सिंधुदुर्गातील वनपर्यटनाचा बदलता ट्रेंड

सिंधुदुर्गात जिल्हा पर्यटन जिल्हा म्हणून घोषित करण्यात आला, तेव्हापासून सागरी पर्यटन जोर धरू लागले. जिल्ह्यातील स्वच्छ, सुंदर किनारे पर्यटकांना आकर्षित करू लागले. याच किनारी पर्यटनाबरोबर आता पर्यटक सह्याद्रीच्या दर्‍याखोर्‍यांमध्येही फिरू लागले आहेत. यापूर्वी ही संख्या केवळ निसर्गप्रेमी किंवा वन्यजीवप्रेमी पर्यटकांपर्यंत सीमित होती. मात्र, आता या संख्येत वाढ झाली असून सामान्य नागरिक आणि विदेशातील पर्यटक सह्याद्रीच्या पर्वतरांगांमध्ये विस्तारायला सुरुवात झाली आहे. खासकरून पर्यटकांचा हा प्रकार पक्षी आणि वन्यजीव दर्शनासाठी येऊ लागला आहे. विशेषतः दोडामार्ग आणि सावंतवाडी तालुक्यात गेल्या पाच-सहा वर्षांपासून पर्यावरणाच्या झालेल्या वेगवेगळ्या चळवळींमुळे या दोन तालुक्यांवर निसर्गपर्यटनाच्या दृष्टीने लोकांच्या नजरा वळू लागल्या आहेत. ‘पक्षीमित्र संमेलन’, ‘जैवविविधता महोत्सव’, ‘फुलपाखरू उत्सव’, ‘पक्षी दर्शन फेरी’ यांसारख्या उपक्रमांमुळेदेखील पर्यटक सिंधुदुर्ग जिल्ह्याकडे वळू लागले आहेत. दरवर्षी हजारो पर्यटक जंगल पर्यटनासाठी जिल्ह्याकडे बघू लागले आहेत. येथील अनेक तरुणांनी या संधीवर स्वार होत नवनवीन कल्पना आणून पर्यटनाच्या या नवीन ट्रेंडला बळकटी प्राप्त करून दिली आहे.

पर्यटकांच्या मागणीतूनच जिल्ह्यात जन्म झाला आहे, तो म्हणजे पक्षी पर्यटनाचा. मुळातच सिंधुदुर्ग जिल्हा हा निसर्गसंपन्न जिल्हा आहे. हा जिल्हा पश्चिम घाटात येत असल्याने याठिकाणी गावोगावी विपुल प्रमाणात जैवविविधता आढळते. त्याचबरोबर मोठ्या प्रमाणात पक्ष्यांच्या प्रजातीही आढळून येतात. समुद्र, जंगले, पाणथळ जागा, शेतमळे, नदी, तलाव, खारफुटी असा वेगवेगळ्या प्रकारचा अधिवास जिल्ह्यात आढळतो. त्यामुळे पक्ष्यांमध्ये विविधता आढळून येते. पक्ष्यांच्या 415 प्रजातींची नोंद आतापर्यंत जिल्ह्यातून झाली आहे. यामध्ये केवळ दक्षिण पश्चिम घाटात आढळणारे म्हणजेच गोवा, कर्नाटक, केरळ, तामिळनाडूमध्ये आढळणारे बरेच पक्षी जिल्ह्यात दिसून येतात. ‘मलबार ट्रोगोन’, ‘ग्रे हेडे ड बुलबुल’, ‘फ्लेम थ्रोटेड बुलबुल’, ‘लेगीज हॉक इगल’, ‘मलबार बार्बेट’, ‘डार्क फ्रन्टेड वॉबलर’, ‘ब्ल्यू बिअर्ड बी इटर’, ‘व्हाईट बेलीड वूडपेकर’ असे बरेच पक्षी या भागात दिसून येतात. यापूर्वी हे पक्षी पाहायला दक्षिणेकडील राज्यात जावे लागत असे. पण, हे पक्षी सिंधुदुर्गात दिसत असल्याने पक्षीनिरीक्षकांच्या निमित्ताने जिल्ह्याला उपजीविका मिळवून देणारे पर्यटक याठिकाणी येऊ लागले आहेत. यामध्ये पक्षी अभ्यासक आणि वाईल्डलाईफ फोटोग्राफर यांचा मोठ्या प्रमाणावर समावेश आहे.

‘महाराष्ट्राचा अ‍ॅमेझॉन’ म्हटले जाणारे तिलारीचे जंगल त्याचबरोबर तळकट आणि आंबोलीतील जंगल, वानोशी, बांदासारखे निसर्गरम्य गाव, समुद्र जवळ असणारे शिरोडा गाव येथील मिठागरे आणि कांदळवन, ओरोस आणि पाटमधील तलाव या जागा पक्षीनिरीक्षकांसाठी आवडत्या जागा बनत आहे.

‘कोविड’ संपल्यानंतर पर्यावरणाचे महत्त्व सर्वांनाच पटू लागले. लोकांनी रिकामी वेळेत घरात राहून छायाचित्रण आणि पक्षीनिरीक्षणाचा छंद जोपासायला सुरुवात केली. यामुळेच पक्षीनिरीक्षक आणि वाईल्डलाईफ फोटोग्राफीची संख्या वाढताना दिसून आली. सावंतवाडी आणि दोडामार्ग तालुका मुळातच जैवविविधतेने समृद्ध होते, गरज होती ती पर्यटनदृष्ट्या याकडे बघण्याची. यावेळी येथील तरुणांनी या भागात निसर्गपर्यटनासोबत वनपर्यटनालादेखील सुरुवात केली. यावेळी त्यांनी ‘नेचर गाईड’ म्हणून काम केले. तसेच, ‘होम स्टे’ची सुरुवात केली. आज या तरुणांनी आपल्याबरोबरच ग्रामस्थांनाही पण रोजगार निर्माण करून दिला आहे. आज हे तरुण जिल्ह्यातील जैवविविधता दाखवून पर्यटकांना मार्गदर्शन करत आहेत. यासाठी या तरुणांना वनविभाग, स्थानिक लोक आणि सहकार्‍यांची मोलाची मदत मिळत आहे. ‘वनश्री फाऊंडेशन-दोडामार्ग’, ‘वाईल्ड कोकण सावंतवाडी’, ‘मलबार नेचर कॉन्झर्व्हेशन क्लब,’ आंबोली यांसारख्या संस्थांमार्फत हे तरुण परिसरातील वन्यजीव अभ्यास, पर्यावरणीय जनजागृती, पर्यावरण संरक्षण यांसारख्या जबाबदार्‍या पार पडत आहेत. ‘धनेश पक्षी संवर्धन’, ‘घुबडांचे संरक्षण’, ‘देवराई वाचवणे’, ‘मोठी झाडे वाचवणे’, ‘वृक्ष लागवड’, ‘नद्या बचाव’ यांसारखे उपक्रम राबविण्यात येत आहेत. त्यामुळे सिंधुदुर्ग जिल्ह्यातील वनपर्यटनाचा हा नवा ट्रेंड पर्यटनाचा कल भविष्यात अजून कशापद्धतीने बदलेल, हे पाहण्याजोगे ठरणार आहे.