Marathi News | Mumbai Tarun Bharat Tags

Mahabharata

राष्ट्रवाद असावाच नाहीतर लोक अमेरिका किंवा इंग्लंडचा अजेंडा घेतील का? दिग्दर्शक चंद्रप्रकाश द्विवेदी

चंद्रप्रकाश द्विवेदी हे या वर्षी पद्म पुरस्काराने सन्मानित झालेल्या लोकांपैकी एक आहेत. या चित्रपट दिग्दर्शक आणि पटकथा लेखकाला पद्मश्री पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले आहे. ९० च्या दशकात दूरदर्शनवर प्रसारित झालेल्या चाणक्य या मालिकेचे ते दिग्दर्शक आहेत. चाणक्याची भूमिकाही त्यांनी केली होती. चाणक्याला देशात घरोघरी नेण्याचे काम त्यांच्या पात्राने केले.

सूर्यनमस्कार धार्मिक नव्हे वैश्विक

कट्टरपंथी मुस्लिमांना सूर्याला ईश्वर मानायचे नसेल तर तेही ठीक, पण ते १२ आसनांचा व्यायाम तर करु शकतातच ना? की सूर्यनमस्कारासारखी व्यायामाची सर्वंकष पद्धती हिंदूंनी शोधल्याने ‘मुस्लीम पर्सनल लॉ बोर्ड’ त्यालाही विरोधच करत राहणार? पण, खरे म्हणजे सूर्यनमस्कारातील १२ आसने वैश्विक व्यायाम प्रकार आहे, त्याचा धार्मिक आधारावर विरोध होऊच शकत नाही.

पवित्र ‘श्रीमद् भगवद्गीते’चे महात्म्य

पवित्र ‘श्रीमद् भगवद्गीते'चे तत्वज्ञान हे शाश्वत आणि नित्यनूतन असून गीतेचा अनुवाद जगातील अनेक भाषांमध्ये करण्यात आला. त्यामुळे गीतेची थोरवी निर्विवाद आहेच. म्हणूनच आजच्या ‘गीता जयंती'च्या दिवसाला ‘विश्व ग्रंथ दिन' म्हणून मान्यता मिळण्याच्या दृष्टीने ‘ग्रंथालय भारती' ही संस्थादेखील प्रयत्नशील आहे. तेव्हा, आजच्या ‘गीता जयंती'च्या निमित्ताने गीतामहात्म्य आणि ‘विश्व ग्रंथ दिना'ची संकल्पना अधोरेखित करणारा हा लेख...

जय भगवान बिरसा मुंडा

जय भगवान बिरसा मुंडा आपला भारत हा विभिन्न प्रांत, भाषा, संस्कृती यांनी समृद्ध आहे. देशात ३०० जनजातींचे वास्तव्य आहे, त्यातील अनेक वीरांचे आपल्या भारतभूमीच्या स्वातंत्र्यलढ्यात योगदान आहे. त्यातीलच एक स्वर्णलंकारित नाव म्हणजे बिरसा मुंडा. सहजपणे, उत्स्फूर्तपणे जनजाती बांधवांनी त्यांना मोठ्या प्रेमाने ‘भगवान’ ही उपाधी बहाल केली. ‘जनजाती गौरव सप्ताहा’ निमित्ताने क्रांतिवीर बिरसा मुंडा यांच्याविषयी...

सुकमावती सुकर्णपुत्री यांचा ‘स्वगृह’प्रवेश

मुस्लीमबहुल इंडोनेशियातील सुकमावातींचे स्वगृही परतणे म्हणजे जवळजवळ अशक्य कोटीतील गोष्ट साध्य करणे; जणू समस्त हिंदू धर्माने अधर्माविरुद्ध घेतलेली गरुडझेपच. म्हणून भारतीय चश्म्यातून पाहता तसेच हिंदू धर्मीयांचे भारतातील संख्याबळ (आणि त्यायोगे प्राप्त होणारे जागतिक वलय) लक्षात घेता सदर घटना एकूण हिंदू जगताच्या दृष्टीने मोठीच आहे.

