भारतीय जनसंघाच्या संस्थापक कार्यकारिणीचे सदस्य आणि महाराष्ट्राचे पहिले संघटन मंत्री, उत्तम लेखक, वक्ते व निरपेक्षपणे काम करणारा कार्यकर्ता, स्थितप्रज्ञाचे जीवन जगणारा संसारी माणूस म्हणजे मधुकरराव महाजन. प्रभावी व्यक्तिमत्व, स्वच्छ पोशाख, निर्मळ स्वभाव आणि पुरोगामी विचार यामुळे आजही मधुकरराव सर्वांच्या स्मरणात आहेत. त्यांच्या जन्मशताब्दी वर्ष प्रारंभानिमित्त त्यांच्या कन्या डॉ. विद्या देवधर यांनी त्यांच्या आठवणींना दिलेला हा उजाळा.....

युद्ध व आपत्तीच्या काळात सरकारची कसोटी असते. या काळात केलेल्या कार्याने सत्ताधाऱ्यांची समज स्पष्ट होते. मात्र, राज्यातील सध्याची बिकट परिस्थिती लक्षात घेता, महाविकास आघाडी सरकारची ढेपाळलेली वर्षभराची कारकिर्द दिसून येते...

तसे पाहता रायगड, कोकण या परिसरात शिवसेना वाढली, रुजली आणि त्यातून शिवसेनेला मुंबईमध्ये ताकद उभी करता आली. मात्र, राष्ट्रवादीसोबत शह-काटशहाच्या लढाईत कोकणवासीयांच्या विकासकामाचे चक्र रुतले आहे...

सुरेंद्र थत्ते यांना २८ नोव्हेंबर, २०२० रोजी देवाज्ञा झाली. ही बातमी ऐकल्यानंतर क्षणभर मी सुन्न झालो. गेले अनेक दिवस माझ्या मनात या ना त्या प्रकारे त्यांची आठवण येत होती. त्यांना फोन केला पाहिजे, असेही वाटत होते. पण, गेल्या चार-पाच महिन्यांत सा. ‘विवेक’चे इतके विषय मागे लागले आहेत की, त्या विषयात गुंतल्यानंतर फोन करण्याचे राहून जायचे. त्यांच्याशी मला शेवटचे बोलता आले नाही, याची खंत मला दीर्घकाळ सोबत करीत राहील...

वेळेचा दबाव, माणसांचा दबाव, नात्यांचा दबाव ही सारी ‘आपत्कालीन वस्तुस्थिती’ आयुष्यात आणूच नये, खेळीमेळीचे जीवन जगावे. आयुष्य आपला मार्ग चालत राहणार. आयुष्याला आनंदाचे एक सुंदर रूप द्यावे. त्याचे ‘आपत्कालीन विभागा’त रूपांतर करू नये. आयुष्याचा ‘स्पीड’ हा आपल्याला धक्के देणार नाही इतका मर्यादित ठेवावा...

पाकिस्तानात हिंसाचार भारतीय पुरस्कृत गुप्तहेर संस्थांच्या एजंट्सनी केला की, पाकिस्तानमधल्या असंतुष्ट नागरिक गटांनी केला, याचे उत्तर शोधावे लागेल. दुसऱ्या देशांमध्ये दहशतवाद वाढविणे हे भारताच्या धोरणांमध्ये बसत नाही. भारताने पाकिस्तानमधील असलेल्या वेगवेगळ्या गटांना दिलेला सपोर्ट, दिलेली मदत ही नैतिक स्वरूपातली आहे आणि त्यांच्यावरती होणाऱ्या अत्याचारांना जगाच्या समोर आणण्याचा भारताचा प्रयत्न असतो...

केदार गाडगीळ हे त्यांचे आजोबा आणि ज्येष्ठ मराठी साहित्यिक ना. ह. आपटे यांचे चरित्रलेखन करीत आहेत. त्यांच्यावरील अभ्यास करताना त्यांना जे ना. ह. आपटे भावले, त्यावरून त्यांनी त्यांचे व्यक्तिचित्रण साकारले आहे. दि. १४ नोव्हेंबर १९७१ रोजी आपटे यांचे निधन झाले. तेव्हा त्यांच्या नुकत्याच झालेल्या पुण्यतिथीनिमित्त नाहंचे शब्दबद्ध केलेले हे व्यक्तिचित्रण.....

