एकोणिसावे शतक येईपर्यंत भारताची अवस्था चमत्कारिक झाली होती. एकेकाळी अत्यंत उदार आणि खुले वातावरण असलेल्या हिंदू अवकाशाचे अनेक कारणांनी आकुंचन झाले होते. अन्यायकारक रुढींची बजबजपुरी माजली होती. एकोणिसाव्या शतकाच्या उत्तरार्धापासून मात्र सुधारकांनी ..

पाठ्यपुस्तकांमधून शिकवला जाणारा इतिहास हा आपल्या मनावर दीर्घकाळ ठसणारा असतो. स्वातंत्र्योत्तर काळामध्ये भारताच्या इतिहासातील सुवर्णपाने प्रकाशात आणण्याऐवजी पाठ्यपुस्तकांमधून ठरावीक राजसत्ता, ठरावीक राजकीय विचारधारा यांचेच महत्त्व सतत बिंबवले गेले. ..

भारतातील बाराच्या बारा प्रजातींच्या किंगफिशरना कॅमेराबद्ध करण्याचे ‘किंगफिशर स्लॅम’ डॉ. नलावडेंनी पूर्ण केले आहे, असे म्हणता येईल. त्यांच्या या देखण्या छायाचित्रांनी ‘जावे किंगफिशर्सच्या गावा’ हे पुस्तक सजलेले आहे आणि तोच या पुस्तकाचा ‘यूएसपी’ आहे. ..

ज्येष्ठ साहित्यिक, सामाजिक कार्यकर्ता, पत्रकार अनिल अवचट यांची गुरुवार, दि. २७ जानेवारी रोजी वयाच्या ७८व्या वर्षी प्राणज्योत मालवली. त्यानिमित्ताने त्यांना वाहिलेली ही शब्दसुमनांजली.....

जगाच्या विविध भागांमध्ये विविध कालखंडांमध्ये सुमेरियन, बॅबिलोनियन, ग्रीक, रोमन, माया इत्यादी अनेक संस्कृती विकसित झाल्या आणि बघता बघता काळाच्या उदरात गडपदेखील होऊन गेल्या. रोगराई, नैसर्गिक आपत्ती यांच्यासोबतच परकीय आक्रमणे हेदेखील अनेक संस्कृतींच्या ..

गेल्या दीड-दोन हजार वर्षांचा विचार करता, इस्लाम आणि ख्रिश्चॅनिटीचा जगातल्या विविध देशांमधल्या संस्कृतींशी मोठा संघर्ष झाल्याचे दिसून येते. या धर्मांच्या वरवंट्याखाली अनेक संस्कृती लोप पावल्या. या धर्मांच्या आक्रमकतेला सर्वात मोठा प्रतिकार झाला तो ..

इतिहासातील काळी आणि त्याचबरोबर सोनेरी पानेही उजेडात आणणारे हे पुस्तक अभ्यासक आणि सर्वसामान्य वाचक या सर्वांनी आवर्जून वाचायलाच हवे असे आहे...

'पाकिस्तान ' ही भारतीयांसाठी एक ठसठसती जखम आहे. त्या देशाचा नुसता उल्लेखदेखील मनात प्रचंड खळबळ निर्माण करतो. त्या खळबळीला असंख्य पदर आहेत. 'संताप' ही भावना या खळबळीमध्ये सर्वाधिक दृश्यमान असली तरी तिच्या तळाशी वेदना, विश्वासघात, दुःख, हताशा आणि ..

प्रस्तुत पुस्तकात भारतामध्ये गेल्या शेकडो वर्षांमध्ये तलाव बांधण्याचं शास्त्र कसं कसं रुजत गेलं, बहरत गेलं यावर प्रकाश टाकला आहे. राजस्थानसारख्या अल्प-स्वल्प पाऊस पडणाऱ्या प्रदेशातही पाणी साठवण्याच्या क्लृप्त्या शतकानुशतकं टिकून आहेत, हे लेखकं अनुपम ..