महाभारताचे वास्तव दर्शन घडविणारे आजच्या काळातील महर्षी

होय, या लेखाचा मथळा अगदी योग्य आहे. कारण, ज्या आधुनिक महर्षीने हे दर्शन घडविले, त्यांना खरंच ‘महर्षी’ म्हणावे लागेल. कारण, उपनिषद, ब्रह्मसूत्र, गीता या प्रस्थानत्रयीवर भाष्य लिहिणारे मराठी संत परंपरेतील, तसेच विद्ववत परंपरेतील एकमेव व्यक्तिमत्त्व म्हणजे अनंत महाराज आठवले. त्यासोबतच अनेक ग्रंथांचे लिखाण व या लिखाणाद्वारे ‘आम्ही वैकुंठवासी आलो याची कारणासी’ या उक्तीनुसार सनातन हिंदू धर्म, हिंदुत्व वेगळे नाही हे पुराव्यासहित ठामपणे प्रतिपादित करणारे प्राचार्य अ. दा. आठवले तथा स्वामी वरदानंद भारती यांच्या समारा

शंभर श्रीकृष्ण कथा

एखादी गोष्ट परत परत केली तर तिचा कंटाळा येतो. सिनेमा पाहणे असो, पुस्तक वाचणे असो, फिरावयास जाणे असो, खेळणे असो किंवा इतर काहीही असो, ती गोष्ट परत करावयास कंटाळा येतो. मात्र, रामायण-महाभारत हे असे काव्य आहे, जे परत परत वाचावेसे वाटते. परत वाचताना त्यात एक नवाच अर्थ मिळत राहतो.

रिया चक्रवर्ती साकारणार द्रौपदीची भूमिका?

अभिनेता सुशांतसिंग राजपूत आत्महत्या प्रकरणानंतर चर्चेत आली अभिनेत्री रिया चक्रवर्ती

चला कोलोरॅडोच्या खोर्‍यात, गव्याच्या शिकारीला

जादा झालेल्या गव्यांची शिकार करायला शिकारी लोकांना अधिकृतपणे परवानगी द्यायचं ठरलं. मग संबंधित सरकारी खात्याने चक्क जाहिरात दिली की, शिकारीचे सर्व नियम पाळून, ज्यांना शिकार करायची आहे त्यांनी अर्ज करा.

...म्हणून आमिरने 'महाभारत'सारखा महत्त्वाकांशी प्रकल्प थांबवला !

अभिनेता अमीर खानने ५ ते ६ वर्ष 'महाभारत'वर भव्य चित्रपट बनवू इच्छित होता, मात्र आता त्याने या प्रकल्प थांबवला असल्याचे सांगितले

खगोलशास्त्र : रामायण, महाभारताचा काळ

मागच्या दोन लेखांपासून आपण 'खगोलशास्त्र' (Astronomy) ही ज्ञानशाखा आर्यांच्या स्थलांतराच्या बाबतीत काय सांगते, याचा एक धावता आढावा घेत आहोत. त्यामध्ये सुरुवातीला लोकमान्य टिळकांनी केलेले संशोधन आपण पाहिले. त्यातून वेदांचा काळ त्यांनी इ. स. पूर्व ६००० पासून अजून मागे, तर महाभारत युद्धाचा काळ इ. स. पूर्व ५००० पासून अजून मागे नेऊन ठेवला. वैदिक कालखंड हा अतिशय प्रदीर्घ कालखंड आहे.

ब्रह्मज्ञानाची अजब तर्‍हा

ब्रह्म सदासर्वकाळ सर्व ठिकाणी असतेच असते. त्याच्याशिवाय रिकामी जागा दाखवता येत नाही, पण त्याला वेगळेपणाने पाहायला गेले तर ते दुरावते. त्याचा संबंध सुटतो. दृश्यजगातील वस्तू जाणून घेण्यासाठी जे उपाय आपण करीत असतो, ते उपाय अद्वैत परब्रह्म जाणण्यासाठी केले, तर ते येथे अपायकारक ठरतात. अशी ही ब्रह्मज्ञान प्राप्तीची तर्‍हा अजब आहे.

