आर्य आक्रमण, आर्य-अनार्य वाद, आर्य विरुद्ध द्रविड असा संघर्ष आणि या सिद्धांताशी संबंधित बरेच संशोधन, तसेच दावे-प्रतिदावे समोर येतात. पण, यामध्ये एकवाक्यता तर नाहीच, उलट मतमतांतरेच पाहायला मिळतात. तेव्हा, नेमका काय आहे हा आर्य आक्रमणाचा, स्थलांतराचा सिद्धांत? तो मांडणारे कोण होते? व त्यांचा नेमका हेतू काय होता? या सिद्धांतामध्ये तथ्य आहे का? यांसारख्या मूलभूत प्रश्नांचे कोडे उलगडणारी ‘आर्य आक्रमणाचा सिद्धांत’ ही नवी लेखमाला.....

शिशिरातले दिवस होते. न्यूयॉर्क गारठलेले आणि गोठलेले होते. शुलेनबर्ग होम रेस्तराँमध्ये एका कोपर्‍यातल्या टेबलशी बसलेली सारा नामक तरुणी मेन्यू कार्ड बघून खिन्न झाली होती. ही खिन्नता मेन्यू कार्डवरच्या किमती जास्त वाटल्यामुळे आलेली नसून मेन्यू कार्डवरच्या मजकुराचे अगम्य अक्षर पाहून आली होती...

पूर्वीच्या बालकथांमध्ये दूर कुठेतरी दडलेल्या पाचूच्या बेटाच्या शोधार्थ अनेक राजकुमार निघालेले असायचे. अशा बेटाच्या संकल्पनेमागे सर्वोच्च सुखसंपन्नतेची कल्पना असायची. आजच्या काळात भारतापुरता हा शोध संपला आहे असे म्हणायला हरकत नाही. कारण, सिंगापूर नामक एक सुसंपन्न पाचूचे बेट आपल्याला गवसलेले आहे...

दासबोध अभ्यासाची फलश्रुती कितीही चांगली असली तरी हा ग्रंथ ऐकणार्‍यांची, वाचणार्‍यांची जशी मनोवृत्ती असेल, तसेच फळ त्याला प्राप्त होईल. स्वतःला विद्वान समजणारे काही टीकाकार हा ग्रंथ मुळातून न वाचताच त्यावर टीका करतात. त्यांना समर्थांचे सांगणे आहे की, जे मूळ ग्रंथ न वाचता केवळ मत्सर मनात ठेवून टीका करीत असतात, त्यांना मत्सराशिवाय दुसरे काय प्राप्त होणार? गुणांची पारख न करता ज्यांना फक्त दोषच पाहण्याची सवय असते, त्यांना तेच प्राप्त होणार यात संदेह नाही. जशी ज्याची वृत्ती तसे फळ त्याला मिळणार. अर्थात, ..

वसंत ऋतूचे आगमन होताच वृक्षांना नवी पालवी फुटते. आंबा,कडुनिंब मोहरून जातो. पळसालाही बहर येतो. कोकिळा सुद्धा स्वर आळवायला सुरुवात करते. अशा या सुगंधित वातावरणात चाहूल लागते ती नववर्षाची. चैत्र शुद्ध प्रतिपदेची...

स्वराज्याच्या आंदोलनात गावोगावी फिरताना महार, मांग, कोळी, कोष्टी मराठे या सर्व जातींच्या पानसुपार्‍या टिळकांनी घेतल्या आणि त्या त्या जातीच्या लोकांनाही ‘टिळक ब्राह्मणांचे’ त्यांना आपण कसे बोलवावे असे वाटले नाही. समाजसुधारणेच्या बाबतीत कालानुरूप टिळकांच्या भूमिका बदलत गेल्या, सोवळे ओवळे त्यांनी शिथिल केले, चटकन सुधारणा घडून येतील यावर त्यांचा भरवसा नव्हताच. त्यामुळे टप्प्याटप्प्याने त्यांनी त्या सुधारणा स्वतःसुद्धा घडवून आणल्या, असेच म्हणावे लागेल. अस्पृश्याच्या हातून चहा प्यायल्याने प्रायश्चित्त घेणारे ..

