सन १८३०च्या दशकात हिंदुस्थानातील मुस्लिमांच्या मनावर अखिल-इस्लामवादाची पकड घट्ट होऊ लागली होती. या तत्त्वावर अढळ राहूनच ते ब्रिटिशांबाबतची भूमिका ठरवत राहिले. सन १८५७च्या उठावाच्या वेळी ब्रिटिश सत्ता उलथवून टाकण्याची स्वप्ने मुस्लिमांना पडली होती. नंतरच्या काळातही काही मुस्लीम नेते हे स्वप्नरंजन करत राहिले असले तरी ब्रिटिशांशी जमवून घेण्यातच इस्लामचे हित आहे, हे बहुसंख्य मुस्लीम नेत्यांना उमगले होते. ..

दक्षिण भारतातल्या केशवानंद भारती या नावाच्या एका मठाधिपतींचं नुकतेच मंगळुरू येथे निधन झालं. त्यानिमित्ताने त्यांच्याच नावाने परिचित असणाऱ्या केशवानंद भारती खटल्याची थोडक्यात माहिती करुन देणारा हा लेख.....

दि. ५ मेपासून भारतीय आणि चिनी सैन्य मोठ्या संख्येने एकमेकांसमोर लडाख सीमेनजीक उभे ठाकले आहे. लडाखमधील हा ‘मिलिटरी स्टॅण्ड ऑफ’ कधी संपेल हे सांगता येत नाही. पण, या भागात पारंपरिक युद्ध होऊ शकते, असे काहींना वाटते पण, युद्ध झालेच तर काय.....

काही वर्षांनी आम्हाला खूप मुलं होतील. त्यांना शेतावर पाठवून आम्ही आराम करू. आपल्या मुलीवर दोन तरुण प्रेम करीत आहेत हे समजल्यावर शास्त्रज्ञ भडकला. त्याने आम्हाला घरी यायला मनाई केली.आणि दोन दिवसांनी तो आपल्या मुलीसह रातोरात गायब झाला. आम्ही दोघांनी त्यांच्या शोधार्थ जंगजंग पछाडले. पण, ते दोघे सापडले नाहीत. अनेक दिवस गेले. शेवटी आम्ही त्यांना शोधण्याचा नाद सोडून दिला. गुडलो नोकरीला लागला. मी शेतीत रमलो...

मागच्या लेखापासून आपण ‘आर्यवंश’ या संकल्पनेत कितपत तथ्य आहे, याचा विचार सुरू केला आहे. ‘वंश’ म्हटले, की शरीररचनेचे शास्त्र या बाबतीत काही निश्चित आडाखे देते. हे सगळ्या जगाला मान्य आहे. त्यापैकी एक प्रकार म्हणजे मानवी हाडांची आणि डोक्याच्या कवटीची मोजमापे. या दृष्टीने पाहता सिंधूच्या खोऱ्यातल्या उत्खननात सापडलेले सांगाडे त्या परिसरात आज राहणाऱ्या लोकांचीच वैशिष्ट्ये दाखवतात, हे दिसते. याचा अर्थ आर्यांनी ज्या मूलनिवासींना मारले आणि दक्षिणेत हाकलून दिले, असे काही युरोपीय संशोधक सांगतात, त्याच मूलनिवासींच्या ..

प्रा. रवींद्र दीक्षित सर या जगात नाहीत, यावर विश्वासच बसत नाही. सर, ‘सीताराम निवास’, भागशाळा मैदानाजवळ, डोंबिवलीला राहायचे. दोन वर्षांपूर्वी मी त्यांना, प्रथम वर्षाच्या विद्यार्थ्यांच्या वार्षिक प्रदर्शनात प्रदर्शित झालेल्या स्वाध्यायिकांचे परीक्षण करण्यासाठी, परीक्षक म्हणून बोलावले होते...