बराच काळ गेल्यानंतर संयुक्त अरब अमिराती या मुस्लीम देशानेही इस्रायलशी राजकीय संबंध प्रस्थापित केले आहेत. ओमान आणि सौदी अरब यांनी अद्याप इस्रायलशी औपचारिक राजकीय संबंध प्रस्थापित केले नाहीत. पण, या देशांनी विविध पातळ्यांवर इस्रायलशी संबंध प्रस्थापित केले आहेत. आता पाकिस्तानमध्येही इस्रायलशी राजकीय संबंध प्रस्थापित करण्याचा विचार सुरू झाला आहे. यातूनच जगातल्या मुस्लीम देशांमध्ये परस्पर संबंधांची नवी मांडणी सुरू झाली आहे...

मागच्या लेखापासून आपण 'खगोलशास्त्र' (Astronomy) ही ज्ञानशाखा आर्यांच्या स्थलांतराच्या बाबतीत काय सांगते, याचा एक धावता आढावा घेत आहोत. त्यामध्ये प्रामुख्याने वैदिक साहित्यातले खगोलीय उल्लेख, पृथ्वीची परांचन गती (Precession) आणि तिच्या आधारे स्व. लोकमान्य टिळकांनी केलेले संशोधनाचे मोठे काम आपण पाहिले. त्यांनी हे सगळे संशोधन त्यांच्या 'The Orion' या ग्रंथात मांडले आहे. त्याप्रमाणेच त्यांचा अजून एक ग्रंथ आहे 'The Arctic Home in Vedas' अर्थात 'आर्यांचे उत्तर ध्रुवीय मूलस्थान.' ग्रंथाच्या नावावरून लक्षात ..

भारतात महाराष्ट्राला सांस्कृतिक सार्वभौमतेसह समृद्ध कला परंपरा लाभलेली आहे. कला हा शब्द उच्चारला तर लगेच मुंबईच्या सर जे. जे. कला महाविद्यालय समूहाचं नावं ओघाने येतंच. १८५० ते १८५७ या काळात तत्कालीन ‘कंपनी सरकार’कडे ‘टेक्सटाईल अ‍ॅण्ड वेव्हिंग’चे उद्योजक दानशूर सर जमशेठजी जिजिभाई टाटा यांनी पुढाकार घेऊन जे. जे. स्कूलची स्थापना केली. ..

अनंतानुभव, रा. स्व. संघ, डॉ. अनंत कुलकर्णी, Anantanubhav, RSS, Dr. Anant Kulkarni..

मागच्या लेखांमध्ये वैदिक साहित्यातली आणि महाभारतासारख्या आर्ष महाकाव्यातली सरस्वती नदीची वर्णने आपण पाहिली. तिचे प्राचीन काळातले अस्तित्व आणि महत्त्व लक्षात घेता तिच्या खोऱ्यात बहरलेल्या नगरांना ‘सरस्वती नागरीकरण’ हेच नाव सर्वाधिक समर्पक ठरते. भूशास्त्र आणि भूजलशास्त्र यांचा अभ्यास करताना सरस्वतीचे प्राचीन अस्तित्वच नव्हे, तर तिचा काळ सुद्धा लक्षात येतो. तो थोडाथोडका नाही, तर निदान इ.स. पूर्व २४,००० इतका तरी नक्की मागे जातो, हे ही आपण मागच्या लेखात पाहिले. त्याच्या द्वारे पुन्हा एकदा आर्यांच्या स्थलांतराचा ..

कुणाला त्यांच्यासारख्या ज्येष्ठापुढे आता बोलावं तरी काय हेच सुचेना, इतके ऐकणारे मनातून हलले होते! प्रशंसा करायची तरी कशी, शब्द सुचेनात आणि आमचे शब्द केवळ हवेचे बुडबुडे ठरावेत, अशी दाजींची कृती मोठी होती. मी तर धन्य धन्य झाले! इतका निर्लोभीपणा, असा श्रेष्ठ विचार, लगेच व्यवस्थित योजना आखण्यातली तत्परता म्हणजे कृती करण्याची सिद्धता... असा निष्ठावंत आणि नि:स्वार्थी कर्मयोगी साक्षात आपण पाहतोय, या काळात! हा अनुभवच रोमांचित करणारा होता...