भारतात अनेकविध उद्योग व्यवसाय कार्यरत आहेत. या उद्योगांचा राष्ट्राच्या अर्थकारणात आणि औद्योगिक प्रगतीत नक्कीच मोठा हातभार असतो. मात्र, नाशिकच्या अंबड येथील औद्योगिक वसाहतीत कार्यरत असणारे भोर केमिकल्स अ‍ॅण्ड प्लास्टिक प्रा.लि. हा उद्योगसमूह आपल्या वेगळ्याच उत्पादनाने भारताच्या केंद्रस्थानी येण्याची शक्यता आगामी काळात नाकारता येत नाही...

महायुद्धापूर्वी अपशकुन झाले होते, तसेच पुन्हा होऊ लागले होते. त्याला कळत नव्हते नक्की काय होणार आहे? श्रीकृष्णाला मात्र अंत:प्रेरणेने कळले की, आता वृष्णी घराण विलयास जाणार आहे. गांधारीने दिलेला शाप खरा होणार होता...

विषयांच्या मागे धावता आत्मकल्याणासाठी पूर्ण पुरुषार्थ करणे, हेच मानवाचे कर्तव्य आहे. जीवनाची क्षणभंगुरता आणि आत्म्याची अमरता लक्षात घेऊन आत्मोद्धाराकरिता प्रबल पुरुषार्थ करणे इष्ट आहे...

जे आरोग्याचे विशेषतः मानसिक आरोग्याचे रोग टाळता येतील ते टाळावे. मेंदू आपल्या शरीरातील सर्वात मोठा महत्त्वाचा अवयव आहे. कोरोनासारख्या अनेक जंतूंमुळे आपण त्याच्याकडे दुर्लक्ष का करायचे?..

सध्या संपूर्ण जगभरात चर्चेत असणारा व त्याचबरोबर सर्व जगाला भयग्रस्त करणारा विषय म्हणजे ‘कोरोना’ व्हायरस. या कोरोना व्हायरसबद्दल विविध बातमीस्रोतांमधून वेगवेगळ्या बातम्या रोज येतच आहेत. परंतु, बर्‍याचदा या बातम्यांमध्ये विसंगतीही दिसून येते. अशा बातम्यांमुळे सामान्य जनतेमध्ये फार गोंधळ उडतो व अशा आजाराच्या साथींमध्ये आपण नक्की करायचे तरी काय, हे त्यांना कळत नाही. आपली नियमित लेखमाला थोडी बाजूला ठेवून आजपासून आपण ‘कोरोना’बद्दल सत्य माहिती जाणून घेऊया...

वेदोक्त प्रकरणाचा वाद पूर्वीच्या छत्रपतींनी बंद केलेले विधी पुन्हा सुरु करण्याबद्दलचा वाद होता. तो महाराजांच्या क्षत्रीयत्वाबद्दलचा नव्हता आणि त्यांचे वेदोक्ताचे अधिकार कुणीही अमान्य केले नाहीत. वेदोक्त प्रकरणात शाहू महाराजांच्या विरुद्ध भूमिका घेण्याचे टिळकांना काही कारण नव्हते, टिळक या प्रकरणात महाराजांच्या बाजूचेच होते. प्रायश्चित्ताबद्दल हट्ट धरू नये असे त्यांचे मत होते. "काळ बदलला आहे, जुने हट्ट सोडा," असे टिळक म्हणत होते. त्यामुळे आजच्या काळात यावरून निरर्थक वाद उकरून काढण्यापेक्षा स्वतःला 'जाणते' ..

नुकतेच दि. २५ फेब्रुवारी रोजी नाशिक येथे माझे वडील बंधू गजानन यशवंत उर्फ बाळासाहेब दीक्षित यांचे दीर्घ आजाराने वयाच्या ९३व्या वर्षी निधन झाले. ते आजन्म रा. स्व. संघाचे पूर्ण वेळ प्रचारक होते व गेली काही वर्षे 'वनवासी कल्याण आश्रमा'चे संघटनमंत्री होते. परंतु, गेली काही वर्षे अपंगत्वामुळे कंबरेचे फ्रॅक्चर व नंतर उद्भवलेला स्मृतिभ्रंश व इतर आजरांमुळे अंथरुणाला खिळून होते. त्यांच्या काही आठवणींना दिलेला हा उजाळा.....