रामायण, महाभारत व वेदातील सरस्वती नदी

निलेश नीलकंठ ओक यांनी केमिकल इंजिनिअरिंगमध्ये पी.एचडी पदवी मिळवली असून ते खगोलशास्त्र, पुरातत्त्व, भूशास्त्र, जनुकीयशास्त्र, प्राचीन भारतीय ग्रंथ आणि तत्त्वज्ञान यांचे अभ्यासक आहेत. त्यांनी रामायण व महाभारतात दिलेली ग्रहस्थितीवर आधारित रामायण व महाभारत कालाचे निष्कर्ष काढले आहेत. त्यांनी लिहिलेलं ‘When did the Mahabharata War Happen?’ आणि ‘The Historic Rama - Indian Civilization at the end of Pleistocene’ ही त्यांची पुस्तके प्रकाशित झाली आहेत. आज त्यांच्या लेखाचा अनुवाद.

महाभारताचे ‘इंद्र’ करतायत मदतीची याचना!

औषधे घेण्यासाठी देखील पैसे नाहीत; वृद्धाश्रमातून मागितली मदत

लौकिक संस्कृत / प्राकृत वाङ्मयात ‘आर्य’

रामायण आणि महाभारत या दोन ‘आर्ष (ऋषींनी रचलेले) महाकाव्यांत’ आर्य शब्द सद्गुणांचा वाचक म्हणूनच वापरला गेल्याचे मागच्या लेखात आपण पाहिले. आता पुढच्या उत्तरकालीन लौकिक संस्कृत / प्राकृत साहित्यात सुद्धा ‘आर्य’ शब्द कुठे आढळतो का, असल्यास कोणत्या अर्थाने येतो, याचाही असाच एक धावता आढावा घेऊ.

रामायण, महाभारतात ‘आर्य’

‘आर्य’ शब्दाच्या अर्थाच्या विविध छटा मागच्या लेखात आपण पाहिल्या. तसेच आर्य आणि दस्यु या शब्दप्रयोगांचे वैदिक साहित्यातले काही दाखले सुद्धा आपण पाहिले. ही उद्धरणे प्रत्यक्ष वैदिक संहितेतली असल्यामुळे सर्वात प्राचीन झाली. परंतु पुढच्या उत्तरकालीन संस्कृत साहित्यात सुद्धा ‘आर्य’ शब्द कुठे आढळतो का, असल्यास कोणत्या अर्थाने येतो, याचा आता एक धावता आढावा घेऊ.

'रामायणा'चा जागतिक विक्रम !

कोरोनाचा वाढत प्रादुर्भाव लक्षत घेता देशात लॉकडाऊन दरम्यान सरकारने रामानंद सागर यांची रामायण ही मालिका दूरदर्शनवर पुनर्प्रसारित करण्याचा निर्णय घेतला. मात्र प्रसारणाच्या काही दिवसातच रामायण या मालिकेने जागतिक विक्रम केला आहे.

पांडवांचे स्वर्गारोहण (भाग-२)

युधिष्ठिराची नजर सर्वांवरून फिरत होती. कारण, तो आपल्या भावांना शोधत होता. एवढ्यात त्याला दुर्योधन तिथे दिसला. तो रत्नजडीत आसनावर ऐटीत बसलेला पाहून युधिष्ठिराला आश्चर्याचा धक्का बसला.