अवयवदानाचे प्रमाण अत्यल्प असून यासाठी मोठ्या प्रमाणावर जनजागृती होणे व एक चळवळ उभी राहणे आज काळाची गरज आहे. अवयवदान करण्याची इच्छा असेल तर मी काय काळजी घ्यावी? कुणाला भेटावे? सरकारी दवाखान्यात जावे की खासगी डॉक्टरांना भेटावे ? अवयवदान केल्याने माझ्या जीवनावर काय परिणाम होणार आहे? मी जीवंत असताना अवयव दान करू शकतो की मृत्यूनंतर? एक ना अनेक प्रश्न लोकांच्या मनामध्ये आज संभ्रम निर्माण करत आहेत. कारण, अवयवदानाची चळवळ व जनजागृती हव्या तेवढ्या प्रमाणात आज आपल्या भारत देशामध्ये झालेले नाही...

जगभरातील गुंतवणूकदार तसेच अर्थशास्त्री भारतासंदर्भात बोलताना “India is an emerging country and huge potential for consumption” असे अभिमानाने सांगतात. मात्र, अगदी त्या विरुद्ध भारतातील काही तथाकथित अर्थशास्त्रज्ञ भारतीय अर्थव्यवस्था कशी डबघाईला आली आहे, याचे विवेचन करीत आहेत. एका इंग्रजी वर्तमानपत्राने तर कहरच केला आणि जगात अर्थव्यवस्थेतील सर्वाधिक घसरण भारतात झाली, असे चित्रवजा डाटा प्रकाशित करुन एकच खळबळ माजवून दिली. नंतर मात्र तो विषय सावरण्यात आला. एकूणच काय तर भारतीय अर्थव्यवस्था, मार्केट मूल्य ..

आज जगभरात करोडो डॉक्टर्स आणि आरोग्य कर्मचारी कोविड रुग्णांना जीवनदान देण्यासाठी, स्वत:च्या जीवावर बेतून रुग्णसेेवेचे ईश्वरी कर्तव्य बजावत आहेत. त्यापैकीच एक म्हणजे नवी मुंबईच्या डॉक्टर कीर्ती समुद्र. पनवेलच्या उपजिल्हा रुग्णालयातील आपल्या कोविड ड्युटीचे त्यांनी शब्दबद्ध केलेले हे अनुभव.....

देशातील सर्व विचारप्रवाहांचा प्रणव मुखर्जी यांचा दांडगा अभ्यास होता. त्याचप्रमाणे देशातील संसदीय लोकशाही प्रणालीचे ते गाढे अभ्यासक होते. काँग्रेस पक्षात त्यांचे स्थान नेहमीच क्रमांक-२चे राहिले होते. त्यांची राष्ट्रपतीपदाची कारकिर्दीतही अतिशय महत्त्वाची ठरली. असे हे प्रणव मुखर्जी हे भारतीय राजकारणातील खरेखुरे आणि सामर्थ्यवान ‘स्टेट्समन’ होते...

भारताचे माजी राष्ट्रपती प्रणव मुखर्जी यांचे सोमवार, दि. ३१ ऑगस्ट रोजी वयाच्या ८४व्या वर्षी दिल्ली येथे दुःखद निधन झाले. त्यांना भावपूर्ण श्रद्धांजली! मनापासून ज्यांना श्रद्धांजली अर्पण करावी आणि ज्यांच्या श्रेष्ठ गुणांचे स्मरण करावे, असे त्यांचे व्यक्तित्त्व होते. राजकारण करत असताना राजनेत्याला पक्षीय भूमिका घ्याव्या लागतात, या भूमिकांवर उलटसुलट प्रतिक्रिया उमटतात. यामुळे राजनेता ज्या पक्षाचा असेल, त्या पक्षाच्या दृष्टीने मोठा माणूस होतो. अन्य लोक त्या दृष्टीने त्याच्याकडे पाहत नाहीत. याला अपवाद ठरणारे ..

‘राष्ट्रशिक्षक’ अन् भारताचे माजी राष्ट्रपती दिवंगत डॉ. सर्वपल्ली राधाकृष्णन यांचा आज, दि. ५ सप्टेंबर हा जन्म दिवस देशात ‘शिक्षक दिन’ म्हणून भारत सरकारतर्फे साजरा केला जातो. त्यानिमित्ताने.....