प्रथितयश चित्रकार सुहास रॉय, संजय भट्टाचार्य, गुरुचरण सिंग, विजेंद्र शर्मा, अजय डे, सुब्रोतो गंगोपाध्याय, आनंद पांचाळ, निलाद्री, विवेक कुमावत, निशांत डांगे, अनिल गायकवाड, शिवानीमाथुर, मनोज पातूरकर अशा उमद्या प्रतिभाशक्तीच्या ६० कलाकारांच्या १०० कलाकृती पाहायला मिळणं हीच फार मोठी संधी आहे...

'पीएमसी' बँकेनंतर आता 'येस' बँकही कोसळली. पण, याचा परिणाम केवळ 'येस' बँकेच्या ग्राहकांवरच नाही, तर विविध बँकांच्या खातेदारांनी याचा चांगलाच धसका घेतलेला दिसतो. आज 'येस' बँक बुडाली, उद्या आपलीही बँक बुडू शकते, ही भीती जवळपास सर्वच खातेदारांच्या मनात डोकावली असेल. तेव्हा, ज्यांची खाती 'येस' बँकेमध्ये होती त्यांनी काय करावे, यासोबतच इतर बँकांमधील खातेदारकांनीही नेमकी काय काळजी घ्यावी, यासंबंधी मार्गदर्शन करणारा हा लेख.....

शनिवार, दि. १४ मार्च रोजी नाथषष्ठी साजरी होत आहे. त्यानिमित्ताने एकनाथ महाराजांच्या विचारमूल्यांचा घेतलेला हा धांदोळा.....

‘नवीन झाडे लावली म्हणजे जुनी कितीही तोडली तरी चालतील’ या भ्रमापोटी आज बेसुमार वृक्षतोड आणि निसर्गाचा ऱ्हास सुरू आहे...

समाजातील प्रत्येक वंचित घटकासोबत आत्मियतेचा 'अनुबंध' जोपासत कल्याण येथील 'अनुबंध संस्था' समाजिक काम करीत आहे. वंचित आणि 'नाही रे' गटात असणार्‍या आणि डम्पिंग ग्राऊंडवरील मुलांच्या सर्वांगिण प्रगतीसाठी 'अनुबंध सामाजिक संस्था' धडपडते. ज्या वंचित घटकांसाठी ते काम करतात, त्यांना आता 'अनुबंध सामाजिक संस्था' 'वंचित' असे संबोधत नाहीत. जगण्याच्या संघर्षात ही मुलेसुद्धा पुढे वाटचाल करत आहेत. म्हणून त्यांना 'स्वयंप्रेरित' म्हणतात...

अनेक पुरोगामी चळवळींची पेरणी महाराष्ट्रात झाली. देशात महाराष्ट्राची ओळख महिलांच्या हक्काबाबत सजग असलेले राज्य अशी आहे. महिला धोरणाला गेल्यावर्षी २५ वर्षे पूर्ण झाली. महिलांनी उद्योगाकडे वळावे म्हणून सारिका भोईटे-पवार यांनी २००६ साली ‘उद्योगमैत्रीण’ या मासिकाची निर्मिती करण्यास सुरुवात केली. महिलांसाठी केवळ मासिकाची निर्मिती एवढ्यावरच न थांबता ‘उद्योगमैत्रीण’ ही एक चळवळ बनून गेली आहे. उद्योग सुरू करु इच्छिणार्‍या प्रत्येकासाठी सुप्त उद्योजकीय गुणांना वाव देणारं, उद्यमशीलता वाढीस लागावी म्हणून प्रयत्नशील ..

आधुनिक शिक्षणाने टिळक मातले नाहीत किंवा आपल्या संस्कृतीमधील सगळेच त्यांनी स्वीकारलेही नाही. आजच्या काळात जे आचरणशील नाही, ते टिळकांनी सोडण्याची तयारी दाखवली. प्रत्येक नवी गोष्ट उतावळेपणाने त्यांनी स्वीकारली नाही. त्यातील बारीकसारीक खाचाखोचा टिळकांनी जाणून घेतल्या, चांगल्याचे कौतुक केले, वाईटावर बोट ठेवले. संस्कृती आणि परंपरा यातील सगळेच मोलाचे आहे, असा हेकेखोरपणा न करता त्यांना जाणवले त्या प्रथांना बगल दिलीच आणि नव्या जुन्याचा संगम साधण्याचा प्रयत्न केला...

