म्हणूनच महत्त्वपूर्ण ठरतात.

 

आर्थिक पाठबळ व व्यावसायिक उत्पन्न

 

सूक्ष्म, लघु व मध्यम उद्योग व स्टार्टअप यांचे स्वरूप आणि कार्यक्षेत्र याचा पडताळा घेतल्यास असे लक्षात येते की, संबंधित उद्योजक वा व्यवसायी आपली व्यावसायिक निकड व आर्थिक स्थिती लक्षात घेता स्वत: वैयक्तिक स्तरावर गुंतवणूक करीत असतात. अशा प्रकारच्या नेमक्या व मर्यादित स्वरूपातील गुंतवणुकीचे फायदे निश्चितच असतात. मात्र, बदलत्या शासकीय ध्येय-धोरणानुसार मुद्रा योजनेपासून विद्यापीठ स्तरांपर्यंत लघु-नव उद्योजक व स्टार्टअप उपक्रमांसाठी ज्या विविध योजना सुरू करण्यात आल्या आहेत, त्यांची माहिती व लाभ घेणेदेखील महत्त्वाचे ठरते व नव्याने या क्षेत्रात येणाऱ्यांनी त्याचा अवश्य लाभ घ्यावा.

 

व्यावसायिक संकल्पना व स्वरूप

 

प्रत्येक उद्योग-व्यवसायाचे स्वत:चे असे व्यावसायिक स्वरूप-प्रारूप असते. या प्रारूपाची सांगड संबंधित उद्योग आणि व्यवसायाशी घालणे आवश्यक असते. ही बाब मूलभूत व म्हणूनच महत्त्वाची ठरते. त्यातही विशेषतः लघु उद्योग हे व्यापक स्वरूपात व त्यांचे स्वरूप, उत्पादन, सेवा इ. च्या दृष्टीने अन्य उद्योग व सेवांवर अवलंबून असल्याने असा पुढाकार घेणाऱ्या उद्यमींनी आपल्या उद्योगाची सुरुवात करताना त्याचा अंतिम उपयोग, परिणाम कुणाला, कसा आणि कशासाठी होणार, याचा पडताळा घेणे त्यासाठी हितकारकच नव्हे, तर आवश्यकही ठरते.

 

उद्देश व मूल्यवर्धन

 

लघु उद्योग व त्यातही स्टार्टअपसारखे उपक्रम हे व्यावसायिक संदर्भात नाविन्यपूर्ण, आगळेवेगळे, व्यवसायपूरक व म्हणूनच व्यावसायिक मूल्यवर्धन करणारे असणे फार आवश्यक असते. या उपक्रमांची सुरुवातच नव्हे, तर यशस्वी वाटचाल या साऱ्या बाबींवर असल्याने या क्षेत्रातील नवागतांनी अशी ठोस धारणा ठेवून त्याची पूर्तता करणे अत्यावश्यक ठरते.

 

ग्राहक प्रतिसाद

 

सूक्ष्म व लघु उद्योगांच्या रचनेत व कार्यवाहीत ग्राहककेंद्रित व ग्राहक सेवाभिमुख असणे सर्वाधिक जरूरी असते. याचे कारण म्हणजे, या व्यवसायक्षेत्राचे यशापयशच मुळी या बाबींवर अवलंबून असते, असे म्हटल्यास वावगे ठरू नये. लघु उद्योजक-स्टार्टअप्सनी अधिकाधिक प्रमाणावर ग्राहककेंद्रित होण्यासाठी या उद्योगांचे सेवा-प्रक्रिया स्वरूप, सेवा तत्परता, दर्जा केंद्रित कार्यसंस्कृती व मुख्य म्हणजे लघु उद्योगांमध्ये काम करणाऱ्या उद्योजक वा कर्मचाऱ्यांची संख्या एक असो वा अनेक, त्या साऱ्यांमध्ये आपले प्रयत्न आणि कामकाज ग्राहककेंद्रित व उत्तम ग्राहक प्रतिसादासह करण्यासाठी एक विशेष कार्यपद्धतीच नव्हे तर, कार्यसंस्कृती निर्माण करणे व ती प्रगत स्वरूपात विकसित करणे यावरच लघु उद्योग आणि उद्योजकांचे मोठे यश अवलंबून असते. देशांतर्गत सूक्ष्म, लघु व मध्यम उद्योग मंत्रालयाचे केंद्रीय मंत्री नितीन गडकरी यांनी गेल्यावर्षी 'एमएसएमई'विषयक दिल्ली येथे आयोजित आंतरराष्ट्रीय संमेलनात बोलताना आपल्या उद्घाटनपर भाषणात सध्या देशात सुमारे सहा कोटी 'एमएसएमई' असून त्याद्वारे देशात सुमारे ११ कोटी रोजगार उपलब्ध आहेत. ही रोजगारसंख्या १५ कोटींवर, तर देशाच्या अर्थव्यवस्थेतील जीडीपीमध्ये 'एमएसएमईं'चा असणारा प्रचलित वाटा सध्याच्या २९ टक्क्यांहून आगामी पाच वर्षांत ५० टक्क्यांवर नेण्याचा मोठा व महत्त्वाकांक्षी उपक्रम नितीन गडकरी व त्यांच्या मंत्रालयाने घेतला आहे, ही बाबच मोठी उत्साहवर्धक आहे. थोडक्यात म्हणजे, आर्थिक-औद्योगिक संदर्भात 'एमएसएमई' व स्टार्टअप क्षेत्रात पूर्वी कधी नव्हे एवढे पूरक आणि प्रेरक वातावरण निर्माण झाले असताना, या व्यवसाय क्षेत्रात आपल्या व्यवसाय संकल्पनेला त्यांच्या त्यांच्या व्यवसायानुसार 'बिझनेस स्कोर कार्ड' या कार्यपद्धतीची जोड देऊन संबंधित उद्योग व्यवसायाला आर्थिक-व्यावसायिक स्थिरता, व्यवसाय सेवेच्या संदर्भात जबाबदारीची जाणीव, सक्षम व समर्पित कर्मचारी कार्यपद्धती व मुख्य म्हणजे ग्राहककेंद्रित सेवेतील सातत्य या चतुर्विध कार्यपद्धतीची जोड देणे, ही काळाची व्यावसायिक गरज ठरते.

 
 

- दत्तात्रय आंबुलकर

 
 
@@AUTHORINFO_V1@@