रेफोरपॅक २०२५ : भव्य युद्धसराव

आजवर अमेरिकेन स्वार्थकेंद्रित दृष्टिकोनातून परराष्ट्र धोरणाची आखणी केल्याने, त्यांच्या मित्र राष्ट्रांच्या यादीमध्ये कायमच बदल झालेला दिसतो. एकेकाळी मित्र असलेला चीन आज अमेरिकेचा क्रमांक एकचा शत्रू आहे. त्यामुळे आज अमेरिकेचे बहुतांशी धोरण हे चीन विरोधातील रणनीतीभोवती फिरताना दिसते. रेफोरेपॅक हा युद्धसरावही त्याचेच उदाहरण. अमेरिकेच्या या बदलत्या रणनीतीचा घेतलेला आढावा...

अमेरिकन लोकांना कोणत्याही गोष्टीला लांबलचक नाव ठेवण्याची आणि मग त्याचे लघुरूप-शॉर्टफॉर्म करून वापरण्याची भयंकर हौस आहे. ‘रेझोल्यूट फोर्स पॅसिफिक’ या नावाचे लघुरूप म्हणजे ‘रेफोरपॅक.’ अत्यंत भव्य असा हा हवाई युद्धसराव दि. १० जुलै ते दि. ८ ऑगस्ट २०२५ असा चांगला महिनाभर चालू होता. पॅसिफिक उर्फ प्रशांत महासागराच्या तीन हजार सागरी मैल एवढ्या विस्तीर्ण क्षेत्रातील ५० वेगवेगळी ठिकाणे, ४०० हून अधिक विमाने आणि १२ हजारांपेक्षा अधिक माणसे यात सामील होती.

अमेरिकन सेनादलाचे ‘इंडो-पॅसिफिक कमांड’ या नावाचे स्वतंत्र सैनिकी अधिकार क्षेत्र आहे. अमेरिका खंडाच्या पश्चिम तटावर पॅसिफिक महासागर सुरू होतो. तिथपासून भारताच्या पूर्व किनार्यापर्यंत ही इंडो-पॅसिफिक कमांड पसरलेली आहे. हे क्षेत्र साधारण दहा कोटी चौरस मैल किंवा २६ कोटी चौरस किमी एवढे आहे. म्हणजे पृथ्वीच्या एकूण क्षेत्रफळाच्या ५२ टक्के एवढा भाग यात येतो. अमेरिकन नौदलाचा अॅडमिरल सॅम्युअल पापेरो हा या अवाढव्य कमांडचा प्रमुख सेनापती असून, त्याच्या हाताखाली ३ लाख, ७५ हजार माणसे कार्यरत आहेत. यात अमेरिकन भूदल, वायुदल, नौदल आणि मरीन्स अशा सर्व सैनिकी सेवांची पथके आहेत तसेच, जपान आणि दक्षिण कोरिया या अमेरिकेच्या मित्र राष्ट्रांची पथकेही आहेत.

या कमांडचे मुख्यालय हवाई बेटांवर आहे. आपल्याला हवाई म्हटल्यावर हवाई दल म्हणजे, विमानदल किंवा वायुदल आठवते, तो अर्थ इथे लागू नाही. पृथ्वीवरच्या पाच महासागरांपैकी, पॅसिफिक हा सर्वांत विस्तीर्ण महासागर आहे. त्याच्यात अमेरिका आणि आशिया-ऑस्ट्रेलिया खंडांच्या दरम्यान अक्षरशः हजारो द्वीपे किंवा द्वीपसमूह आहेत. त्यांना ‘मेलनेशियन द्वीपसमूह’, ‘मायक्रोनेशियन द्वीपसमूह’, ‘पॉलिनेशियन द्वीपसमूह’ अशी नावे आहेत. यांपैकी पॉलिनेशियन समूहात हवाई बेट आहे. हासुद्धा दहा मोठ्या आणि १०० छोट्या बेटांचा एक समूहच आहे. त्यांपैकी हवाई हे सर्वांत मोठे बेट असल्यामुळे, त्यांना ‘हवाई बेट’ या साधारण नावाने ओळखले जाते.