पुरोगामी लोकांमध्ये वर्तमानाविषयी वैज्ञानिक दृष्टी असते. पुरोगामी हे प्रगतिवादी, प्रयत्नवादी, सुधारणावादी, समतावादी, गतिवादी, सर्वसमावेशक विचार करणारे असतात. भारतात ज्या महामानवांनी पुरोगामित्वाचा प्रचार व प्रसार केला, त्यांच्यापैकी साहित्यसम्राट अण्णा भाऊ साठे या जागतिक कीर्तीच्या साहित्यिकाने साहित्यातून, चळवळीतून, कलापथकातून समतावादी, सुधारणावादी, प्रयत्नवादी, प्रगतिवादी लेखन करून समाज प्रबोधन केले आहे. जागतिक कीर्तीचे साहित्यिक अण्णा भाऊ साठे यांनी जीवन जाणिवेसह सामाजिक संवेदनातून जी साहित्यनिर्मिती ..

साहित्यरत्न थोर लेखक अण्णा भाऊ साठे हे महाराष्ट्राच्या पावनभूमीतील व मराठी वाङ्मय जगतातील जागतिक कीर्तीचा एक तेजस्वी ध्रुवतारा आहे. प्रतिभेच्या जोरावर ज्ञानार्जन करून साहित्यसेवेद्वारे देशप्रेम, देशसेवा, राष्ट्रप्रेम महाराष्ट्र राज्याची ऐतिहासिक काळापासून ते सद्यकालीन काळापर्यंत अचूक विश्लेषणात्मक मांडणी करणारे अण्णा भाऊ साठे एक अद्वितीय नाव होय. “वाङ्मय हा जगाचा तिसरा डोळा आहे,” असे १९५८च्या पहिल्या भारतीय दलित साहित्य संमेलनाच्या उद्घाटनपर भाषणातून प्रतिपादन करणारे अण्णा भाऊ सामाजिक परिवर्तनातून ..

१९४२ची ‘चले जाव’ चळवळ, त्याचे फलित, त्या चळवळीतील हिंदू संघटनवादी हिंदू महासभा आणि फक्त आणि फक्त हिंदूहिताचा पर्यायाने राष्ट्रहिताचा विचार करणार्‍या स्वातंत्र्यवीर सावरकर, डॉ. मुंजे यांच्या भूमिकेवर भाष्य करणारी एक पोस्ट वाचनात आली. त्यावर माझ्या अल्प वाचनाने आणि बुद्धीने मला झालेले आकलन मांडण्याचा हा एक प्रयत्न ..

कला ही कलाकाराकडून काय वाटेल ते करून घेते. कलेसाठी काहीही केलं तरी कलाकाराला त्याचे श्रम जाणवत नाही. कारण, कला ही कला असते. जो लॅराबी नावाच्या मुलाने वयाच्या सहाव्या वर्षी एक चित्र काढलं. त्याचं कौतुक झालं...

मागच्या चार लेखांमध्ये आपण "Linguistics' अर्थात भाषाशास्त्र या ज्ञानशाखेची ओळख करून घेतली. एक ज्ञानशाखा म्हणून हे शास्त्र जरी आपल्या जागी ठीक असले, तरी इतिहासाच्या पुनर्रचनेचे साधन म्हणून ते कितपत उपयुक्त आहे, याची शंकाच वाटत राहते. तसे पाहिले तर अशा इतरही अनेक ज्ञानशाखा इतिहासाच्या पुनर्रचनेला उपयुक्त ठरल्या आहेत. पण खास करून भाषाशास्त्राच्या बाबतीत मात्र याची शाश्वती निर्मळ मनाच्या अभ्यासकांना वाटत नाही. त्याला कारण युरोपीय भाषाशास्त्रज्ञ (Philologists) त्यातून जे निष्कर्ष काढतात, त्याच्यात आहे. ..