जगात अगदी नेहमीच विविध ठिकाणी संघर्षाचे वातावरण असते. त्यामुळे जगातील त्या त्या भागामध्ये शांतता प्रस्थापित करणे आणि शांततेचे वातावरण पुढेही कायम राखणे, यासाठी ‘संयुक्त राष्ट्र संघटना’ प्रयत्नशील असते. त्यासाठी संयुक्त राष्ट्रांची शांतीसेना अतिशय महत्त्वाची कामगिरी बजावित असते. त्यातही भारतीय सैन्याचे संयुक्त राष्ट्र शांतीसेनेमध्ये असलेले योगदान हे अनन्यसाधारण आहे. त्यामुळे जगातील अनेक देशांमध्ये भारतीय सैन्याच्या तुकड्यांनी शांतता प्रस्थापित करणे आणि ती कायम राखणे याद्वारे ‘वसुधैव कुटुम्बकम्’ या ..

आपल्या वडिलांचा मृत्यू आणि तोसुद्धा स्वराज्य रक्षणासाठी. मग काय, हा देश पुन्हा स्वतंत्र करण्यासाठी लहुजी यांनी शपथ घेतली. ‘जगेन तर देशासाठी, मरेन तर देशासाठी.’ लहुजींना युद्धशास्त्राचे जे ज्ञान अवगत होते, त्याने तरुणांना बलशाली व युद्धकलेत तरबेज करण्याचे महान कार्य लहुजींनी करत आजन्म ब्रह्मचर्य पाळण्याचे ठरविले व शेवटपर्यंत ते व्रत त्यांनी निष्ठेने पाळले...

दिवा, दीपक, पणती यातला भावार्थ म्हणजे अमावस्येला म्हणजेच जीवनात कितीही काळोख अर्थात खडतर परिस्थिती असेल, तरीही प्रकाशपुंज म्हणजेच सकारात्मकता असावी असे सूचित होते. जीव, माया आणि ब्रह्मतत्त्वाचे पूजन म्हणजे दिवाळी. ..

होमियोपॅथीच्या उपचारांना आहार, विहार, आचार व विचार यांची चांगल्याप्रकारे साथ लाभली, तर प्रत्येक माणूस हा आरोग्यदायी जीवन जगू शकतो. थोडक्यात काय, तर सकारात्मक जीवनशैली व होमियोपॅथीचे उपचार हीच आरोग्याची गुरुकिल्ली आहे, असे म्हटल्यास वावगे ठरू नये. आपले जीवन आरोग्यदायी बनविण्यासाठी आपण आता आपली जीवनशैली कशी बदलायची ते बघूया. ..

रंगभूमी, चित्रपट, मालिका या प्रत्येक माध्यमाची निकड सहजगत्या आत्मसात करणारे, चित्रपटसृष्टीतील दिग्गज व्यक्तिमत्त्व म्हणजेच अभिनयसम्राट विक्रम गोखले... ..

कोरोनाचा झपाट्याने होऊ शकणारा संसर्ग टाळण्यासाठी सर्वच स्तरांवरील कामांवर बंदी आणण्याची आवश्यकता होती. लोकांनी एकमेकांच्या संपर्कात येऊ नये, यासाठी दुकाने, कार्यालये, कारखाने, प्रवास, वाहतूक सर्वच बंद करण्याचा निर्णय केवळ आपल्या देशातच नव्हे, तर इतरही देशांनी अमलात आणला. प्रत्येक देशाने आपापल्या पद्धतीने त्यांची अंमलबजावणी केली. त्यांचे परिणामही लक्षात येत आहेत...

