ट्रम्प आणि मस्क यांचा उंदरा-मांजराचा खेळ
Total Views |
‘तुझं माझं जमेना, तुझ्या वाचून करमेना’ अशीच काहीशी डोनाल्ड ट्रम्प आणि एलॉन मस्क यांच्या वादाची कहाणी. दोघांनीही एकमेकांवर समाजमाध्यमांतून तोंडसुख घेतल्यानंतर, ‘आपण जरा जास्तच बोलून गेलो’ याची उपरती काल मस्क यांना झाली. त्यानिमित्ताने ट्रम्प आणि मस्क यांच्यातील शिगेला गेलेल्या संघर्षाची ही कहाणी...
अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प आणि त्यांच्या विजयात महत्त्वाची भूमिका बजावणारे उद्योगपती आणि जगातील सर्वांत श्रीमंत व्यक्ती एलॉन मस्क यांच्यामध्ये सार्वजनिक नळावर होणार्या भांडणाप्रमाणे झालेले भांडण संपूर्ण जगभरात चर्चेचा विषय ठरले. एलॉन मस्क यांच्यावर ‘प्रशासकीय कार्यक्षमता’ (डॉज) या नुकत्याच स्थापन झालेल्या विभागाची जबाबदारी सोपविण्यात आली होती. अर्थात, ही जबाबदारी केवळ सहा महिन्यांसाठी होती. मस्क यांचा कार्यकाळ संपवल्यानंतर त्यांचा निरोप समारंभही पार पडला. त्यानंतर ट्रम्प आणि मस्क यांच्यात वादाची ठिणगी पडली आणि अवघ्या काही तासांतच त्याचे रुपांतर सार्वजनिक भांडणात झाले. दोघेही आपापल्या मालकीच्या समाजमाध्यमांवर एकमेकांची निंदा करू लागले. दोघांनीही एकमेकांवर अत्यंत गंभीर आरोप केल्यामुळे जगभरातील माध्यमांनी या भांडणाची दखल घेतली. ट्रम्प यांचे एपस्टाईन यांच्याशी असलेले कथित संबंध, त्यांच्याकडून ट्रम्प यांनी घेतलेला पाहुणचार याची चौकशी केली जावी, अशी मागणी केली जाऊ लागली. दुसरीकडे मस्क यांची व्यसनाधिनतेचीही चर्चा सुरू झाली. त्यांचे मानसिक संतुलन ढळले असल्याची बातमीही पुढे आली. ट्रम्प सरकारने इलेट्रिक गाड्यांना दिली जाणारी सवलत बंद केल्यामुळे एलॉन मस्क यांच्या ‘टेस्ला’ या कंपनीच्या समभागांची मोठ्या प्रमाणावर घसरण झाली.
असे म्हणतात की, एलॉन मस्क यांनी डोनाल्ड ट्रम्प यांच्याकडे आग्रह धरला होता की, त्यांचे मित्र आणि अब्जाधीश उद्योगपती जारेड आयझॅकसन यांना ‘नासा’च्या अध्यक्षपदी नेमण्यात यावे. डोनाल्ड ट्रम्प तसे करणारही होते. परंतु, त्यापूर्वी त्यांना एक गोपनीय अहवाल सादर करण्यात आला; ज्यात उल्लेख होता की, आयझॅकसन यांनी डेमोक्रॅटिक पक्षाच्या अनेक नेत्यांना देणग्या दिल्या होत्या. त्यांनी मस्क यांच्याकडे याबाबत विचारणा केली असता, मस्क यांचे म्हणणे होते की, त्यांच्याकडे काम करून घेण्याची क्षमता आहे. तसेच, त्यामुळे विरोधी विचारांच्या लोकांमध्येही ट्रम्प प्रशासनाबद्दल सकारात्मक मत तयार होईल. ट्रम्प यांना हे कदापि मान्य नव्हते. त्यांच्या दृष्टीने वैचारिक विरोधकांना जवळ करणे म्हणजे स्वपक्षीय समर्थकांचा विश्वास गमावण्यासारखे होते.