‘अशी पुस्तके होती’ या नव्या पुस्तकात १८५० ते १९४५ या काळात प्रकाशित झालेल्या आणि आता वाचकांच्या स्मृतीआड गेलेल्या मराठी पुस्तकांबद्दल त्यांनी सविस्तर लिहीलं आहे...

छोट्याश्या पण अर्थपूर्ण गोष्टी सांगणारे चित्रपट हे मराठी सिनेमाचं वैशिष्ट्यं म्हणायला हवं...

आपल्याला आवडणारी गोष्ट उराशी कवटाळून बसण्याचा स्वभाव तसा सार्वत्रिकच. काही जण काळ पुढे सरकतो तसतसे पूर्वी घट्ट धरून ठेवलेल्या वस्तू, आठवणी, समजुती, धारणा सोडून देऊन नवीन काहीतरी पकडायला धावतात. ..

अमिलिया एयरहार्ट हे एक उदाहरण आहे की जिने पुरुषप्रधान असणाऱ्या वैमानिक क्षेत्रात एवढी विलक्षण चमक दाखवली की ते पाहून कित्येक महिलांनी आकाशात भरारी घ्यायची स्वप्नं पाहिली. प्रस्तुत पुस्तक अमिलियाच्या गगनभरारीचा प्रवास मांडतं. ..

पुस्तकाचं स्वरूप आत्मकथनपर असलं तरीही हे आत्मचरित्र नाही. हा आहे एका स्वयंसेवकाचा आधी कार्यकर्ता आणि पुढे तत्वचिंतक बनण्याचा असा प्रवास...

पुस्तकदिनाच्या निमित्ताने मुद्रणतंत्र आणि मुद्रणकला या दोन्हींच्या उत्क्रांतीचा सखोल आढावा घेणाऱ्या 'मुद्रणपर्व' या पुस्तकाविषयी जाणून घेणं सयुक्तिक ठरेल...

आपल्या वैभवशाली इतिहासाबद्दल अभिमान निर्माण करणारं आणि आपल्या बुकशेल्फची शोभा द्विगुणित करणारं असं हे पुस्तक प्रत्येकाच्या संग्रहात असायलाच हवं !..

‘मेळघाटावरील मोहर’ : एक पालवी आशेची..

चित्रनिर्मितीतील पाट्यांच्या इंग्रजी नावांची अडचण मा. विनायकांनी सांगताच सावरकर त्याला एकेक माराठी प्रतिशब्द सांगू लागले .....

भारतीय उपखंड आणि खुद्द आपला भारतदेशही अमेरिकेच्या हीन दर्जाच्या डावपेचांमुळे होरपळून निघाला होता हे आपल्या चट्कन लक्षात येत नाही. या घटना होत्या १९७१ मधल्या, ज्यांना आपण ‘बांगलादेश मुक्तीसंग्राम’ या नावाने ओळखतो...

शिवसेनेच्या प्रवासात आपुलकी आणि दहशत या दोन्ही गोष्टी हातात हात घालूनच चालत आल्या आहेत. ..

पुराणकथांमध्येही टिंबक्टूचा उल्लेख अतिदुर्गम प्रदेश म्हणून येतो. प्रवासाच्या सुरुवातीचं ठिकाणच असं, तर शेवटचं ठिकाण कशा परिस्थितीत असेल याची कल्पना आपल्याला यावी...

ज्या ज्या वाचकांना 'घाटे एवढं कसं काय लिहू शकतात' असा प्रश्न पडत असेल त्या सर्वांसाठी प्रस्तुत पुस्तक हे उत्तर आहे. कारण हे पुस्तक 'लेखक निरंजन घाटें'ना इंधन पुरवणारे वाचक 'निरंजन घाटे' यांच्या वाचनप्रवाहाबद्दल आपल्याला अनेक रंजक गोष्टी सांगतं...

काहीवेळा मुक्कामापेक्षा त्याकडे नेणारा रस्ता अधिक महत्वाचा असतो असं का म्हणतातते हे पुस्तक वाचताना लक्षात येतं...