इसवी सन १९२०-३०च्या दशकात मोहेंजोदरो, हडप्पा वगैरे ठिकाणे सिंधू नदीच्या खोर्‍यात सापडलेली असल्याने, त्या नागरीकरणाला ओघानेच ‘सिंधू संस्कृती’ असे नाव दिले गेले. पण, पुढच्या काळात सिंधूच्या खोर्‍यात न येणार्‍या अशा दूरवरच्या इतरही अनेक ठिकाणी त्याच्याशी समकालीन असे आणि साधारण तशीच वैशिष्ट्ये असलेल्या नागरीकरणाचे अवशेष मिळायला लागले. त्यांच्यापैकी बहुसंख्य ठिकाणे प्राचीन ‘सरस्वती’ नदीच्या काठी होती, असे लक्षात येते. त्यामुळे या नागरीकरणाचे ‘सरस्वती संस्कृती’ हेच नाव जास्त समर्पक ठरते. ते तसेच असावे, ..

भूशास्त्र हा पृथ्वीचा अभ्यास आहे. या विषयाच्या पारंपरिक स्वरूपानुसार खडक व त्यांची रचना यांचा वापर करून पृथ्वीची रचना, काळाच्या ओघात झालेली तिची उत्क्रांती आणि ती ज्या विविध प्रक्रियांतून गेली त्या प्रक्रिया समजून घेतल्या जातात. या क्षेत्रातील करिअरच्या संधींविषयी थोडक्यात जाणून घेऊया......

‘पुरातत्त्व’ (Archeology) हे शास्त्र आर्यांच्या स्थलांतराचा आणि आक्रमणाचा सिद्धांत कसा नाकारते, ते आपण मागच्या काही लेखांमधून जरा तपशिलात जाऊन पाहिले. फक्त युरोपीय आणि इतर पाश्चिमात्य संशोधक व अभ्यासक म्हणतात, म्हणून त्या संदर्भात बोलताना आपण ‘सिंधू खोरे’ हा शब्दप्रयोग आतापर्यंत वापरला. १९२०-३०च्या दशकात मोहेंजोदरो, हडप्पा, वगैरे ठिकाणे सिंधू नदीच्या खोर्‍यात सापडल्याने तिथल्या प्राचीन नागरीकरणाला ओघानेच ‘सिंधू संस्कृती’ असे नाव दिले गेले. पण, सिंधूच्या खोर्‍यात न येणार्‍या अशा दूरवरच्या इतरही अनेक ..

काही माणसे जिथे जातील तिथे स्वतःचं अस्तित्व निर्माण करतात. तिथल्या लोकांना भारावून टाकतात. गप्पांच्या मैफिलीत बसले तर संपूर्ण मैफिलीवर कब्जा मिळवतात व मैफील खिशात टाकतात. अशाच एका महान कलाकाराबद्दल आज आठवण झाली ते म्हणजे विनोदाचा बादशहा नटवर्य शरद तळवलकर, म्हणजेच सर्वांचे शरद काका...

महर्षी भगवान वाल्मिकींची आज जयंती. महर्षी वाल्मिकींनी रामायणाची निर्मिती केली आणि विश्वाला मानवी मूल्ये शिकवली. कालौघात वाल्मिकी समाजाची निर्मिती झाली. आज वाल्मिकी समाजाची धारणा काय आहे? स्थिती, गती, नैतिक वैचारिकता काय आहे, याबाबत मागोवा घेतला. त्यावेळी जाणवले, महर्षी वाल्मिकींच्या विचारांची प्रेरणा घेऊन समाजाने स्वत्व राखले आहे आणि हा समाज प्रगती करत आहे. महर्षी भगवान वाल्मिकी महाराज की जय.....

रवींद्र तथा राजाभाऊ मुळे (नगर) लिखित ‘आत्मनिर्भर भारत- विश्वगुरू भारत’ या पुस्तकाचे प्रकाशन पू. गोविंददेवगिरी महाराज यांच्या शुभ हस्ते आज, दि. ३० ऑक्टोबर रोजी होत आहे. या कार्यक्रमाचे प्रमुख वक्ते ज्येष्ठ अर्थतज्ज्ञ डॉ. विनायकराव गोविलकर आहेत. त्यानिमित्ताने हा पुस्तक परिचय...

