उज्जैनच्या भगवान कालभैरव मंदिराचं रहस्य!

भोपाळ : उज्जैनच्या महाकाल मंदिराबद्दल आपण परिचित आहातच. परंतू, इथल्याच कालभैरव मंदिराचीही एक रहस्यमय आणि चमत्कारीक अशी कथा आहे. काल भैरव हे भगवान शंकरांच्या रौद्र रूपाचे प्रतीक मानले जातात. इथे दररोज शेकडो श्रद्धाळू मद्याच्या बाटल्या घेऊन येतात आणि त्या बाबा काल भैरवांना अर्पण करतात. असे मानले जाते की, जेव्हा मद्य अर्पण केले जाते, तेव्हा ते मूर्तीच्या तोंडातून अदृश्य होते. ना कुठली वाहिनी, ना कुठली युक्ती. आजपर्यंत कुठलाही शास्त्रज्ञ याचे ठोस उत्तर देऊ शकलेला नाही. हे मंदिर केवळ श्रद्धेचे नाही, तर कुतूहलाचेही केंद्र आहे. इथे सामान्य भक्तांपासून तंत्रविद्येचे साधकसुद्धा बाबा काल भैरवांचे दर्शन घेण्यासाठी येतात.

काल भैरव मंदिराचा इतिहास सुमारे सहा हजार वर्षांपूर्वीचा मानला जातो. या मंदिराचा उल्लेख स्कंद पुराण आणि कालिका पुराण यांसारख्या प्राचीन ग्रंथांमध्येही आढळतो. काल भैरवांची पूजा ही कपालिक आणि अघोरी संप्रदायाचा महत्त्वाचा भाग मानली जाते. इतिहासकारांच्या मते, या मंदिराचे निर्माण शिप्रा नदीच्या काठी राजा भद्रसेन यांनी केले होते. हे मंदिर केवळ धार्मिक दृष्टिकोनातूनच नव्हे, तर ऐतिहासिक आणि आध्यात्मिक दृष्टिकोनातूनही अतिशय महत्त्वाचे मानले जाते.

जरी काल भैरव मंदिराचा इतिहास प्राचीन आहे, तरीही सध्याचे मंदिर १८व्या शतकात बांधले गेले आहे. हे मंदिर मराठा कालात उभारण्यात आले होते. सन १७८८ मध्ये मराठा शासक महादजी शिंदे यांनी या मंदिराची पुनर्बांधणी करून त्याची सजावत केली. उज्जैन ही प्राचीन अवंतिका नगरी म्हणून ओळखली जाते आणि येथे शैव परंपरेचा खोल प्रभाव दिसून येतो. त्यामुळेच बाबा काल भैरव मंदिराचे या नगरीत खास महत्त्व आहे.

या मंदिराची रचना अत्यंत साधी पण प्रभावी आहे. मंदिराच्या भिंतींवर मालवा शैलीतील अद्भुत चित्रकला आढळते, जी त्याला एक विशिष्ट सौंदर्य देते. मुख्य प्रवेशद्वारावर दोन विशाल सिंहांच्या मूर्ती आहेत, ज्या मंदिराच्या रक्षणाचे प्रतीक मानल्या जातात. मंदिरात प्रवेश केल्यानंतर लगेच मुख्य गर्भगृहात पोहोचता येते, जिथे काळ्या दगडातून बनवलेली काल भैरवांची मूर्ती विराजमान आहे. या मूर्तीची खास वैशिष्ट्य म्हणजे तिचे मुख ज्याद्वारे प्रसाद अर्पण केला जातो.

मूर्तीच्या उजव्या हातात त्रिशूळ असून डाव्या हातात खप्पर (कवटीचे पात्र) आहे. मंदिराच्या भिंतींवर भैरवाशी संबंधित कथात्मक चित्रे आणि तांत्रिक चिन्हेही दिसून येतात. सभोवताल लहान-मोठी इतर मंदिरे आहेत, जी इतर भैरव रुपांना समर्पित करण्यात आली आहेत. मंदिराच्या एका स्वतंत्र भागात मद्य अर्पणासाठी विशेष व्यवस्था आहे. श्रद्धाळू आपली मद्याची बाटली तेथे पुजार्‍यांकडे देतात आणि ते अर्पण करतात.

काल भैरव मंदिर उज्जैन शहरापासून सुमारे आठ किलोमीटर दूर स्थित आहे. उज्जैन रेल्वे स्थानकाहून रिक्षा, टॅक्सी किंवा स्थानिक बसने सहज पोहोचता येते. हवाई मार्गाने प्रवास करणार्‍या भाविकांसाठी जवळचे विमानतळ इंदूर (इंदौर) आहे, जे मंदिरापासून सुमारे ६० किलोमीटर अंतरावर आहे. तिथून टॅक्सी किंवा बसने उज्जैनमध्ये येणे अगदी सोपे आहे. शहरात हॉटेल्स आणि धर्मशाळांची उत्तम सोय उपलब्ध आहे.