प्रज्ञाचक्षु गणपत महाराजांचं अकल्पनीय जीवन..

Ice Hockey सोबत तुलना होऊ शकते असा हा सुसाट खेळ म्हणजे रोलबॉल. सोप्या शब्दात सांगायचं तर स्केटिंग, हँडबॉल आणि बास्केटबॉल यांचा संगम असणारा खेळ...

या पुस्तकामध्ये एकेका खेळाडूची क्रिकेटकडे पाहण्याची दृष्टी, सातत्याने स्वतःला उत्तमतेकडे घेऊन जाण्याचा ध्यास याबद्दल यात विस्ताराने लिहिलेलं आहे...

"ब्रह्मदेश ते जपान - थरारक युद्ध स्मृती" या पुस्तकाचा हा पुस्तक परिचय ... ..

या पुस्तकाचे दोन भाग आहेत. पहिल्यामध्ये काही मुलींनी वडिलांविषयी लिहिलेले लेख आहेत तर दुसऱ्यामध्ये काही वडिलांनी मुलींविषयी लिहिलेले लेख आहेत. ..

लेखक प्रभाकर पेंढारकर यांनी 'दो आँखें बारह हाथ' चित्रपटाचा प्रवास पटकथेपासून ते शेवटच्या स्क्रिनिंग 'याची देही ...' अनुभवला. त्यांच्याच शब्दात हे पुस्तक आकार घेतं...

वेल्ह्यातील काम तीस वर्षे जुने आहे. पुण्यापासून अवघ्या ५० कि.मी. अंतरावर असणाऱ्या गावी मूलभूत सोयीसुविधांची वानवा होती. परंतु सरकारी मदतीची वाट पाहत न बसता १९८६ साली राष्ट्रीय संघ व विश्व हिंदू यांच्यातील विचारमंथनातून या न्यासाची स्थापना झाली...

अनेकदा डोळ्यांना मोहवणाऱ्या गोष्टींमागे हजारो हातांचे कष्ट – आणि काही वेळेला जीवांचे बलिदानही - असते. तब्बल दीडशे वर्षांपूर्वी पहाडाच्या छाताडावर उभे राहून हा रेल्वेमार्ग बांधणाऱ्या हातांना अभिवादन करणारी एक छोटीशी सुरेख कादंबरी मराठीत उपलब्ध आहे, ..

वसंत प्रभू, वसंत देसाई यांच्यावरील चरित्रापाठोपाठ आलेले वसंत पवार यांचे ‘वसंतलावण्य’ हे चरित्र म्हणजे मधू पोतदार यांच्या प्रचंड अभ्यास व कष्टाचे संस्मरणीय मूर्त रूप आहे असेच म्हणावे लागेल !..

इंदिराजीच्या निकटच्या सहवासात दीर्घकाळ राहूनही त्यांचे मूल्यमापन वस्तुनिष्ठपणे करण्यात पी. एन. धर यशस्वी झाले आहेत. पं. नेहरू व सुरुवातीच्या इंदिरा यांच्या व्यक्तिमत्वातील फरक आणि त्याच इंदिराजींचे पुढे जाऊन निर्णयक्षम पंतप्रधानपदात झालेले रूपांतर ..

दीर्घकथा म्हणता येईल असे या पुस्तकाचे स्वरूप. त्यातही घटना फार कमी. घालमेल आणि घुटमळणं मात्र बरंच.....

स्वातंत्र्यानंतर पूर्वांचल (ईशान्य भारत) फार मोठा काळ प्रगतीपासून, शांततेपासून वंचित राहिला असल्याचे दृश्य दिसते. यामागची कारणे, तिथल्या समस्यांचे स्वरूप, तिथल्या घडामोडी जाणून घ्यायच्या तर पूर्वांचलाशी सखोल परिचय असणे आवश्यक आहे. सुनील किटकरू यांनी ..

