व्याघ्र संख्येत वाढ ; समस्या आणि उपाय

राज्यातील व्याघ्र संख्येत झालेली वाढ आनंदाची बातमी असली तरी, त्यामुळे अनेक समस्या निमंत्रण मिळाले आहे.  

गेल्या काही वर्षांत खासकरून ताडोबा व्याघ्र प्रकल्पामध्ये वाघांची संख्या झपाट्याने वाढली आहे. यातील काही वाघ ताडोबाच्या ‘बफर झोन’ बाहेरच्या म्हणजेच ब्रह्मपुरी, गडचिरोली अशा मार्गाने आंध्र प्रदेशपर्यंत प्रवास करत असल्याचे उघड झाले आहे. याच प्रवास मार्गावर मानव-वाघ संघर्षाच्या घटना घडल्या आहेत. त्यामुळे वाघांच्या वाढत्या संख्येवर रोख लावणे, हा त्यावरील उपाय नाही. उलटपक्षी काही वाघांचे इतर व्याघ्र प्रकल्पांमध्ये स्थलांतर करण्याचा विचार अग्रक्रमाने होणे आवश्यक आहे. याशिवाय व्याघ्र शिकारीच्या छुप्या धोक्याकडेही डोळेझाक करता येणार नाही. ‘राष्ट्रीय व्याघ्र संवर्धन प्राधिकरणा’च्या ‘टायगरनेट’ या संकेतस्थळावरील माहितीनुसार, राज्यामध्ये या वर्षात आजतागायत १४ वाघांचा मृत्यू झाला आहे. त्यातील एका वाघाचा मृत्यू नैसर्गिक कारणामुळे झाला असून अपघात आणि इतर कारणांमुळे ७ वाघ दगावले आहेत. मात्र, महत्त्वाचे म्हणजे शिकारीमुळे ६ वाघांना आपल्या जीवाला मुकावे लागल्याचे या संकेतस्थळावर नमूद करण्यात आले आहे. ताडोबासारख्या व्याघ्र प्रकल्पांमध्ये वाघांची शिकार ही शेतकर्‍यांनी विष घातल्याने किंवा शिकारीच्या फाशात अडकल्याने होते. त्यामुळे वनविभागाला यापुढे व्याघ्र संरक्षण व संवर्धनाबरोबरच व्यवस्थापनामध्येही आपली ताकद वाढवावी लागणार आहे.

वाघांचे स्थलांतर हाच उपाय

ताडोबातील व्याघ्र संख्येचा फुगा आता फुटला आहे. या व्याघ्र प्रकल्पात व्यवस्थापनाच्या दृष्टीने हाताबाहेर असलेल्या वाघांचे वास्तव्य आहे. येथील बफर क्षेत्रात सहज फेरफटका मारल्यास एकाच ठिकाणी आपल्याला पाच ते सहा वाघांचे दर्शन घडते. यावर एकच उपाय आहे, तो म्हणजे वाघांचे इतर व्याघ्र प्रकल्पांमध्ये स्थलांतर करणे. 'ब्रह्मपुरी' क्षेत्रात माणसांवर हल्ला करणार्‍या ‘ई-वन’ वाघिणीला वनविभागाने यावर्षीच्या सुरुवातीला 'मेळघाट व्याघ्र प्रकल्पा'त स्थलांतरित केले. दोन महिने या वाघिणीची बंदिस्त अधिवासात निगा राखण्यात आली. त्यानंतर तिला नैसर्गिक अधिवासात सोडण्यात आले. मात्र, मुक्तता केल्यानंतर तिने पुन्हा माणसांवर हल्ले करण्यास सुरुवात केली. अखेरीस या वाघिणीला जेरबंद करण्यात आले. मानवी संघर्षाच्या समस्येच्या मुळाशी असणारा वाघ स्थलांतरित केल्यावर त्याच्यामध्ये सुधारणा होईलच, असे नाही. त्यामुळे स्थलांतर करताना निवडण्यात येणार्‍या प्राण्यांबाबतही काळजी घेणे आवश्यक आहे.