एखाद्या श्रीमंत माणसाला विनवणी करावी आणि त्याने आपल्या हातांनी हजारो रूपयांची राशी प्रदान करावी, त्याप्रमाणे हा पिता देत नाही, तर त्याही पलीकडे जाऊन तो आपल्या याचकांच्या बुद्धीला सम्यक दिशा देतो. गायत्री मंत्रातही याचकरिता किती सुंदर कामना केली आहे- ‘धियो यो न: प्रचोदयात्।’ हे ईश्वरा! तू आम्हा जीवमात्रांच्या बुद्धितत्त्वांना सन्मार्ग दाखव, प्रेरणा दे. ..

‘सेवा परमोधर्म:’ या विचारांनुसार कोरोना काळातही तन-मन-धन अर्पूण समाजसेवा करणार्‍या कोरोना योद्धयांना वंदन. या वर्षाच्या सुरुवातीपासून जगभरात कोरोना नावाच्या विषाणूने जो काही धुमाकूळ घातला आहे, त्याने सकल मनुष्यजातीलाच नि:शब्द केले आहे. अशा परिस्थितीत अनेक जण जिवावर उदार होऊन कोरोना काळात सेवाकार्य करत होते आणि करत आहेत. त्यापैकी काही सेवाभावी व्यक्तींच्या कार्याचा इथे मागोवा घेत आहे. अर्थात त्यांच्या कार्याला शब्दही कमीच पडतात...

मागच्या लेखापासून ‘पुरातत्त्व’ (Archaeology) हे शास्त्र आर्यांच्या स्थलांतराच्या आणि आक्रमणाच्या बाबतीत काय सांगते, ते आपण पाहत आहोत. त्यामध्ये सिंधू खोर्‍यातल्या प्राचीन नागरीकरणाचे अवशेष हे इ. स. पूर्व किमान चौथ्या सहस्रकातले किंवा अजूनच प्राचीन आहेत, हे पाहिले. सिंधू नागरीकरणात घोडे आणि रथ यांचे पुरावेसुद्धा आपण पाहिले. आर्यांनी सिंधू खोर्‍यात तथाकथित आक्रमण केल्यानंतर पुढच्या काळात वेदांची निर्मिती केलेली नसून वस्तुत: तो काळ वैदिक संस्कृतीचाच होता - अर्थात वैदिक साहित्याची निर्मिती त्याच्या कितीतरी ..

सन १९२१-१९२२या काळात झालेला मोपल्यांचा जिहाद त्याच निर्दयी इतिहासाचा एक काळाकुट्ट अध्याय होय. त्यावर रंगसफेदी करणारी कथानके रचण्याचे उद्योग वर्षानुवर्षे अव्याहतपणे सुरू आहेत. कथाकाराने कोणते वैचारिक झापड लावले आहे, त्यावर कथानक ठरते. काँग्रेसी कळपातील लोकांना हा ब्रिटिश अधिकारी आणि त्यांच्या हिंदू समर्थकांविरुद्ध करण्यात आलेला राष्ट्रवादी उठाव वाटतो. डाव्या कंपूला तो हिंदू जमीनदारांविरुद्ध गरीब बिचार्‍या मुस्लीम शेतकर्‍यांनी केलेला वर्गसंघर्ष वाटतो...

राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाला आज दसर्‍याला ९५ वर्षे पूर्ण होतील. संघाचा गणवेश, संघाचे बौद्धिक वर्ग, संघाचे पथसंचलन, संघाची शाखा ही जशी संघाची खास वैशिष्ट्ये तद्वत संघगीते हेदेखील संघाचे खास वैशिष्ट्य. गेली अनेक दशके संघाचे स्वयंसेवक ही गीते म्हणत आली आहेत. विविध भाषांतील या गीतांनी प्रदेशाच्या आणि भाषेच्या सीमा ओलांडल्या आहेत आणि आपल्या प्रांताच्या भाषेपलीकडे जाऊन स्वयंसेवक विविध भाषांतील गीते प्रसांगानुरूप म्हणत आली आहेत. अर्थात संघगीते म्हणजे केवळ गाणी नव्हेत आणि स्वान्तसुखाय ती गुणगुणावी हे त्या गीतांचे ..

