रेडिओ काॅलर 'चंदा'ची हालचाल कशी टिपतो ?

सद्य परिस्थितीत ‘सह्याद्री व्याघ्र प्रकल्पा’मध्ये नर वाघ स्थायिक आहेत. या भूप्रदेशात पूर्वापारपासून वाघांचा अधिवास राहिलेला आहे. मात्र, मधल्या काळात काही अनियंत्रित कारणास्तव या भूप्रदेशातील वाघांच्या अधिवासात घट झाली. त्यामुळे इथल्या वाघांच्या अधिवासाला वाढवण्याकरिता किंवा त्याला पुन्हा पुनरुज्जीवित करण्यासाठी आपण व्याघ्र स्थानांतरणाचा प्रकल्प राबवत आहोत. नैसर्गिक परिसंस्थेत वाघ हा अधिवासाची निगडित असणारा प्राणी आहे. म्हणजेच तो स्थलांतर करतो, मूळ संख्या असलेल्या अधिवासामधून अनुरुप असणार्‍या अधिवासामध्ये जातो. तिथे स्थायिक होतो आणि नवीन हद्दक्षेत्र तयार करण्याचा प्रयत्न करतो. मात्र, सलग वनक्षेत्र नसेल तर नैसर्गिक परिसंस्थेत या संपूर्ण क्रियेची गती मंदावते. अशा परिस्थितीत मानवालाच प्रयत्न करून या क्रियेची गती वाढवावी लागते. व्याघ्र स्थानांतरण हा याच क्रियेचा एक भाग आहे. नवेगाव-नागझिरामध्ये व्याघ्र स्थानांतरण केल्यानंतर सह्याद्रीत होणारा व्याघ्र स्थानांतरणाचा हा राज्यातील दुसरा प्रयोग आहे. यापूर्वी आपण ताडाबोमधून ओडिशामध्येही वाघांचे स्थानांतरण केले आहे. ‘सह्याद्री व्याघ्र प्रकल्पा’त होणारे व्याघ्र स्थानांतरण हे प्राथमिक स्तरावरचे आहे. जिथे आपण स्थायिक असलेल्या नर वाघांसाठी ताडोबाच्या आधिवासामधून मादी आणून वाघांची संख्या वाढवण्यासाठीचे प्रयत्न करण्याबरोबरच येथील आनुवंशिक विविधतादेखील वाढवण्याचा प्रयत्न करणार आहोत. आनुवंशिक विविधता हा नेहमी दुर्लक्षित केला जाणारा विषय असून ते एक मोठे नैसर्गिक संसाधन आहे. कारण, प्रजातींमधील आनुवंशिक विविधतेमुळे त्या प्राण्याचा आरोग्याचा पोत चांगला राहतो - डॉ. जितेंद्र रामगावकर, मुख्य वनसंरक्षक, वन्यजीव (पश्चिम)

 

व्याघ्र स्थानांतरण हे वन्यजीव संवर्धनाबरोबरच स्थानिकांना रोजगार उपलब्ध करुन देण्याच्या अनुषंगाने देखील महत्त्वाचे आहे. या प्रकल्पाअंती वाघांची संख्या वाढल्यास ताडोबासारखेच पर्यटन हे चांदोली राष्ट्रीय उद्यानात तयार होईल. स्थानिकांचा विकास, होम स्टेचा विकास, नेचर गाईड तयार व्हावेत यासाठी वन विभाग प्रयत्न करत आहे. सद्या याठिकाणी येणार्‍या पर्यटकांना वाघांची पदचिन्ह आणि त्यांचे आवाज ऐकू येत आहेत. लवकरच त्याचे दर्शन देखील घडेल. - तुषार चव्हाण, क्षेत्र संचालक, सह्याद्री व्याघ्र प्रकल्प

चंदाच्या गळ्यात लावलेले ’रेडिओ कॉलर’ हे ९८० ग्रॅम वजनाचे आहे. सर्वसामान्यपणे कॉलरचे वजन हे वाघाच्या वजनाच्या ०.८ टक्के असल्याने वजनाच्या अनुषंगाने त्यांना त्रास होत नाही. कॉलर लावण्यापूर्वी तांत्रिक व शास्त्रीय दृष्टीने मानेचे मोजमाप, डोक्याचे मोजमाप व कॉलरचे मोजमाप अचूक घेतले जाते. लावताना कॉलर पट्टा आणि त्वचेमध्ये सुरक्षित अंतर ठेवले जाते. कॉलर काढताना ’टायमर ड्रॅाप ऑफ’ ही पद्धत वापरुन बटनाच्या एका क्लिकवर कॉलर वाघाच्या गळ्यातून पाडला जातो.