अभयमुद्राधारी राम आणि धर्नुधारी राम

आजच्या संदर्भात रामराज्याचा विचार करताना केवळ हक्कांचा विचार करून चालत नाही. भारतीय राज्यघटनेने जसे हक्क दिले आहेत, तशी मूलभूत कर्तव्येही सांगितली आहेत. त्याची कुणीही चर्चा करीत नाहीत. सन्माननीय न्यायमूर्तीदेखील आपल्या निकालपत्रात या कर्तव्यांची आठवण करून देत नाहीत. थोर पुरुषांची बदनामी करणे हे काही लोकांना आपले अभिव्यक्तिस्वातंत्र्य वाटते आणि आपला तो हक्क वाटतो. दुसर्‍याच्या धर्मभावना दुखविणे हे विचारस्वातंत्र्य आहे, 

असे अनेकांना वाटते. पंतप्रधानांविषयी अपशब्द वापरणे हे वेगळे मत ठेवण्याचे स्वातंत्र्य आहे, असे काहीजण सांगतात.

पण, ही सर्व मंडळी एक गोष्ट विसरतात की, प्रत्येक हक्काबरोबर कर्तव्ये येत असतात. कर्तव्यविना हक्क म्हणजे शून्यता आहे. म्हणून हक्काची भाषा नंतर करा, कर्तव्यचरण अगोदर करा. दुसर्‍या भाषेत रामाचे अनुसरण करा, म्हणजे रामराज्य येईल. रामराज्य म्हणजे कुठल्या एका उपासनापंथाचे राज्य नव्हे अथवा रामाची देवळे बांधून रामरक्षेचे पठन करण्याचे राज्य नव्हे. हे राज्य, राज्यातील प्रत्येेकाने आपल्या कर्तव्यधर्माचे आचरण करण्याचे राज्य, असे समजले पाहिजे.

 

 

आजच्या संदर्भात श्रीरामाचा विचार करीत असताना रामाच्या राजधर्माचा विचार करावा लागतो. आजच्या संदर्भात या राजधर्माची तीन अंगे आहेत. १. समृद्धी. २. सुरक्षा आणि ३. सन्मान. समृद्धी याचा अर्थ शेवटच्या पंगतीतील शेवटच्या माणसाचा विकास. प्रत्येकाला रोजगार, आरोग्य, निवारा याची शाश्वतता. सुरक्षा याचा अर्थ जीवन जगण्याची सुरक्षा. समाजात चोर, दरोडेखोर, खूनी, राहणार नाहीत, दहशतवादी राहणार नाहीत, याची शाश्वती आणि सन्मान म्हणजे जन्मावरून कुणाचेही समाजातील स्थान ठरणार नाही. प्रत्येक माणूस हा ईश्वराची कृती आहे आणि त्यामध्ये ईश्वरीय अंश आहे. प्रत्येकाला आपल्या क्षमतेप्रमाणे वाढू दिले पाहिजे आणि वाढीचे अनुकूल वातावरण राज्यसंस्थेने निर्माण केले पाहिजे. समृद्धी, सुरक्षा आणि सन्मान या तीन संकल्पना प्रत्यक्षात आल्या असता, त्या राज्याला ‘रामराज्य’ असे म्हणावे लागेल.

 

 

मर्यादापुरुषोत्तम राम हा जीवन जगण्याच्या ज्या मर्यादा सांगतो, त्याचाही आजच्या संदर्भात विचार केला पाहिजे. एक मर्यादा लक्षात ठेवली पाहिजे ती म्हणजे, धरतीमातेने दिलेली भौतिक साधने आणि त्यांचे साठे हे अमर्याद नाहीत. त्यांच्या मर्यादा आहेत. म्हणून त्यांचा वापर करीत असताना प्रत्येक पिढीने खूप विचार केला पाहिजे. संयमित उपभोग जर आपण शिकलो नाही, तर भविष्यात येणार्‍या पिढ्या भयानक संकटात सापडतील. रोज नवीन नवीन गरजा निर्माण केल्या जातात. या गरजा जीवनासाठी आवश्यक आहेत का, याचा विचार केला पाहिजे. गरजांची मर्यादा समाजानेच निश्चित केली पाहिजे.

 

 

जी जीवनपद्धती आपण स्वीकारली आहे, ही जीवनपद्धती भोगलालसा वाढविणारी आहे. कबीरांच्या शब्दात सांगायचे, तर हा सगळा ‘अंजन सकल पसारा हैं.’ जे अशाश्वत आहे, त्याच्यामागे आपण धावतो. विदेशातील लोकांची नक्कल करण्यात आपण धन्यता मानतो. अमेरिकेचे किंवा जर्मनीचे दरडोई उत्पन्न किती आणि उपभोग किती, याची आकडेवारी घेऊन त्याच्याशी आपली तुलना करतो. पण, अमेरिका आणि पश्चिम युरोपचा मार्ग हा आपला मार्ग नव्हे, हे आपण लक्षात घेत नाही. आपला मार्ग हा राममार्ग आहे. हा मार्ग सकल सृष्टीची समृद्धतता, विकास आणि शांतता याची कामना करणारा मार्ग आहे. हे शाश्वत रामतत्त्व आहे. आजच्या संघर्षमय जगात या राममार्गाने आपल्याला जावे लागेल.

 

 

भांडवलशाही विचारधारा आणि कम्युनिझमची विचारधारा यांनी जगात नको तितका रक्तपात केलेला आहे. युक्रेनमध्ये या दोघांचा टकराव झालेला आहे. हे दोन्ही मार्ग मानवाला विनाशाकडे आणि रावणगृहाकडे घेऊन जाणारे आहेत. म्हणून तिसरा मार्ग जो राममार्ग आहे, त्यामार्गाने आपण सर्वप्रथम उभे राहिले पाहिजे. राम जसा सात्विक शक्तीचा प्रतीक आहे, तेवढाच या सात्विक शक्तीच्या पालनासाठी आवश्यक असलेली लष्करी शक्तीदेखील रामाकडे होती. जग सात्विक उपदेशाने जग चालत नाही. त्यामागे धर्नुधारी रामदेखील असावा लागतो. म्हणून अभयमुद्राधारी राम आणि धर्नुधारी राम हा आपला आदर्श आहे आणि तोच आपला मार्ग आहे.