उत्कृष्ट शिक्षक विशेषतः कलाशिक्षक हा उत्कृष्ट ‘प्रात्यक्षिके’ दाखवू शकतोच असे नसते, तर उत्कृष्ट प्रात्यक्षिके दाखविणारा कलाकार हा उत्कृष्ट कलाशिक्षक असतोच असेही नसते. ही गेल्या तीसेक वर्षांची निरीक्षणे आहेत. प्रात्यक्षिकांच्या बाबतीत तरी दोन प्रकार पडतात, असे माझे निरीक्षणांती मत बनलेले आहे. या दोन्ही प्रकारच्या प्रात्यक्षिककारांच्या कामामध्ये पाहणार्‍याला मजा येते. आनंद मिळतो. मात्र, ‘सेलिब्रिटी डेमॉन्सस्टेटर’ म्हणजे प्रसिद्धीच्या वलयात आनंद मानणारे प्रात्यक्षिककार कलाकार वेगळे! त्यांचं काम छान वाटतं. ..

स्त्री म्हणून जन्म घेतल्यावर माणूस म्हणून त्या व्यक्तीची जबाबदारी आणखीनच वाढते. मानवी शाश्वत मूल्य जगताना त्या स्त्रीशक्तीला जगण्याची आणि जगवण्याची पराकाष्ठा करावी लागते. मळलेल्या वाटेवरून न जाता, स्वत:चा प्रकाशमान मार्ग तयार करणार्‍या समाजात काही दैवीस्वरूपी स्त्रीशक्ती आहे. या स्त्रीशक्तीचे वास्तव रूपच राष्ट्र सेविका समितीच्या प्रचारक, गृहिणी विद्यालयाच्या व्यवस्थापिका कुंदा फाटक आपल्या मनोगतातून मांडत आहेत...

कर्तृत्व आणि यश हे वारशाने नाही, तर कष्टाने आणि बुद्धिमत्तेने येते. दुष्टांचे निर्दालन करण्यासाठी दुर्गामातेने जे युद्ध केले किंवा तिच्या इतरही रूपांत करूणामयी किंवा सहनशीलतेच्या अनुभूती जपताना, देवीने जो समन्वय राखला आहे, तो संघर्ष आणि समन्वय आजही प्रत्येक महिला शक्तीमध्ये आहे. जीवनाच्या वाटेवर प्रत्येकाचे अनुभव वेगळे असतीलही, पण त्यातील आंतरिक जाणिवा मात्र कुठे ना कुठे तरी समान असतात. कोणत्याही क्षेत्रात काम करत असताना या आंतरिक जाणिवेची प्रेरणा जागृत असावी, हे सांगून आपल्या जीवनातील तो संघर्ष आणि ..

मागच्या लेखापासून ‘पुरातत्त्व’ (archaeology) हे शास्त्र आर्यांच्या स्थलांतराच्या किंवा आक्रमणाच्या बाबतीत काय सांगते, ते आपण पाहत आहोत. त्यामध्ये हिंदुस्थानातील हडप्पा, मोहेंजोदरो आणि सिंधू खोर्‍यातल्या इतर प्राचीन नागरीकरणाचे अवशेष हे भारताबाहेरील इजिप्त, मेसोपोटेमिया, बॅबिलोनिया, असीरिया, सुमेरिया, वगैरे ठिकाणी सापडलेल्या अत्यंत प्रगत संस्कृतीच्या अवशेषांशी समकालीन आहेत, हे पाहिले. याखेरीज सिंधू नागरीकरणात घोडे आणि रथ नाहीत, असे कारण पुढे करून आर्यांनी भारताच्या बाहेरून स्थलांतर करताना आपल्या सोबत ..

देखण्या, रुबाबदार रूपाने मराठी चित्रपटसृष्टी गाजवणारे आणि चित्रपटांचा प्रवाहही बदलायला लावणारे कलाकार म्हणजेच अभिनेते रवींद्र महाजनी.....

१००-१२५ वर्षांपूर्वी कोलकाताच्या लहानशा प्रयोगशाळेत डॉ. जगदीशचंद्र बोस यांनी ‘वायरलेस कम्युनिकेशन’ संबंधित मूलभूत संशोधन केलेच अन् त्याला जागतिक मान्यताही मिळाली. पण, स्वातंत्र्योत्तर काळात बोस, रामन, रामानुजन यांची विदवत्ता, चिकाटी, साधना, निष्ठा कुठे गेली याचाही विचार झाला पाहिजे...