समाजातील अत्यंजांच्या दु:खांना आपलेपणाने जाणून घेऊन ती दु:खे दूर करावीत. मात्र, आपण करत असलेल्या सत्कर्माची चुकूनही जाहिरात होऊ नये, याची काळजी घेणार्‍या ‘भावना प्रधान’ या नावाप्रमाणेच ‘भावनाप्रधान’ आहेत. समस्यांनी होरपळणार्‍या अगणित पीडितांना त्यांनी मदतीचा हात दिला. कितीतरी प्रकल्पांच्या त्या छत्रछाया झाल्या. सहकार्य, मार्गदर्शन करतानाही वास्तवतेचे भान ठेवणार्‍या भावना प्रधान. त्यांचे कार्य म्हणजे अंधारातला प्रकाशदुवा.....

आयपीएल क्रिकेटमध्ये स्टेडियम असो, व्हीआयपी कक्ष, पत्रकार कक्ष, खेळाडूंची चेंजिंग रुम किंवा अगदी बक्षीस समारंभ या सगळ्या कार्यक्रमातील फुलांच्या सजावटीचं काम त्यांची कंपनी करते. इतकंच नव्हे तर भारतातील मोठमोठ्या कॉर्पोरेट कार्यक्रमाच्या फुलांची सजावट त्यांनी केली आहे. स्मृती समीर दळवी यांच्या ‘फ्लोरिस्टा’ या फुलांच्या सर्वांत मोठ्या ब्रॅण्डची ही आगळीवेगळी कहाणी...

अखेरीस भीष्मांना देहातून मुक्ती देणारा दिवस उगवला! त्यांच्या दर्शनासाठी फुले, धूप, रत्ने, फळे, रेशीम वस्त्रे इत्यादी शुभ वस्तू घेऊन कृष्ण आणि पांडव परिवार कुरुक्षेत्री आला. त्यांच्या समवेत धृतराष्ट्र, गांधारी, कुंती, द्रौपदी, सात्यकी, विदुर व युयुत्सु पण होते. शरशय्येवरती भीष्म आपली सुटका होण्याच्या प्रतीक्षेत होते. ..

वेदांनी माणसाच्या आचरणावर मोठा भर दिला आहे. जगातील सर्व ग्रंथ सत्य आणि प्रामाणिकतेला अग्रक्रम देतात. सत्य गोष्टींना प्राधान्य देतात. पण वेद हे जगातील असे महानतम ग्रंथ आहेत की, ते सत्याबरोबरच सदाचाराला म्हणजेच उत्तम आचाराला ही तितकेच महत्त्व देतात...

इतिहास संकलन समितीच्या वतीने ‘वर्तमान संदर्भात भारताचा इतिहास’ या विशेष व्याख्यानाचे आयोजन..

राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाचे पहिल्या फळीतील प्रचारक व धुरंधर पत्रकार नारायण बाळकृष्ण लेले म्हणजेच आपले ना. बा. लेले, संघ परिवारातील बापूराव लेले होत. यांच्या जन्मास १०० वर्षे होत आहेत. त्यांच्या महनीय स्मृतींना उजाळा देण्याचा प्रयत्न.....

एकतर्फी लक्षणांच्या आजारात काही वेळा आजाराची मुख्य किंवा प्रधान लक्षणे ही बाह्य स्वरूपाची असतात व काही ठराविक अवयवांपुरतीच मर्यादित असतात. ही बाह्य किंवा दृश्य लक्षणे मुख्यत्वे करून शरीराच्या बाह्य व दृश्य भागावर प्रवर्तित होत असतात. शरीर, मन व चैतन्यशक्तीमध्ये झालेल्या बिघाडाचे हे बाह्य स्वरूप मुख्यत्वे करून त्वचेवर दिसते. शरीराच्या त्वचेवर या आजाराचा प्रादुर्भाव प्रामुख्याने दिसून येतो. याचप्रमाणे या बाह्य स्थानिय लक्षणांमध्ये एखाद्या अवयवापुरतीच मर्यादित अशी लक्षणे दिसून येतात आणि म्हणूनच त्याला ..

गेली १५ वर्षे कोकणातील जनआंदोलनांमध्ये सहभागी असणारे कार्यकर्ते सत्यजित चव्हाण यांची ही विशेष मुलाखत.....