पांडवांचे स्वर्गारोहण (भाग-१)

श्रीकृष्णासारखा सखा सोडून गेला म्हणून अर्जुन खूपच दुःखी झाला होता. एकामागून एक वाईट घटना घडल्यामुळे त्याच्या मनावर भयंकर ताण आला. तो हस्तिनापुरात कसाबसा पोहोचला व बेशुद्धच पडला. त्याच्या मुखावर सुगंधी पाणी शिंपडल्यावर तो शुद्धीवर आला. त्याने सर्वांना बलराम, सात्यकी व श्रीकृष्ण यांचे देहावसान झाल्याचे सांगितले. समुद्राने त्यानंतर द्वारका कशी गिळली तेही कथन केले. दरोडेखोरांच्या हल्ल्यामध्ये आपले गांडीव धनुष्य निष्प्रभ झाले हेही सांगितले. आता जगण्याला काहीच अर्थ उरला नाही, असे सर्व पांडवांचे एकमत झाले.

लॉकडाऊन काळात दूरदर्शनवर पुन्हा दिसणार रामायण-महाभारत!

प्रसार भारतीच्या शशी शेखर यांनी ट्विट करत दिले संकेत!

श्रीकृष्ण अवतार समाप्ती

बाण घुसल्यामुळे श्रीकृष्णाला तीव्र वेदना झाल्या. व्याध धावतच त्याच्याजवळ गेला. तिथे हरीण नसून एक दिव्य पुरुष पिवळ्या रंगाची रेशमी वस्त्रे परिधान करून झोपला आहे हे पाहून त्याला धक्काच बसला. श्रीकृष्ण कण्हत होते. त्यांनी व्याधाकडे पाहत स्मित केले व म्हणाले, “हे व्याधा, तू माझ्यावर तो बाण सोडून उपकारच केले आहेस. माझ्यासमोर मरावे कसे, हा प्रश्न होता. तो तू अनायसे सोडवला व मला उपकृत केले. तू अजिबात वाईट वाटून घेऊ नकोस. तुझ्या घरी शांतपणे जा. या तुझ्या सुकृत्याबद्दल मी वर देतो की, तुला स्वर्गाची प्राप्ती होईल.” त

भीष्मांना देवाज्ञा!

अखेरीस भीष्मांना देहातून मुक्ती देणारा दिवस उगवला! त्यांच्या दर्शनासाठी फुले, धूप, रत्ने, फळे, रेशीम वस्त्रे इत्यादी शुभ वस्तू घेऊन कृष्ण आणि पांडव परिवार कुरुक्षेत्री आला. त्यांच्या समवेत धृतराष्ट्र, गांधारी, कुंती, द्रौपदी, सात्यकी, विदुर व युयुत्सु पण होते. शरशय्येवरती भीष्म आपली सुटका होण्याच्या प्रतीक्षेत होते.

भीष्मांची राजनीती

ज्याच्यावरती डोळे मिटून विश्वास ठेवता येईल, अशा व्यक्तीला राजाने न्यायाधीश म्हणून नेमावे. ज्या राज्यात योग्य न्याय केला जातो, त्या राज्याचा पाया भक्कम असतो. राजा हा काळ घडवतो. काळ राजाला घडवत नसतो. जे राज्य सदाचरणाच्या पायावर उभे असते, त्याच राज्यात शांती असते.

युधिष्ठिरास दु:ख व संभ्रम!

खरे धार्मिक विधी पुरे होईपर्यंत बराच कालावधी निघून गेला. पांडव एक महिनाभर गंगातीरी तात्पुरती घरं बांधून राहिले. युधिष्ठिर तर खूपच शोकमग्न अवस्थेत होता. नारदमुनींनी त्याला आठवण करून दिली की, "युधिष्ठिर, तू आता या जगाचा सार्वभौम राजा झाला आहेस! तुझे अभिनंदन करण्याची आम्हाला संधी दे." परंतु, युधिष्ठिर पुन्हा पुन्हा दु:खात बुडत होता.

पांडवांना राधेयाची खरी ओळख

राधेयाचे सारे पुत्र मारले गेले होते म्हणून त्याचे और्ध्वदेहिक करायला कुणीच नव्हते. कुंती आता गंगाकिनारी होती. तिला तो दिवस आठवला, ज्या दिवशी तिने तान्हुल्या पुत्राला, सूर्यपुत्राला एका छोट्या लाकडी पेटीमध्ये ठेवून गंगेत सोडले होते. तो तेव्हाही अनाथ व पोरका झाला होता व आताही पोरकाच राहिला, याचे दुःख तिला झाले.

