सिंधुदुर्गातील 'मायरिस्टिका स्वॅम्प'चे दुर्मीळ जंगल 'जैविक वारसा स्थळ' म्हणून घोषित
@@NEWS_SUBHEADLINE_BLOCK@@
(छायाचित्र - साईली पालांडे-दातार)
जैविक विविधता कायद्याअंतर्गत घोषणा
मुंबई (अक्षय मांडवकर) - सिंधुदुर्ग जिल्ह्यातील हेवाळे आणि बांबर्डे गावांच्या हद्दीवर असलेल्या दुर्मीळ 'मायरिस्टिका स्वॅम्प'चे जंगल 'जैविक वारसा स्थळ' म्हणून घोषित करण्यात आले आहे. वन विभागाने 'जैविक विविधता कायद्या'अंतर्गत या जंगलाला हा दर्जा दिला आहे. गेल्या कित्येक वर्षांपासून येथील ग्रामस्थांनी या 'मायरिस्टिका स्वॅम्प'च्या देवराईचे संरक्षण केले असून महाराष्ट्र आढळणारे 'मायरिस्टिका स्वॅम्प'चे हे एकमेव जंगल आहे.
भारतात केवळ तीन राज्यांमध्ये 'मायरिस्टिका स्वॅम्प'चे जंगल आढळून येते. 'मायरिस्टिका स्वॅम्प'' ही गोड्या पाण्यातील दलदलीच्या जंगलाची परिसंस्था महाराष्ट्र केवळ सिंधुदुर्ग जिल्ह्यात अस्त्तिवात आहे. याठिकाणी गेल्या कित्येक वर्षांपासून या जंगलाचे जतन गावकऱ्यांनी देवराईच्या स्वरुपात केले आहे. २०१८ मध्ये या देवराईची पहिली नोंद गायत्री श्रीधरन आणि मल्हार इंदुलकर या अभ्यासकांनी केली. सद्यस्थितीत हेवाळे ग्रामस्थांच्या 'जाॅईन्ट फाॅरेस्ट मॅनेजमेंट कमिटी'च्या माध्यमातून या जागेचे संरक्षण आणि संवर्धन करण्यात येते. हेवाळे-बांबर्डे या गावांच्या हद्दीवर असलेल्या या जंगलाला 'कान्हळाची राई' देखील म्हटले जात असल्याची माहिती यावर अभ्यास करणाऱ्या अभ्यासिका साईली पालांडे-दातार यांनी दै. 'मुंबई तरुण भारत'शी बोलताना दिली. त्या म्हणाल्या की, "ही जंगली जायफळाची झाडे बहुसंख्याने असलेली गोड्यापाण्याची दलदल परिसंस्था आहे. ही परिसंस्था अत्यंत दुर्मीळ असून अशा परिसंस्थांचे वय साधारण १४० दशलक्ष वर्षे इतके आहे. महाराष्ट्रातील आजवर माहीत असलेला हा एकमेव गोड्या पाण्याच्या दलदलीचा अधिवास असून यातून अनेक बारमाही जिवंत झरे वाहत असतात. पश्चिम घाट या जैवविविधते समृद्ध पट्ट्यात ही राई सर्वात उत्तरेकडील राई आहे."
गावकऱ्यांच्या हक्कांवर रोख नाही
उष्णकटिबंधीय क्षेत्रात गोड्या पाण्याच्या दलदलीच्या परिसरात 'मायरिस्टिका' प्रजातीच्या वृक्षांचे जंगल आढळते. पृथ्वीवरील सर्वात प्राचीन फुलझाडांमध्ये या वनस्पतीचा समावेश होतो. जायफळाच्या जातीमध्ये 'मायरिस्टिका' वृक्षांचा समावेश होत असून त्यांना 'आययूसीएन' या आंतरराष्ट्रीय संस्थेने जगातील 'धोकाग्रस्त' वृक्षांच्या यादीत स्थान दिले आहे. कांदळवनांसारखीच या वृक्षांची मुळे खोडापासून जमिनीच्या दिशेने विस्तारलेली असतात. सदाहरित असणाऱ्या या वृक्षांची घनदाट मुळे ओल्या गाळयुक्त काळ्या मातीत उभे राहण्याकरिता मदत करतात. 'मायरिस्टिका स्वॅम्प''ची ही परिसंस्था भारतात केवळ कनार्टकातील उत्तर कन्नडा जिल्ह्यात, केरळमधील दक्षिणेकडील भागात आणि गोव्यामध्ये काही ठिकाणी आढळून येते. त्यामुळे महाराष्ट्रात ही परिसंस्था आढळून येणे महत्त्वाचे असून तिचे संवर्धन करणे आवश्यक होते. यांना जमिनीवरील कांदळवने म्हणूनही संबोधले जाते.