रूपा भाटी या नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नोलॉजी, रायपूर येथून स्थापत्यविशारद झाल्या. त्या अमेरिकेतील इन्स्टिट्यूट ऑफ अ‍ॅडव्हान्सड सायन्सेस, एमए येथे प्राध्यापक आहेत. त्या संशोधक असून त्यांनी अनेक शोधनिबंधही लिहिले आहेत. त्यांच्या अभ्यासाचा विषय भारतीय साहित्यातील खगोलशास्त्रीय माहिती व त्यावरून त्यातील घटनांच्या काळाचा तर्क लावणे असा आहे. तेव्हा, त्यांच्या लेखाचा हा मराठी अनुवाद. ..

पद्मश्री सुभाष काक हे वैज्ञानिक असून ओकाहामा स्टेट युनिव्हर्सिटी-स्टिलवॉटर येथे संगणकशास्त्राचे प्राध्यापक आहेत. ते पंतप्रधानांच्या विज्ञान व तंत्रज्ञान सल्लागार समितीचे सदस्यही आहेत. त्यांनी विज्ञान, गणित, खगोलशास्त्र यांच्या इतिहासावर शोधनिबंध लिहिले आहेत. ‘Archaeoastronomy - The Astronomical Code of the Rigveda’ व ‘In Search of the Cradle of Civilization’ ही त्यांनी लिहिलेली पुस्तके प्रसिद्ध आहेत. त्यांचे हिंदी कवितासंग्रहसुद्धा प्रसिद्ध झाले आहेत. आज त्यांनी लिहिलेल्या वैशेषिक सूत्रांची ओळख करून ..

निशिकांतला आता चित्रपट माध्यम खुणावू लागले आणि त्याने आजूबाजूच्या परिस्थितीवर कठोर भाष्य करणारा ‘डोंबिवली फास्ट’ लिहिला. पण, या चित्रपटासाठी त्याला तब्बल दीड वर्षे निर्माताच मिळत नव्हता आणि जेव्हा मिळाला, तेव्हा चित्रपटसृष्टीला दृश्य माध्यमाची भाषा आणि ताकद ओळखलेला दिग्दर्शक सापडला. ..

आजपासून सुरु होणार्‍या गणेशोत्सवानिमित्त काही भारतीय विचारवंतांच्या लेखांचा मराठीत अनुवाद वाचकांसाठी देत आहोत. या सर्व विचारवंतांनी भारतीय संस्कृती, इतिहास व साहित्य यांचे विश्लेषण केले आहे. त्याचा वैज्ञानिक दृष्टीने अभ्यास केला आहे. त्यांच्या दृष्टीतून दिसणारी भारतीय संस्कृती या लेखांमधून प्रकट होईल. आजचा पहिला लेख आहे अमी गणात्रा यांनी लिहिलेला. अमी गणात्रा यांनी अहमदाबादच्या आयआयएममधून अभियांत्रिकीचे शिक्षण घेतले आहे. त्यांनी ब्राझील, अमेरिका, इंग्लंड, हाँगकाँग आदी देशांमध्ये काम केले आहे. त्या ..

विनोदाचे अत्यंत अचूक टायमिंग, खेळकर स्वभाव व भन्नाट बोलण्याची पद्धत यामुळे ज्यांनी मराठी रसिकांच्या मनावर राज्य केले असे विनोदाचे बादशहा म्हणजेच विनोदी अभिनेते लक्ष्मीकांत बेर्डे... ..

आज देशाचे माजी पंतप्रधान अटलबिहारी वाजपेयी यांचा स्मृतिदिन. त्यानिमित्ताने जनसंघ, राष्ट्र सेविका समितीच्या कार्यादरम्यान, काही सोहळ्यांप्रसंगी अटलजींशी सुशीला महाजन आणि त्यांच्या कुटुंबीयांच्या झालेल्या भेटीगाठी, कौटुंबिक संवाद याआधारे त्यांनी शब्दबद्ध केलेल्या अटलजींच्या काही आठवणी.....