इंडो-पॅसिफिक कमांड क्षेत्राच्या या वर्णनावरून तुमच्या लक्षात आलेच असेल की, सैनिकी डावपेचांच्या दृष्टीने या क्षेत्राचे महत्त्व अनन्यसाधारण आहे. अमेरिका, रशिया आणि चीन या तिन्ही जागतिक महासत्तांसाठी हा फारच महत्त्वाचा सैनिकी आखाडा आहे. ब्रिटन, फ्रान्स, जर्मनी ही अणुशक्तिसंपन्न युरोपीय राष्ट्रे या आखाड्यापासून दूर आहेत.

जपान हा देश आज अमेरिकेचा मित्र आहे पण, दुसर्या महायुद्धात जपानने हे संपूर्ण क्षेत्र आपल्या ताब्यात आणून, अमेरिकेच्या नाविक प्रभुत्वाला फारच मोठे आव्हान दिले होते. त्यामुळे आधुनिक आरमारी युद्धांमधल्या फार मोठ्या लढाया याच क्षेत्रात झाल्या होत्या. आपण ही गोष्ट नक्कीच ऐकली, वाचली असेल की, जपानने अमेरिकेच्या पर्ल हार्बर या नाविक अड्ड्यावर आकस्मिक झंजावाती हवाई हल्ला करून फार विध्वंस केला, त्यामुळे अमेरिका महायुद्धात उतरली इत्यादी. तर हा पर्ल हार्बर नाविक तळ अमेरिकेच्या मुख्य भूमीवर नसून, या हवाई बेटांवरच आहे. ही बेटे अमेरिकेच्या मुख्य भूमीपासून किमान तीन हजार किमी दूर आहेत. ‘गुडाल कॅनॉलची लढाई’, ‘फिलिपाईन्स समुद्राची लढाई’, ‘कॉरल समुद्राची लढाई’, ‘लीयेत आखाताची लढाई’ आणि ‘मिड-वेची लढाई’ अशा अत्यंत हिंस्र, भयंकर कचाकचीच्या सागरी लढायांनी १९४२ ते १९४४ या काळात, पॅसिफिक महासागराचा हा आखाडा नुसता दुमदुमत होता. महायुद्धाची अखेर ज्या अणुबॉम्बनी घडवून आणली, ते अणुबॉम्ब या इंडो-पॅसिफिक क्षेत्रातल्या टिनियन नावाच्या बेटावर अमेरिकन ‘बी-२९’ जातीच्या बॉम्बर विमानांमध्ये चढवण्यात आले. त्यांनी जपानची हिरोशिमा आणि नागासाकी ही शहरे जमीनदोस्त केली आणि महायुद्ध संपवले.

यानंतर लगेचच म्हणजे १९४७ साली अमेरिकेने, ‘इंडो पॅसिफिक कमांड’ हा विशेष सेनाविभाग निर्माण केला. महायुद्धाच्या वेळेस शत्रू असलेला जपान आज अमेरिकेचा मित्र आहे, त्यावेळी मित्र असलेला रशिया आज कुंपणावर आहे. म्हणजे धड मित्रही नाही, धड शत्रूही नाही. त्यावेळी खिजगणतीत नसलेला कोरिया देश आज विभाजित झाला आहे. पैकी दक्षिण कोरिया मित्र आहे, तर उत्तर कोरिया हा अत्यंत चक्रम, अण्वस्त्रसज्ज असा शत्रू आहे. त्यावेळी आश्रित असलेला चीन हा संभाव्य मोठा शत्रू आहे.

आज चीनला सर्वप्रथम पॅसिफिकमधला कोणता भाग हडप करायचा असेल, तर तो म्हणजे तैवान हा देश. खरे म्हणजे ते सुमारे ३६ हजार चौरस किमी क्षेत्रफळाचे एक बेटच आहे. त्याचे मूळ नाव फोर्मोसा बेट. १९४९ साली चीनमध्ये माओने साम्यवादी क्रांती घडवून जनरल चँग कै शेक याच्या नेतृत्वाखालचे लोकशाही सरकार उलथवले, तेव्हा चँग कै शेक चीनच्या मुख्य भूमीपासून १८० किमी दूर असलेल्या या फोर्मोसो बेटावर आला. आणि अमेरिका व अन्य ‘नाटो’ करार राष्ट्रांच्या पाठिंब्यावर त्याने, फोर्मोसा किंवा तैवान हे लोकशाही चिनी सार्वभौम राष्ट्र असल्याची घोषणा केली.