‘टिळक क्रांतिकारक नव्हतेच, त्यांचा या चळवळीशी काय संबंध?’ असं म्हणणारे लोक आपल्याला दिसतात. मात्र, इतिहासाच्या खोलात जाऊन डोकावले तर नक्कीच वेगळे चित्र साकारले जाते. तत्कालीन क्रांतिचळवळीच्या म्हणाव्या तशा फारशा नोंदी नसल्याने टिळकांनी पडद्यामागून क्रांतिकारकांना जे सहकार्य केले, त्याबद्दल फारसे लिहिले गेलेले नाही. दुर्दैवाने तो इतिहास आज आपल्याकडे म्हणावा तसा चांगल्या अवस्थेत उपलब्ध नाही. आम्ही तो जपू शकलो नाही. त्या काळात ब्रिटिश राजवट असल्याने तो लिहिता आला नाही, ज्यांनी लिहिला त्यांना त्यातील ..

भारतीय गृहमंत्रालय सीमा व्यवस्थापन खाते, सीमा व्यवस्थापनासंबंधातील मुद्दे हाताळत असते. पण, त्यांचा आवाका प्रभावी व्यवस्थापनाच्या दृष्टीने खूपच मर्यादित आणि अपूर्ण आहे. भारत सरकारला अमेरिकन कार्यपद्धतींचा आणि अनुभवांचा अभ्यास करून तसेच त्यावरून सुयोग्य धडे घेऊन लाभ होईल. अमेरिकन अनुभव भारताच्या परिस्थितीस अनुकूल करून वापरला पाहिजे...

दुष्काळी भाग म्हणून ओळखल्या जाणार्‍या बुलडाणा जिल्ह्यात इच्छाशक्तीमुळेच केंद्रीय दळणवळण मंत्री नितीन गडकरी यांनी महामार्ग बांधणीसोबत तलाव, बंधारे, कालवे यांचे खोलीकरण करून जिल्ह्यातील पाण्याचा प्रश्न सोडविला आणि खर्‍या अर्थाने शेतकऱ्यांना ‘अच्छे दिन’ दाखविण्यास प्रारंभ केला आहे. तेव्हा,जलक्रांतीच्या या ‘बुलडाणा पॅटर्न’चा घेतलेला हा सविस्तर आढावा.....

सुमारे ८३ वर्षांनंतरसुद्धा हे बोर्डिंग हाऊस दिमाखात उभं आहे. विष्णू वामन गोखल्यांचे नातू राहुल पाटगांवकर हे बोर्डिंग हाऊस चालवतात. रानडे रोडवरील ‘न्यू श्रीकृष्ण बोर्डिंग हाऊस’ हे ते नाव...

दुराचारी पापी लोकांना मृत्यूनंतर यमयातना भोगाव्या लागतात हे निश्चित, असे समर्थ म्हणतात. समर्थांच्या काळी दिल्लीतील औरंगजेबाने केलेला हिंदू प्रजेचा छळ समर्थांनी पाहिला होता आणि त्यासंबंधी विश्वासू लोकांकडून ऐकले होते...

देश किंवा राष्ट्र केवळ ज्ञान-विज्ञानानेच चालत नाही, तर त्यासोबतच शक्ती व सामर्थ्याची गरज असते. विद्वत्तेच्या किंवा ज्ञानाच्या दृष्टीने देश प्रगत असेल आणि अंतर्बाह्य रक्षणाच्या दृष्टीने तो शक्ती व बळविरहित असेल, तर तो कधीच सुखी व आनंदी राहू शकणार नाही. यासाठी प्रत्येक राष्ट्रात ब्रह्मशक्ती व क्षात्रशक्ती या दोन्हींची अत्याधिक आवश्यकता असते...

दि. २६ फेब्रुवारी १९६६ रोजी स्वातंत्र्यवीर विनायक दामोदर सावरकरांनी आत्मार्पण करुन जगाचा निरोप घेतला. सावरकर म्हणजे प्रखर तेज, राष्ट्रभक्ती आणि राष्ट्रशक्तीची जाज्वल्य प्रतिमा! त्यांचे व्यक्तिमत्त्व अष्टपैलू होते. ते देशभक्त, समाजसुधारक, उत्तम वक्ता, उच्च कोटीचे साहित्यिक होते. त्यांच्या गुणकौशल्यावर स्वतंत्र संशोधन व्हावे, असे त्यांचे व्यक्तिमत्त्व. त्यांच्या आत्मार्पण दिनानिमित्ताने त्यांच्या साहित्यिक योगदानावर प्रकाश टाकणारा हा लेख.....