तिबेट, चीन येथील अभ्यासकांनी अनेक ग्रंथ तिबेटी, चिनी भाषांमध्ये भाषांतरित केले. पुढे भारतातील विद्यापीठांच्या विनाशामध्ये भारतीय भाषांमधील मूळ ग्रंथ नष्ट झाले, तरीही त्यांची भारताबाहेरील भाषांमधील भाषांतरे टिकून असल्याने कालांतराने पुन्हा एकदा हे ..

कोरेगाव-भीमा येथील लढाईला गेली काही वर्षे ‘पेशवे विरूद्ध महार’ (म्हणजेच ‘ब्राह्मण विरूद्ध दलित’) असा रंग देण्यात येत होता, त्याचा कळस पुण्यामध्ये झालेल्या चिथावणीखोर ‘एल्गार परिषदे’च्या निमित्ताने गाठला गेला आणि दुसर्‍याच दिवशी कोरेगाव-भीमा येथे ..

लोह बी घडले, परीसचि झाले.....

हिंदू-मुस्लिमांमधल्या दुहीचे कारण फक्त इंग्रजच होते का? मुस्लिमांचा इस्लामी, इंग्रजी आणि हिंदूंच्या सत्तेकडे पाहायचा दृष्टिकोन कसा होता? खिलाफत आंदोलनाचे परिणाम काय झाले, यावर डॉ. गिरीश आफळे यांच्या ‘खिलाफत आंदोलन : एक अभ्यास’ या पुस्तकामधून प्रकाश ..

शिक्षण, नोकरी, लग्न, निवृत्ती हे सर्वसामान्य मनुष्याच्या आयुष्यातले ढोबळ टप्पे असतात. काही जणांना मात्र चाकोरीबाहेर पडून वेगळ्या वाटेने जाण्याची प्रेरणा मिळते आणि वाटेत कितीही अडचणी आल्या तरीही त्यांचा प्रवास ते थांबवत नाहीत. अशाच वेगळ्या वाटेने ..

‘मनू’ ही ‘अ‍ॅमेझॉन’च्या अनेक उपनद्यांपैकी एक. पेरू देशातून पुढे वाहत जात ती ‘अ‍ॅमेझॉन’ला मिळते. हा संपूर्ण भाग मिळून एक भव्य परिसंस्था (ecosystem) बनलेली आहे. डॉ. श्रोत्री यांनी या परिसंस्थेचा छोटा, परंतु महत्त्वाचा भाग असणार्‍या ‘मनू’च्या परिसरातल्या ..

‘संघटन स्थापनेमागील विचार प्रभाव,’ ‘संघटनेचे ध्येय आणि वाटचाल,’ ‘संघटनेची निर्मिती,’ ‘संघस्वयंसेवक,’ ‘संघप्रचारक,’ ‘व्यवस्थापन कार्यपद्धती आणि विस्तार,’ ‘संघाच्या उपलब्धी’ आणि ‘हिंदू स्वयंसेवक संघ’ या प्रकरणांमध्ये हे पुस्तक विभागलेले असून प्रत्येक ..

वैयक्तिक गरजा मर्यादित ठेवून स्वस्तात उत्तम वैद्यकीय सेवा देण्याचे स्वप्न बाळगून ४ जानेवारी, १९६६ रोजी ‘विवेकानंद रुग्णालय’हे रोपटं लावलं आणि सुरू झाला एक अखंड सेवायज्ञ!..

गालापगोस द्वीपसमूह पृथ्वीवर अगदी अलीकडे म्हणजेच फक्त तीस ते चाळीस लाख वर्षांपूर्वी ज्वालामुखीच्या उद्रेकातून निर्माण झाला...

कालपटलाकडे दृष्टीक्षेप टाकला असता ‘धर्म’ या संकल्पनेबद्दलच्या मतभेदांमधून होणाऱ्या संघर्षाने प्रचंड मोठी मनुष्यहानी घडवून आणल्याचं दिसून येतं. धर्मांची निर्मिती आत्मिक उन्नती, सदाचरण अशा विविध उद्देशांतून झाली खरी पण एखादा धर्म, उपासनापद्धती मानणाऱ्या ..