मुंबई व उपनगरात अद्याप ‘लॉकडाऊन’ आणि ‘अनलॉक’चा खेळ सुरूच आहे. अपुरी आरोग्ययंत्रणा व गोंधळलेल्या सरकारी धोरणांमुळे नागरिकही त्रस्त आहेत. मुंबईलगतच्या वसई-विरारमध्येही दिवसेंदिवस कोरोनाची परिस्थिती बिकट होत असून ती हाताबाहेर जाण्याची भीतीही वर्तवण्यात आली आहे. तेव्हा, वसई-विरारमधील आरोग्य यंत्रणेची सद्यस्थिती, प्रशासनाची मदत आणि रोजगार-उद्योगधंद्यांचा प्रश्न याविषयी भाजपचे वसई-विरार शहर जिल्हाध्यक्ष राजन नाईक यांच्याशी दै. ‘मुंबई तरुण भारत’ने केलेली ही खास बातचीत.....

ज्येष्ठ पत्रकार विराग पाचपोर यांनी लिहिलेले ‘रा. स्व. संघाच्या इतिहासातील देवरस पर्व’ हे सव्वा दोनशे पानांचे पुणे येथील स्नेहल प्रकाशनने प्रसिद्ध केलेले पुस्तक बाळासाहेबांच्या जीवनातील अनेक बाबींकडे लक्ष वेधणारे आहे. म्हटलेच तर, त्याला ‘बाळासाहेबांचे चरित्र’ म्हणता येईल...

मागच्या काही लेखांपासून आपण ‘Linguistics’ अर्थात ‘भाषाशास्त्र’ या ज्ञानशाखेची ओळख करून घेत आहोत. तिच्या आधारे पाश्चात्त्य संशोधकांनी भाषांचे विविध गट बनविले. यात दक्षिण आणि उत्तर भारतातल्या भाषांचे पूर्णपणे वेगवेगळे गट बनविले. असे वेगळे गट दाखवून त्यांच्या द्वारे ‘आर्य’ नावाचे लोक भारताच्या बाहेरून भारतात आले आणि इथल्या मूलनिवासी लोकांवर कुरघोडी करून स्थायिक झाले, असे सिद्ध करण्याचा प्रयत्न केला. याचे फलस्वरूप म्हणून त्यांनी भारताच्या सामाजिक, सांस्कृतिक आणि राजकीय अवकाशात दुफळी माजवून दिली. परंतु, ..

भारतात श्रीराम मंदिराच्या उभारणीचा शुभारंभ होणे म्हणजे भारताची अस्मिता आणि स्वाभिमानाची पुनर्स्थापना आहे. त्यामुळे अनेक शतकांपासून आक्रमकांनी दमन केलेल्या हिंदू भावनेचा आणि राष्ट्रभक्तीचा अखेर विजय झाला आहे. “रामजन्मभूमीविषयी बहुसंख्याक हिंदू समाजाच्या भावना किती घट्ट आहेत, हे समजून घेणे गरजेचे आहे,” असे प्रतिपादन अटल बिहारी वाजपेयी यांनी १९९२ साली संसदेत केले होते...

आज, दि. ५ ऑगस्ट २०२० रोजी अयोध्येत भरतवर्षाचे आराध्यदैवत प्रभू श्रीरामचंद्रांच्या जन्मभूमीवर निर्माण होणार्‍या भव्य मंदिराचे भूमिपूजन पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या हस्ते होत आहे. या देशातील हिंदूंनी शेकडो वर्षे उराशी बाळगलेले भव्य राम मंदिराचे स्वप्न पूर्ण होणार आहे. स्वातंत्र्य आंदोलनानंतर सर्वात प्रदीर्घ काळ चाललेल्या आंदोलनाची सांगता, सर्व अडथळे पार करत या ५ ऑगस्ट रोजी होईल. गेल्या ४९२ वर्षे चाललेल्या शेवटच्या ४० सक्रिय वर्षांतील सहभागी कारसेवक व साक्षीदार होण्याचे भाग्य मला लाभले, ही मी माझी ..