अश्वत्थाम्याचा मणी

अर्जुनाने एका निमिषार्धात ब्रह्मशीर्ष अस्त्र मंत्रोच्चार करून अश्वत्थाम्यावर सोडले. आता आकाशात दोन दोन ब्रह्मशीर्ष अस्त्रे दिसत होती. दोन ज्वाळा संहार करण्यासाठी उफाळल्या. त्या दोन अस्त्रांच्या शक्तीमुळे नद्या व सागर कोरडे पडू लागले. सर्व जग थरथर कापू लागले.

रात्रीचे कृष्णकृत्य

सूडाच्या आनंदात हे तिघेजण बेभान झाले. सर्वांची कत्तल करून ते रणांगणामध्ये जिथे दुर्योधन कण्हत पडला होता तिथे आले. दुर्योधन जखमांनी विव्हळत होता. त्याच्या बाजूलाच त्याची गदापण पडली होती. प्राण कंठाशी येऊन तो अंगावर येणार्‍या श्वापदांना रात्रीच्या अंधारात हाकलत होता. हे तिथे मित्र त्याच्या जवळ पोहोचले. त्यांनी आपला पराक्रम दुर्योधनाला सांगितला.

रामजन्मभूमी उत्खननातील तथ्ये आणि निष्कर्ष

विसाव्या शतकाच्या उत्तरार्धात भारतात ‘एएसआय’ने असे काही प्रकल्प हाती घेतले. १९५५ मध्ये बी. बी. लाल यांनी महाभारतात वर्णन केलेल्या नगरींचे उत्खनन केले. हस्तिनापूर, इंद्रपत, सोनपत, पानिपत, तिलपत, बघपत आदी अनेक ठिकाणी उत्खनन केले गेले. या उत्खानातून इ. स. पूर्व १३०० मधील मानवी संस्कृतीच्या खुणा मिळाल्या. राखाडी रंगाच्या खापरांवर काळ्या रंगाने रंगवलेली भांडी, (PGW Painted Grey Ware) तसेच लोहापासून तयार केलेल्या अनेक वस्तू मिळाल्या.

द्वंद्वयुद्धाचे आव्हान!

युधिष्ठिराचे आणि दुर्योधनाचे संभाषण श्रीकृष्ण शांतपणे बघत होता. युधिष्ठिराने दुर्योधनालादिलेले आव्हान त्याला समजले. तो युधिष्ठिराकडे गेला आणि म्हणाला, "तू दुर्योधनाला कोणाशीही लढ असे कसे सांगिलेस? हा शुद्ध वेडेपणा आहे. मला तर असं वाटतं आहे की, माझ्या आयुष्यात मला भेटलेला सर्वात मूर्ख माणूस तूच आहेस. तू त्याला कुणाशीही द्वंद्वयुद्ध करायची परवानगी कशी दिलीस? तुझी ही उदारता, दया, धर्म, तुझ्या द्युताच्या खेळाची पुनरावृत्तीच वाटते. भीम जरी दुर्योधनापेक्षा अधिक बलदंड असला, तरी त्याला दुर्योधनाइतका सराव व कौशल्य न

युधिष्ठिराचे आव्हान

"तुला एकदा आम्ही सामोपचाराने विचारलं होतं की, आम्हाला पाच गावं दे. आपण हे शांततेने मिटवून टाकू. पण, तुला तेव्हा दुराभिमान होता. तू निरोप धाडलास की, सुईच्या अग्रावर राहील एवढीही जमीन मी पांडवांना देणार नाही आणि आता तुला एवढं शहाणपण, हे औदार्य कसं सुचलं? तुझं मन थार्‍यावर आहे का? आता तर तुला लढूनच संपलं पाहिजे! इतकं सगळं घडल्यावर तुला मी जीवंत सोडू कसा! बाहेर ये व युद्धाला तयार हो!"