पृथ्वीवर जीवसृष्टी स्थिरस्थावर होण्याच्या सुरुवातीच्या काळात वनस्पती वगळता अन्य सजीवांची हालचाल प्रामुख्याने अन्न मिळवण्यासाठी केली गेलेली हालचाल होती.. अन्न मिळवण्यासाठी किंवा नैसर्गिक आपत्ती/टोकाचे हवामानबदल यापासून वाचण्यासाठी नुसती हालचाल नाही ..

जन्मापासून माणूस काही ना काही ग्रहण करत असतो, आपल्या पंचेंद्रियांनी विश्वाचे तपशील प्राशून घेत असतो. प्रत्येक इंद्रिय त्याच्याकडे पोहोचवत असणाऱ्या ज्ञानबिंदूंची जुळवाजुळव करत तो आपल्या मेंदूत चित्रं रेखाटत असतो. जसजसे त्याचे अनुभव वाढत जातात तसतशी ..

पूर्वेकडून पश्चिमेकडे जाताना अफगाणिस्तान, इराण, तुर्कस्तान या प्रांतांमधला वैराण, मातकट, खडकाळ परिसर, जनतेची बेतास बात आर्थिक परिस्थिती इथपासून ते युरोपमधील सुजलाम सुफलाम वातावरणापर्यंत टोकाच्या गोष्टी अनुभवायला मिळाल्या...

‘चीपर बाय दी डझन’ भावण्याचं महत्वाचं कारण म्हणजे त्यातली वैश्विकता. एका परक्या देशातल्या लोकांच्या राग, लोभ, प्रेम या मूलभूत भावना आपल्याहून यत्किंचितही वेगळ्या नाहीत...

हजारो व्यसनांध माणसांचे आयुष्य रुळावर आणणारी संस्था. आपल्या नानाविध प्रयोगांमधून व्यसनमुक्तीचे काम अधिकाधिक प्रभावीपणे करत जाणाऱ्या या संस्थेचा प्रवास जाणून घेणं म्हणजे जगाच्या चांगुलपणावर आपला विश्वास अधिक दृढ करणं...

गोव्यातल्या धर्मांधतेच्या नंग्या नाचाने जगण्याचे संदर्भच बदलून गेलेल्या आयुष्यांचा एका प्रतिभावान लेखकाने घेतलेला वेध म्हणजे म्हणजे ‘तांडव’ ही कादंबरी. ..

श्रीधरन यांच्या निवृत्तीचा तपशील पुस्तकात येतो तेव्हा लक्षात येतं की अजून अर्धं पुस्तक बाकी आहे. त्यांच्या आयुष्याशी साधर्म्य सांगणारा हा गमतीदार योगायोग. ..

रमाबाईंच्या जीवनावर म्हणावा तितका प्रकाश पडलेला नाही असं वाटल्याने त्यांचे आयुष्य बारकाव्यांसह उभं करण्याचा ध्यास योगीराज बागुल यांनी घेतला...

जीवावर बेतू शकणाऱ्या संकटापासून ते एव्हरेस्ट चढाईची एकमेवाद्वितीय कामगिरी करून दाखवण्यापर्यंतचा हा सारा प्रवास प्रचंड थक्क करणारा आहे...

कधीतरी हातात पडतं 'धागे आडवे उभे' सारखं पुस्तक, जे आपल्याला थोबाडीत देऊन आपल्या गुलाबी स्वप्नांमधून जागं करतं...

या १५ तारखेला भारतीय प्रजासत्ताक सत्तरीचे होत असताना आपण आजवर केलेल्या कामगिरीचे कौतुक करतानाच हे सगळं मिळवताना आपण काय गमावलं, त्याची किती किंमत मोजावी लागली आणि त्यामागची कारणं कुठली याची जाणीव मनात सतत जागी राहिली तरच मिळालेल्या स्वातंत्र्याचे ..