सन १९२०च्या उन्हाळ्यात खिलाफत चळवळ पुढे कोणते वळण घेणार, हे अनिश्चित होते. आपला देश ‘कुफ्र’ (श्रद्धाहीनता) मुळे अपवित्र झाला, अशी भावना झाल्यामुळे मे ते नोव्हेंबर १९२०या काळात जवळजवळ ६० हजार बुलबुल हिंदुस्थानातून उडून गेले. हजारोंच्या संख्येत स्थलांतर (हिजरत) झाले. त्याअर्थी त्याला सैद्धांतिक आधार अवश्य असणार!..

प्रशांत भालचंद्र पाटील (वनवासी कल्याण आश्रम, नाशिक जिल्हा कार्यकर्ते व रा. स्व. संघ माजी नाशिक शहर सहकार्यवाह) यांचे शनिवार, दि. १० ऑक्टोबर रोजी दीर्घ आजाराने दुःखद निधन झाले. त्यांच्या आठवणींना उजाळा देणारा हा लेख.....

मागच्या लेखापासून ‘पुरातत्त्व’ (Archaeology) हे शास्त्र आर्यांच्या स्थलांतराच्या किंवा आक्रमणाच्या बाबतीत काय सांगते, ते आपण पाहत आहोत. त्यामध्ये पाश्चात्त्य संशोधकांनी एक मूलभूत गृहीतक मांडलेले आहे. ते म्हणजे, इजिप्त, मेसोपोटेमिया, बॅबिलोनिया, असीरिया, सुमेरिया, वगैरे ठिकाणी सापडलेल्या अत्यंत प्रगत संस्कृतीचे अवशेष आणि हडप्पा, मोहेंजोदरो येथील नागरीकरणाचे अवशेष यांच्या दोघांच्या काळात सुमारे दीड ते पावणेदोन हजार वर्षांचे अंतर आहे. याचा अर्थ या दरम्यान भारताबाहेरच्या त्या प्रगत संस्कृतीच्या लोकांनी ..

हिंदी भाषेच्या चौकटीत बंदिस्त न राहता, अनेक भाषांमध्ये काम करणारे प्रसिद्ध अभिनेते तसेच निर्माते, दिग्दर्शक म्हणजेच चतुरस्र कलावंत अमोल पालेकर...

त्या संध्याकाळी अँडी दॉनवन लॉजच्या खानावळीत जेवायला गेला, तेव्हा मालकीणबाई मिसेस स्कॉटनी त्याची एका खिन्नमुखी तरुणीशी मिस कॉनवेशी ओळख करून दिली. साधा सुती चॉकलेटी झगा परिधान केलेली कॉनवे तेव्हा जेवायला बसली होती. स्वतःतच मग्न होती. अँडी नम्रपणे स्वतःचे नाव पुटपुटला. तिने ऐकले...

आज भारतामध्ये महत्त्वाचे तीन विषय फार उग्र रुप धारण करुन भेडसावत आहेत. शेतकर्‍यांच्या आत्महत्या, महिला अत्याचार आणि अनेक वर्षे पडून राहिलेला देवदासींचा प्रश्न... या अत्यंत संवेदनशील विषयांना रंगाकारांच्या माध्यमातून जाणकारांचे-संबंधितांचे आणि समाजाचे लक्ष वेधून घेता यावे, या उद्देशाने चित्रकार सागर कांबळे यांनी कलाकृती साकारताना रंगभावनांना वाट मोकळी करुन दिलेली आहे...

‘समतोल’चे मनपरिवर्तन शिबीर हे एक मॉडेल बनलेले केंद्र आहे. समस्याग्रस्त असणार्‍या मुलांना स्वतः मनपरिवर्तन होण्यासाठी येथे खास प्रयोग केले जातात, यातून अनेक मुले सक्षमपणे बाहेर पडून समाजाच्या मुख्य प्रवाहात आली आहेत...

