‘आयएस-केपी’चे वैश्विक संकट

‘इस्लामिक स्टेट ऑफ इराक अ‍ॅण्ड सीरिया - खोरासान प्रांत’ (आयएस-केपी) ही ‘इस्लामिक स्टेट’ या अतिरेकी गटाची एक शाखा आहे, जी सध्या प्रामुख्याने मध्य आणि दक्षिण आशियाई देशांमध्ये दहशत निर्माण करताना दिसते. खोरासान प्रांत हा पर्शियन साम्राज्याचा महत्त्वाचा भाग होता, जो आधुनिक काळात अनेक देशांमध्ये विभागला असून अफगाणिस्तान, पाकिस्तान, इराण आणि मध्य आशियाई देशांचे काही भाग यात समाविष्ट आहेत. सुन्नी पंथीयांचे वर्चस्व असलेला हा भाग भौगोलिक-राजकीय सुरक्षेच्या दृष्टीने अतिशय महत्त्वाचा आहे. सीरियन गृहयुद्ध सुरु असताना, २०१३ मध्ये ‘आयसिस’ किंवा ‘इसिस’ची स्थापना झाली. २०१४ पर्यंत ‘इसिस’ने जवळपास सगळाच पूर्व सीरिया काबीज केला. हे पाहून अफगाणिस्तान आणि पाकिस्तानमधील विविध अतिरेकी संघटनांच्या असंतुष्ट सदस्यांनी ‘इसिस’चा म्होरक्या अबू बकर अल-बगदादीशी निष्ठा ठेवण्याचे वचन दिले आणि ‘आयएस-केपी’ या गटाचा उगम झाला. ‘आयएस-केपी’च्या निर्मितीला अनेक राजकीय घटक कारणीभूत ठरले. इराक आणि सीरियामध्ये झालेल्या ‘इसिस’च्या उदयाचा जगभरातील जिहादी गटांवर मोठा प्रभाव पडला. ‘इसिस’च्या कट्टरपंथीय इस्लामिक विचारसरणीने इतर प्रदेशातील अतिरेक्यांना प्रेरित केले आणि त्यांच्या कार्यात सामील करून घेतले.

अफगाणिस्तान आणि पाकिस्तानमधील अतिरेकी संघटनांमधील अंतर्गत विभाजन आणि नेतृत्व विवादांमुळे ‘इसिस-केपी’ला वेगळा जिहादी पर्याय शोधणार्‍या असंतुष्ट सैनिकांची भरती करण्याची संधी निर्माण झाली. अफगाणिस्तान-पाकिस्तान प्रदेशात पाय रोवण्याच्या आणि मध्य पूर्वेच्या पलीकडे त्याचा प्रभाव वाढवण्याच्या मोहिमेची सुरूवात म्हणून, जानेवारी २०१५ मध्ये या गटाच्या स्थापनेची अधिकृत घोषणा करण्यात आली. ‘आयएस-केपी’चे उद्दिष्ट अफगाणिस्तान, पाकिस्तान तसेच मध्य आशियातील वांशिक आणि सांप्रदायिक तणावाचे भांडवल करून, येथील सरकारांना आव्हान देऊन इस्लामिक राजवट निर्माण करणे हे होते. स्थापनेपासूनच ‘आयएस-केपी’ची विचारधारा, खोरासान प्रदेशात तथाकथित इस्लामिक खिलाफत स्थापन करण्याच्या महत्त्वाकांक्षेने प्रेरित आहे. या गटाने नागरिक, सुरक्षा दल आणि धार्मिक अल्पसंख्याकांवर केलेल्या क्रूर हल्ल्यांमुळे, आत्मघाती बॉम्बस्फोट, हत्या आणि अपहरण यांसारखे डावपेच वापरून आपली उद्दिष्टे साध्य करण्यासाठी त्वरीत प्रसिद्धी मिळवली. ‘आयएस-केपी’च्या उदयामुळे आधीच अनेक दशकांपासून संघर्ष, दहशतवाद आणि अस्थिरतेने त्रस्त असलेल्या अफगाणिस्तान आणि पाकिस्तानमधील सुरक्षा परिस्थिती आणखी गुंतागुंतीची झाली आहे. या गटाच्या कृतींमुळे नागरी घातपात, विस्थापन आणि स्थानिक लोकांमध्ये व्यापक भीती निर्माण झाली आहे, ज्यामुळे या प्रदेशात मानवतावादी संकटे वाढली आहेत.

शांभवी थिटे