आपल्या दृष्टीने फोर्मोसा बेटाला वेगळे भावनिक महत्त्व आहे. दि. १८ ऑगस्ट १९४५ या दिवशी देशगौरव नेताजी सुभाषचंद्र बोस हे एका विमान अपघातात ठार झाल्याची बातमी देण्यात आली होती. हा कथित विमान अपघात फोर्मोसा बेटावर झाला होता.

असो, तर तैवानचा हा लोकशाही सार्वभौमपणा चीनच्या या डोळ्यांत काट्यासारखा सलतो आहे. आजच्या घटकेला असे सांगितले जाते की, २०२७ साली प्रचंड नाविक चढाई करून तैवानचा घास घेणाची चीनची तयारी सुरू आहे. राष्ट्राध्यक्ष शी जिनपिंग यांनी चिनी नौदल सेनापतींना तशा सक्त सूचना दिलेल्या आहेत. नंतर क्रमाक्रमाने चीन, दक्षिण कोरिया, जपानपासून फिलिपाईन्सपर्यंतच्या देशांचा समाचार घेईल. त्यानंतर टिनियन बेटे ते ग्वाम बेटे ही बेटांची साखळी आणि नंतर हवाई बेटे असा चीनचा क्रम असणार आहे. महायुद्ध काळात आणि नंतरच्या शीतयुद्ध काळात, अमेरिकेच्या अनेक विमानवाहू नौकांनी इंडो-पॅसिफिक क्षेत्रात मोठाच धाक पसरवून ठेवला होता. तुम्हाला आठवत असेल तर, १९७१च्या भारत-पाक युद्धात अमेरिकेची ‘एंटरप्राईस’ ही आण्विक विमानवाहू नौका भारतीय नौसेनेवर दबाव आणण्यासाठी, दि. १५ डिसेंबर १९७१ रोजी पॅसिफिकमधून बंगालच्या उपसागरात आली होती. आपल्या सेनापतींनी अतिशय हुशारीने दि. १६ डिसेंबर रोजी पाकिस्तानची शरणागती घेतल्यामुळे, अमेरिकन युद्घनौकेला काही कामच राहिले नाही. असो!

पण, आता चीन अशा एक किंवा अनेक युद्घनौकांना घाबरत नाही कारण, त्याच्याकडे ‘डी.एफ.२६बी.’ ही क्षेपणास्त्रे आहेत. या क्षेपणास्त्रांचा पल्ला दोन हजार मैलांचा असून, त्यांना ‘एअरक्राफ्ट कॅरियर किलर’ म्हणूनच ओळखले जाते.

अमेरिकन युद्धशास्त्र अभ्यासकांच्या दृष्टीने आजच्या घटकेला चीन जेव्हा तैवानवर झडप घालेल, तेव्हा तो ओकिनावा, तैवान ते मलेशिया या सलग बेट साखळीवर एका दिवसाला दोन हजार बॉम्ब किंवा क्षेत्रणास्त्रे वर्षावू शकेल. जपानच्या मुख्य भूमीजवळ ओकिनावा इथे अमेरिकेचा मोठा सैनिकी तळ आहे. त्यानंतर टिनियन बेटे ते ग्वाम बेटे या दुसर्या बेट साखळीवर, तो दिवसाला ४५० बॉम्ब किंवा क्षेपणास्त्रे फेकू शकतो. त्यानंतर हवाई बेटे आणि सर्वांत शेवटी अमेरिकन मुख्य भूमीचा अलास्का प्रांतातील तळ अशी त्याची लक्ष्ये असू शकतात.