प्रश्न हा आहे की, होमियोपॅथीचे उपचार व त्यांचा प्रभावीपणा हा सामान्य लोकांपर्यंत पोहोचू दिला जात नाही. इतर औषधांच्या ‘साईड इफेक्ट्स’मुळे अनेकांचे जीव जात असले, तरी चालेल, पण होमियोपॅथीला कोरोना उपचारामध्ये पुढे येऊ दिले जात नाही. ..

आपण दुसर्‍याच्या आयुष्यात जास्तच भावूक होऊन गुंतले जात असू तर पहिला प्रांजळ प्रश्न आपण स्वत:ला विचारायला पाहिजे. तो म्हणजे, ही माझी स्वत:ची समस्या आहे का? जर उत्तर ‘होय’ असेल, तर त्या समस्येची प्रामाणिक जबाबदारी उचलायला पाहिजे आणि उत्तर ‘नाही’ असेल, तर आपण त्यात उगाचच ढवळढवळ न करता स्वतःच्या कामात लक्ष घालावं. दुसर्‍याच्या जीवनात अतिक्रमण करण्याचा हक्क या जगात कुणालाच मिळालेला नाही...

वारकरी संप्रदायातले अग्रणी भागवताचार्य, ज्येष्ठ विचारवंत, सावरकरप्रेमी, उत्तम शिक्षक, हिंदुत्वनिष्ठ, पत्रकार, नगरसेवक, माजी नगराध्यक्ष, संपादक वा. ना. उत्पात यांची 28 सप्टेंबर रोजी वयाच्या 80व्या वर्षी प्राणज्योत मालवली. त्यानिमित्ताने डॉ. सच्चिदानंद शेवडे यांचा उत्पात यांच्या आठवणींना उजाळा देणारा हा लेख.....

मागच्या काही लेखांमध्ये आपण आर्य नांवाचा ‘वंश’ ही संकल्पना किती तथ्यहीन, तर्कदुष्ट आणि एकूणच बिनबुडाची आहे, हे सविस्तर पाहिले. युरोपीय लोकांचा वंशवाद, आपल्या वंशाचे श्रेष्ठत्व सांगताना दिसणारी आढ्यता, त्यातून दुसर्‍यांना हीन लेखायची मानसिकता, या आणि अशा कारणांनी प्रेरित होऊन त्यांच्यातल्या काही विद्वानांनी काही मनगढंत कथा रचल्या. त्यासाठी विविध ज्ञानशाखांमधून दिसून येणार्‍या निरीक्षणांचा आधार घेतला. त्यांना ‘ऐतिहासिक पुरावे’ असे गोंडस नाव दिले. याच कथांचा इतिहासाच्या क्रमिक पाठ्यपुस्तकांमध्ये अतिशय ..

विविध प्रदर्शने, विविध पुरस्कार आणि अनेक नामवंत संग्राहकांनी निसर्गचित्रकार पुंडलिक महाजन यांच्या निसर्गचित्रणांना, त्यांच्या संग्रहात सन्मानाने स्थान दिलेले आहे...

मराठी सिनेसृष्टीतील देव आनंद व ‘प्रेझेंटेबल यंग मॅन’ म्हणजेच अभिनयसम्राट रमेश देव.....

दि. २७ ऑक्टोबर, १९१९ला खिलाफत चळवळ (१९१९-१९२४) खर्‍या अर्थाने सुरू झाली. हा दिवस देशभरात ‘खिलाफत दिवस’ म्हणून पाळण्यात आला. त्या वर्षभरात हिंदुस्थानच्या राजकारणात मोठे स्थित्यंतर झाले. ‘टिळकयुगा’चा अस्त होऊन ‘गांधीयुगा’चा उदय झाला. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांच्या शब्दांत, गांधींनी खिलाफत चळवळ ज्या दृढनिश्चयाने आणि श्रद्धेने उचलून धरली, तिने अनेक मुस्लिमांना आश्चर्यचकित केले असेल. (पाकिस्तान ऑर द पार्टिशन ऑफ इंडिया, बी.आर. आंबेडकर, ठाकर अ‍ॅण्ड कंपनी लि. १९४५, पृ. १३६) खिलाफत चळवळीला नुसता पाठिंबा देऊन ..