जागतिक व्याघ्र दिन विशेष; SKT02 वाघीण ठरली सह्याद्रीची जननी; गेल्या ११ वर्षात...
29-Jul-2025
Total Views |
मुंबई (अक्षय मांडवकर) - विदर्भातील वाघांच्या वंशावलीच्या आधारवड असलेल्या माया, तारा या वाघिणीच्या कथा प्रसिद्ध झालेल्या आहेत (tigress in sahyadri). अशातच सह्याद्रीत अधिवास करणारी SKT02 ही वाघीण सह्याद्रातील वाघांचा वंश वृद्धिंगत करणारी सह्याद्रीची जननी ठरली आहे (tigress in sahyadri). २०१४ ते २०२५ या कालावधीत या वाघिणीने तीन वेळा पिल्लांना जन्म दिल्याची नोंद करण्यात आली असून तिच्या लेकी देखील आता सह्याद्रीच्या खोऱ्यात प्रजनन करत आहेत. (tigress in sahyadri)
सह्याद्रीतील वाघांच्या अधिवासांकडे नेहमीच संशयाने पाहिले जाते. मात्र, कणखर सह्याद्रीच्या दऱ्याखोऱ्यांमध्ये आजही वाघांचा कायमस्वरुपी अधिवास आहे. वन विभागाच्या मदतीने हा अधिवास अभ्यासण्याचे काम 'वाईल्डलाईफ काॅन्झर्वेशन ट्रस्ट'चे वन्यजीव संशोधक गिरीश पंजाबी आणि त्यांचे सहकारी करत आहेत. सह्याद्रीतील वाघांच्या संचार मार्गाला सह्याद्री-कोकण वन्यजीव भ्रमणमार्ग म्हटले जाते. सह्याद्री-कोकण भ्रमणमार्गाचा विस्तार हा महाराष्ट्रातील सह्याद्री व्याघ्र प्रकल्पापासून दक्षिणेकडे कर्नाटकातील काली व्याघ्र प्रकल्पापर्यंत आहे. संपूर्ण भ्रमणमार्ग प्रदेशात साधारण ३२ वाघांचे अस्तित्व आहे, तर केवळ महाराष्ट्रातील सह्याद्रीचा विचार केल्यास ही संख्या ११ ते १२ च्या घरात आहे. यामधील SKT02 या वाघिणीच्या अस्तित्वाची नोंद पंजाबी २०१४ सालापासून करत आहेत. SK म्हणजे सह्याद्री-कोकण, T म्हणजे टायगर आणि ०२ म्हणजे क्रमांक.
SKT02 या वाघिणीने २०१३, २०१५ आणि २०१७ या कालावधीत पिल्लांना जन्म दिला आहे. २०१७ सालानंतर तिच्यासोबत पिल्लांची नोंद करण्यात आलेली नाही. २०२३ साली कॅमेऱ्यात टिपलेल्या फोटोवरुन ती गर्भवती असल्याचे निदर्शनास आले. मात्र, पिल्लांची नोंद झाली नाही. सद्यस्थितीत अंदाजे १५ वर्षाची असणारी ही वाघीण आजही निर्भयपणे सह्याद्रीच्या जंगलात वावरत आहे. त्यामुळे सह्याद्रीतील वाघांचा कुळ ती अजून कितपत वाढवेल हा येणारा काळच ठरवले.
पिल्लांच्या नोंदी
- सर्वप्रथम २०१४ साली SKTo2 वाघिणीचे छायाचित्र पंजाबी आणि टीमला कॅमेरा ट्रॅपिंगच्या माध्यमातून मिळाले.
- त्यावर्षी SKT02 वाघिणीच्या हद्द क्षेत्रात एक पूर्ण वाढ होत आलेली दुसरी मादीही आढळून आली. सर्वसामान्यपणे एक वाघीण दुसऱ्या वाघिणीला आपली मुलगी असल्याशिवाय आपल्या हद्दीत वावरु देत नाही. त्यामुळे छायाचित्रित झालेली मादी ही SKT02 वाघिणीची मुलगी असल्याचे मानून तिला SKT03 असा क्रमांक देण्यात आला.
- २०१५ साली SKT02 वाघीण गवा खाताना कॅमेऱ्यात टिपली गेली. त्यावेळी तिच्यासोबत तीन पिल्ल आढळली.
- २०१७ साली पुन्हा एकदा SKTo2 वाघिणीसोबत लहानग्या तीन पिल्लांची नोंद करण्यात आली.
लेकींच्या कथा
२०१७ साली SKT02 वाघिणीसोबत लहानग्या तीन पिल्लांची नोंद करण्यात आली. यामधील SKT07 ही मादी तिचीची मुलगी असण्याची शक्यता वर्तवण्यात आली. पुढे जाऊन २०२१ साली ही मादी गोव्यातील म्हादाई अभयारण्यात आढळली. तर २०१५ साली SKT02 च्या पोटी जन्मास आलेली SKT04 ही मादी आता प्रौढ झाली असून तिच्यासोबत २०२४ साली तीन पिल्ले वावरताना दिसली.
अक्षय मांडवकर
'दै. मुंबई तरुण भारत'मध्ये 'विशेष प्रतिनिधी' (पर्यावरण/ वन्यजीव) म्हणून कार्यरत. मुंबई विद्यापीठातून पत्रकारितेचे पदव्युत्तर शिक्षण. गेल्या तीन वर्षांपासून पत्रकारिता क्षेत्रात कार्यरत. पर्यावरण आणि वन्यजीव क्षेत्राची आवड असल्याने त्यासंबंधीच्या वृत्तांकनामध्ये विशेष रस. महाराष्ट्रातील महत्वाच्या वन्यजीव संवर्धन आणि संशोधन कार्यात सहभाग. भारतीय शास्त्रीय नृत्यशैलीतील 'कथ्थक' नृत्यात विशेष प्राविण्य. देशातील महत्वाच्या शास्त्रीय नृत्य महोत्सव आणि नृत्यविषयक टेलिव्हिजन मालिकांमध्ये सादरीकरण.