हजारो वर्षं देश-विदेशातील लोक रामायण वाचत आहेत. जगभरातील लोक रामाला अक्षरश: डोक्यावर घेऊन नाचले. या हजारो वर्षांतील, हजारो पिढ्यांमधील कुणा विद्वानाने रावण एक आदर्श भाऊ होता, असा प्रचार केला नाही. पण, सध्या काही विद्वान मात्र ‘रावणासारखा चांगला बंधू या जगात नाही!’, ‘प्रत्येक स्त्रीला आपल्याला रावणासारखा भाऊ असावा असे वाटते,’ असा प्रचार करताना दिसतात. खरोखरच रावण हा एक चांगला बंधू होता का? पाहूया, वाल्मिकी रामायण काय सांगते ते.....

राजकारणातील त्यांची खंबीर व कठोर भूमिका आजतागायत कोणीही विसरले नाही. किंबहुना, ती विसरणेही शक्य नाही. लोकमान्य टिळक म्हणजेच देश बंधनात कोंडलेला एक सावळा प्रमाथी मेघच जणू. कविकुलगुरू कालिदासाने मेघदूतात त्यासंबंधी ‘धुमज्योती सलीलमरूता संनिपतः’ असे अत्यंत समर्पकपणे म्हटले आहे. विद्युल्लतेच्या लोळाचा झगझगाट लोकमान्यांच्या तेजस्वी डोळ्यात होता. कोणतेही काम हातात घेतल्यावर ते पूर्णत्वास नेल्याशिवाय ते राहत नसत. मग ती ‘सुरत काँग्रेस’ असो ‘लखनौ काँग्रेस’ असो ‘सोलापूर काँग्रेस’ असो किंवा इतर कार्ये असोत...

असामान्य व्यक्तिमत्व, इंग्रजांनी ज्यांना ‘भारतीय असंतोषाचे जनक’ म्हटले, ज्यांनी बलाढ्य इंग्रजी सत्तेच्या विरोधात लढा उभारून तीन वेळा तुरुंगवास भोगला आणि तुरुंगवासांदरम्यान विद्वत्तापूर्ण आणि मूलभूत विचार मांडणारे ग्रंथ लिहिले, त्या लोकमान्य टिळकांच्या शतवार्षिक पुण्यस्मरण वर्षात त्यांच्या प्राच्यविद्या क्षेत्रातील संशोधनाचा आढावा घेऊन आदरांजली वाहण्याचा हा प्रयत्न आहे. हा लेख माझ्या The Orion, The Arctic Home, Archaeology, the Indus Cultureand Antiquity of the Vedas (पृ १ते ६५) या विस्तृत लेखाचा संक्षेप ..

या महाराष्ट्राचा कलासूत डॉ. उत्तम पाचरणे नावाचा शिल्पकार, एका वेगळ्या अर्थाने ललित कला अकादमीचा अध्यक्ष नव्हे, तर ‘शिल्पकार’ बनला! भारत सरकारला या शिल्पकाराच्या छन्नी-हातोड्याची पकड ललित कलेच्या खडकाला नव्याने आकार देण्यासाठी गरजेची वाटली! कुठल्याही राजकारणाला, कलाकारणाला बळी न पडता, डॉ. उत्तम पाचरणे ललित कलेचे ‘शिल्पकार’ ठरले...

२८ जुलै आजचा दिवस 'जागतिक हेपेटायटिस दिन' म्हणून साजरा केला जातो. यावर्षी हेपेटायटिसमुक्त निरोगी आरोग्य जगा हे सूत्र आहे. त्यामुळे यदिनानिमित्त हेपेटायटिस या आजाराशी कसे तोंड द्यावे आणि आनंदी राहत निरोगी आयुष्य कसे जगायचे हे जाणून घ्या.... ..

श्रद्धेय दत्तोपंत ठेंगडी यांच्या जन्मशताब्दीनिमित्त त्यांनी स्थापन केलेल्या भारतीय मजदूर संघ या संघटनेला आज, दि. २३ जुलै रोजी ६५ वर्षे पूर्ण होत आहेत. त्यानिमित्ताने.....

अत्यंत नैसर्गिक आणि संवेदनशील अभिनय, मोहक रूप आणि निखळ हास्याची व्याख्या म्हणजे अभिनेत्री स्मिता पाटील.....