Mahabharata

कर्णाची खरी ओळख सांगणारे Daji Panshikar कोण होते

महाभारताचे वास्तव दर्शन घडविणारे आजच्या काळातील महर्षी : प्रा. अ. दा. आठवले

स्वातंत्र्य आंदोलनात पारशी समाजाचे योगदान

अग्निवत् आश्रयेत्? (हे हिंदुनृसिंहा प्रभो शिवाजी राजा) कवितेचा आशय...

रामायण-महाभारत आणि छत्रपती शिवराय

मिशनरी शाळेत रामायण-महाभारताचा अपमान; हिंदू मुलींना बांगड्या घालण्यापासून रोखलं

'महा'भारताचं उदाहरण देत आशिष शेलारांचा ठाकरेंवर घणाघात!

रामायण-महाभारत नाही, तर अभ्यासक्रमात कुराणचा समावेश करा! सपा खासदाराची मागणी

शाळेतील विद्यार्थी गिरवणार रामायण-महाभारताचे धडे! एनसीईआरटीची शिफारस

सुमंगल ते श्रीकृष्ण-जीवन!

शिवचरित्रातून गवसलेला अष्टांगमार्ग

नारद उवाच...(पूर्वार्ध)

हत्ती प्रकल्पाची ३० वर्षे...

"यशस्वी नेतृत्वासाठी भगवद्गीता मार्गदर्शक"

वैदिक परंपरा आणि साधना भाग-४६

वैदिक परंपरा आणि साधना

वैदिक परंपरा आणि साधना

गुरु परमात्मा परेशु॥

कृष्णाने सारथ्य का स्वीकारलं?

व्रत पर्यावरण रक्षणाचे

राष्ट्रवाद असावाच नाहीतर लोक अमेरिका किंवा इंग्लंडचा अजेंडा घेतील का? दिग्दर्शक चंद्रप्रकाश द्विवेदी

सूर्यनमस्कार धार्मिक नव्हे वैश्विक

पवित्र ‘श्रीमद् भगवद्गीते’चे महात्म्य

जय भगवान बिरसा मुंडा

सुकमावती सुकर्णपुत्री यांचा ‘स्वगृह’प्रवेश

महाभारताचे वास्तव दर्शन घडविणारे आजच्या काळातील महर्षी

शंभर श्रीकृष्ण कथा

रिया चक्रवर्ती साकारणार द्रौपदीची भूमिका?

चला कोलोरॅडोच्या खोर्‍यात, गव्याच्या शिकारीला

...म्हणून आमिरने 'महाभारत'सारखा महत्त्वाकांशी प्रकल्प थांबवला !

खगोलशास्त्र : रामायण, महाभारताचा काळ

ब्रह्मज्ञानाची अजब तर्‍हा

रामायण, महाभारत व वेदातील सरस्वती नदी

महाभारताचे ‘इंद्र’ करतायत मदतीची याचना!

लौकिक संस्कृत / प्राकृत वाङ्मयात ‘आर्य’

रामायण, महाभारतात ‘आर्य’

'रामायणा'चा जागतिक विक्रम !

पांडवांचे स्वर्गारोहण (भाग-२)

पांडवांचे स्वर्गारोहण (भाग-१)

लॉकडाऊन काळात दूरदर्शनवर पुन्हा दिसणार रामायण-महाभारत!

श्रीकृष्ण अवतार समाप्ती

भीष्मांना देवाज्ञा!

भीष्मांची राजनीती

युधिष्ठिरास दु:ख व संभ्रम!

पांडवांना राधेयाची खरी ओळख

अश्वत्थाम्याचा मणी

रात्रीचे कृष्णकृत्य

रामजन्मभूमी उत्खननातील तथ्ये आणि निष्कर्ष

द्वंद्वयुद्धाचे आव्हान!

युधिष्ठिराचे आव्हान

Useful Links

Contact Us