या सगळ्या संभाव्य शक्यता लक्षात घेऊन, अमेरिकन सेनापतींनी ‘रेफोरपॅक-२५’ या युद्धसरावाची मांडणी केली होती. चीनच्या विमाने, क्षेपणास्त्रे आणि ड्रोन्स यांच्या संभाव्य हल्ल्यांना तोंड देण्यासाठी, अमेरिकन सेनादलांची विमाने वेगवेगळ्या ५० ठिकाणी विखरून राहतील. कामगिरीवर निघाली की, ती भुंग्यांप्रमाणे वेगवेगळ्या ठिकाणांहून आकाशातच एकत्र होतील, हल्ला चढवतील किंवा आलेल्या हल्ल्याचा सामना करतील. काम पूर्ण झाले की, पूर्ववत विखरून वेगवेगळ्या तळांवर परततील. असे धोरण आखण्याचे मुख्य कारण म्हणजे, हे युद्धक्षेत्र चीनच्या अगदी अंगणा-परसातच आहे. तर अमेरिकेला मुख्य भूमीपासून खूप दूर सगळे युद्धसाहित्य, यात विमाने, युद्घनौका, शस्त्रास्त्रे, दारूगोळा, अन्नधान्य आणि पेट्रोल सगळेच आले; या वस्तू वाहून आणाव्या लागतात. तर अशाप्रकारे युद्ध आखाडा सजतो आहे.

४०० वर्षांपूर्वीचे आसव

काम, क्रोध, लोभ, दंभ, मद, मत्सर हे सहा विकार कोणत्याही माणसाच्या मनात असतातच. संत किंवा धार्मिक लोक एकंदर समाजाच्या आचरणात या सहा विकारांवर ताबा असावा, किमान समाजाने तसा प्रामाणिक प्रयत्न तरी करावा, असा उपदेश करताना आढळतात. कथित आधुनिक लोक मात्र हे मनोविकार वाढीला कसे लागतील, असा प्रयत्न करताना दिसतात. चित्रपट, दूरदर्शन मालिका, साहित्य, समाजमाध्यमे ही तर या विकारांचे वाहक म्हणूनच काम करतात. प्रत्यक्षात मात्र ते म्हणतात की, "आम्ही समाजाचे प्रबोधन करतो.” हेच एक मोठे ढोंग म्हणजे दंभ आहे. अनेकदा अनेकांना आपण वागतोय ते ढोंग आहे हेच कळत नाही. आम्ही हिंदुत्वाचे अभिमानी आहोत, असं एकीकडे म्हणायचे आणि दुसरीकडे बिर्याणी चापायला शांतिदूतांच्या हॉटेलातच जायचे, हा ढोंगीपणा आहे हे अनेकांना कळतच नाही.

तसे एकीकडे चीन हा आमचा शत्रू आहे, म्हणून त्याच्या मालावर जबर कर बसवायचा; दुसरीकडे ‘पेई पा क्वा’ हे चिनी आसव आवडीने प्यायचे. असे ढोंग अमेरिकेसकट सर्व पाश्चिमात्य समाजात वाढत आहे. ‘निन जिओम पेई पा क्वा’ नावाचे हे चिनी आसव, इसवी सन १६०० साली चीनमध्ये कुणा पारंपरिक वैद्याने खोकल्यावरचे औषध म्हणजे कफ सीरप म्हणून वापरात आणले. हाँगकाँगच्या कोणत्याही मेडिकल दुकानात फक्त पाच डॉलर्सना मिळणारे हे औषध, चिखलासारखे दिसते आणि त्याच रंगाचे असते पण, हाँगकाँगहून ते पश्चिमेत आले की त्याची किंमत किमान तिप्पट वाढते. २०२४ या संपलेल्या वर्षात या आसवाने, फक्त पश्चिमी बाजारपेठेत ८ कोटी, ८० लक्ष डॉलर्सचा गल्ला जमवला.

सिंधिया एरीव्हो, जोनाथन बेली, झायन मलिक अशी विचित्र नावे लावणारे लोक म्हणे सध्या पश्चिमेतल्या युवा पिढीचे आवडते गायक आहेत. त्यांनी म्हणे दावा केला की, ‘पेई पा क्वा’ हे आसव प्याल्यामुळे त्यांच्या गळ्यातल्या स्वरतंतूंना (पक्षी : व्होकल कॉर्डस्) फारच रिलीफ मिळाला. झाले, तमाम पोरे ‘पेई पा क्वा’ पिऊन आजूबाजूच्या लोकांच्या कानठळ्या बसवू लागली.

डोनाल्ड ट्रम्प तात्यांनी चिनी मालावर ३० टक्के जकात ठोकली आहे पण, अमेरिकन युवा पिढीच्या खिशात भरपूर पैसा आहे. जास्त पैसे मोजून का होईना, आम्ही ‘पेई पा क्वा’ पिणारच. हा माज कोण उतरवणार?