आयुष्य समरसून जगणं आणि दोन्ही करांनी देत राहणं एवढंच त्यांना माहिती असतं. गोपाल नीलकंठ दांडेकर हे अशाच एका अवलियाचे नाव...

रोलबॉल खेळाचे जनक हे 'राजू दाभाडे' या नावाचे मराठमोळे शिलेदार असून ते चक्क पुणेकर आहेत हे मित्राकडून जेव्हापासून कळलं होतं, तेव्हाच ठरवलं होतं की त्यांची थेटभेट घ्यायचीच. पण ठरवणं आणि प्रत्यक्षात आणणं यामध्ये तीन महिन्याचा अवधी गेला ! याचं मुख्य ..

वारी ! अशी एक अविरत परंपरा जी गेली आठशे वर्षे एक प्रवाह बनून वाहते आहे, महाराष्ट्राच्या भूमीला पावन करते आहे, जागृत ठेवते आहे. वारी म्हणजे भागवतधर्माची पताका वाहणाऱ्यांचे जणू स्नेहसंमेलनच. या भक्तिमंदिराच्या पायाचे रचियेते म्हणजे संत ज्ञानेश्वर. ..

‘इतिशोध’ हे तसे रूढार्थाने त्यांचे आत्मचरित्र नसले तरीही यातली प्रकरणं त्यांच्या उद्दिष्टासाठी झोकून दिलेल्या आयुष्याचा पट यातून ठळकपणे आपल्यासमोर येतो...

एक छान गोष्ट म्हणजे प्रत्येक प्रकरणं संपल्यावर पावलाचं चिन्ह आहे. जणू बाबूजींचा जगाच्या पाठीवरचा प्रवासच. परंंतु खटकते ती एकच गोष्ट - ती म्हणजे या पावलांची दिशा...

जगप्रसिद्ध पशुशिक्षक दामू धोत्रेंच्या पराक्रमांचं तोंडात बोटं घालायला लावणारं पुस्तक म्हणजे 'वाघ सिंह माझे सखे सोबती'...

'ब्रह्मपुत्रा' पुस्तकाचे स्वरूप कादंबरी सारखे आहे. अनेक ऐतिहासिक घटना लेखकाने आपल्या कल्पनेने संवाद व प्रसंग यांची भर करून अधिक फुलवल्या असल्याने ते रंजक आणि प्रवाही झाले आहे...

काही पुस्तकं आपल्याला खळखळून हसवतात, काही विचार करायला प्रवृत्त करतात... 'जोहड' आपल्याला नतमस्तक करतं. ..

ऐतिहासिक ठिकाणी साठ वर्षांनी एका समर्पित कार्यकर्त्याच्या पुढाकाराने 'देशाचे गौरवस्थान' असा लौकिक मिळवेल असे भव्य शिलास्मारक उभे राहिले. त्या स्मारकाच्या जन्माची थक्क करणारी गाथा म्हणजे प्रस्तुत पुस्तक ! ..

वसंत सरवटे यांचे काम नवे व्यंगचित्रकारच नव्हे तर नवे रसिक घडवण्याच्या दृष्टीनेही अतिशय महत्वाचे आहे. यांच्या निधनामुळे चित्रकलेच्या अनेकविध शाखा चालवणारे एक विद्यापीठच कायमचे बंद झाले आहे...

आनंद यादव अगदी परवा परवाच आपल्याला सोडून गेले, पण जाताना मागे दुर्दम्य आशावादाची ‘पॉवर बँक’ ठेवून गेले आहेत. ती अनुभवायलाच हवी .....

‘गदर’ हे स्वातंत्र्यलढ्यातले १८५७ च्या उठावाप्रमाणे अयशस्वी पण धगधगते पर्व ! या उठावाच्या सूत्रधारांपैकी अत्यंत महत्वाची व्यक्ती म्हणजे डॉ. खानखोजे. अमेरिकेत संघटित होऊ लागलेल्या भारतीय क्रांतिकारकांना बॉम्ब बनवणे, गनिमी कावा वगैरेचे प्रशिक्षण ..