पुढे डोनाल्ड ट्रम्प आणि एलॉन मस्क यांच्यातील मतभेदांनी अवघ्या काही तासांत भांडणाची पातळी गाठली आणि लवकरच त्याचे राजकीय वैरामध्ये रूपांतर होते की काय, अशी भीती वाटू लागली. मस्क यांनी डोनाल्ड ट्रम्प यांच्यावर जेफ्री एपस्टाईनच्या विमानाने प्रवास करून त्याचा पाहुणचार स्वीकारल्याचे आरोप केले. एपस्टाईनचा २०१९ साली मृत्यू झाला असून, त्याच्यावर जगप्रसिद्ध लोकांसाठी विलासी पार्ट्यांचे आयोजन करून, त्यांना तरुण मुली पुरवल्याचे आरोप आहेत. त्यानंतर मस्क यांनी आपले ‘ट्विट’ डिलीटही केले. ट्रम्प यांनीही मस्क यांच्या उद्योगांना दिलेल्या सवलती रद्द करण्याचा तसेच, त्यांनी भेट दिलेली ‘टेस्ला’ गाडी विकण्याचा विचार असल्याचे सांगितले.
ट्रम्प आणि मस्क या दोन हेकेखोर व्यक्तींची मैत्री फार काळ टिकणार नाही, याचा सर्वांनाच अंदाज असला, तरी ती इतया लवकर कोलमडेल असे कोणालाही वाटले नव्हते. औपचारिकरित्या मस्क यांचे स्थान ‘सरकारचे सल्लागार’ इतकेच असले, तरी मस्क ट्रम्प यांच्या जवळपास सर्व महत्त्वाच्या कार्यक्रमांना, तसेच राजकीय नेत्यांच्या भेटींदरम्यान मस्क उपस्थित असत. मस्क यांचे तरुण सहकारी अत्याधुनिक तंत्रज्ञानाच्या साहाय्याने ट्रम्प प्रशासनाला विविध विभागांतील अकार्यक्षमता, तसेच डेमोक्रॅटिक पक्षाबद्दल सहानुभूती असलेले लोक शोधण्यात मदत करीत आहेत. ‘सरकार आपले, पण व्यवस्था त्यांची’ ही वस्तुस्थिती ट्रम्प यांना बदलायची आहे.
राजकीय नेते आणि उद्योगपती यांच्यातील जवळीक ही काही नवीन गोष्ट नाही. राजकारणाला प्रचंड मोठ्या प्रमाणावर पैसा लागतो. तो पुरवणारे उद्योगपती सरकार स्थापन झाल्यावर विविध मार्गांनी सरकारच्या धोरणांवर प्रभाव टाकतात आणि आपण पुरवलेला पैसा वसूल करून घेतात. हे जगभर सर्वत्र चालत असले, तरी अमेरिकेसारख्या भांडवलशाही देशात हे अधिक खुलेआम आहे. गेल्या काही वर्षांमध्ये उद्योजकांच्या जोडीला तंत्रज्ञानाचाही समावेश झाला. माहिती-तंत्रज्ञान, समाजमाध्यमे आणि आता कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या साहाय्याने राजकीय नेत्यांना कुठे प्रचार करावा, प्रचारात कोणते मुद्दे आणि कशा प्रकारे मांडावे, हे सांगणारी एक यंत्रणाच राजकीय पक्षांनी विकसित केली आहे. आजवर तंत्रज्ञान कंपन्या निवडणुकीच्या आखाड्यात प्रत्यक्षात उतरत नसत. त्यांच्या सेवांचा जाहिरातींसाठी किंवा विश्लेषणासाठी राजकीय पक्षांना वापर करू देण्यास त्यांची तयारी असायची. २०२० साली अमेरिकेच्या अध्यक्षपदाच्या निवडणुकीनंतर ज्याप्रकारे ट्रम्प समर्थकांनी वॉशिंग्टनमध्ये हिंसक आंदोलन केले, त्याचे निमित्त करून महत्त्वाच्या समाजमाध्यम कंपन्यांनी डोनाल्ड ट्रम्प यांच्यावर बंदी टाकली. अशा वेळेस ‘टेस्ला’ आणि ‘स्टारलिंक’सारख्या कंपन्यांचे नेतृत्व करणार्या एलॉन मस्क यांनी तब्बल ४४ अब्ज डॉलर्स गुंतवून दिवाळखोरीच्या उंबरठ्यावर असणारी ‘ट्विटर’ ही कंपनी विकत घेतली आणि तिचे ‘एस’ असे नामकरण केले. या ‘एस’च्या साहाय्याने त्यांनी २०२४ सालच्या अध्यक्षीय निवडणुकीच्या चर्चेला एक नवीन वळण दिले. दुसरीकडे डोनाल्ड ट्रम्प यांनी स्वतःचे ‘ट्रुथ’ हे नवीन समाजमाध्यम सुरू केले. अमेरिकेतील पुरोगामी आणि उदारमतवादी विचारांचा झालेला अतिरेक, मध्यमवर्गीयांची घटत असणारी लोकसंख्या, पर्यावरणवादाचा अतिरेक आणि अल्पसंख्याकांचे लांगूलचालन अशा अनेक सामायिक मुद्द्यांवर ट्रम्प आणि मस्क यांचे मतैय असल्याने मस्क यांनी ट्रम्प यांच्या उमेदवारीला उघडपणे पाठिंबा दिला. तसेच, कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या वापराद्वारे अवघड असणार्या काही राज्यांमध्ये ट्रम्प आणि त्यांच्या रिपब्लिकन पक्षाच्या उमेदवारांचा विजय घडवून आणला. मस्क यांच्या मदतीमुळे अमेरिकेच्या अध्यक्षपदासोबतच प्रतिनिधीगृह आणि ‘सिनेट’मध्येही रिपब्लिकन पक्षाला बहुमत मिळाले. त्यामुळे ट्रम्प सरकारवर एलॉन मस्क यांचा सर्वाधिक प्रभाव होता.
ट्रम्प यांनी मस्क यांच्यासाठी प्रशासनातील कार्यक्षमता विभागाची निर्मिती करून त्याची जबाबदारीही सोपवली. पण, मस्क हे उद्योगपती आणि ट्रम्प हे राजकीय नेते असल्यामुळे दोघांमधील मतभेद आज ना उद्या समोर येणार होते. मस्क यांच्यासाठी आधुनिक तंत्रज्ञानाच्या क्षेत्रामध्ये स्वतःच्या जवळच्या व्यक्तींची नियुक्ती करणे, तसेच त्या विभागांचे धोरण ठरवणे महत्त्वाचे होते. मस्क यांच्या अंतराळ, वाहन तसेच जैवतंत्रज्ञान क्षेत्रांतील उद्योगांना यशस्वी होण्यासाठी मोठ्या प्रमाणावर सरकारी सवलतींची गरज होती. ट्रम्प यांनी वाहनांच्या सुट्या भागांच्या आयातीवर मोठ्या प्रमाणावर शुल्क लादल्याने ट्रम्प यांच्या ‘टेस्ला’ कंपनीचे मोठ्या प्रमाणावर नुकसान झाले. अमेरिकेबाहेर डोनाल्ड ट्रम्प विरोधकांनी मस्क यांना लक्ष्य करून त्यांच्या कंपन्यांची उत्पादने वापरणे थांबवले. ट्रम्प यांना निवडून देणार्या मोठ्या वर्गाला महागाई आणि बेरोजगारीची सर्वांत जास्त चिंता आहे. त्यांच्याकडे लक्ष द्यायचे, तर सरकारी खर्चाला कात्री लावणे परवडण्यासारखे नव्हते. असे करणे मस्क यांना मान्य नव्हते. त्यांनी सरकारच्या निर्णयाबाबत उघडपणे नाराजी व्यक्त करायला सुरुवात केली होती. या घटनांचे पर्यावसान राजकीय वैरामध्ये रूपांतर होईल, असा कोणालाही अंदाज नव्हता. या दोन शक्तिशाली माणसांच्या युद्धात काय होईल, याची उत्सुकता ताणली गेली असतानाच, ट्रम्प यांनी आपले लक्ष्य कॅलिफोर्निया राज्यातील बेकायदेशीररित्या राहणार्या घुसखोरांकडे वळवले आहे. ट्रम्प यांच्या या धोरणाला मस्क यांनीही पाठिंबा दिला आहे. या नाटकाच्या पुढच्या अंकाची प्रतीक्षा आहे.
अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प आणि त्यांच्या विजयात महत्त्वाची भूमिका बजावणारे उद्योगपती आणि जगातील सर्वांत श्रीमंत व्यक्ती एलॉन मस्क यांच्यामध्ये सार्वजनिक नळावर होणार्या भांडणाप्रमाणे झालेले भांडण संपूर्ण जगभरात चर्चेचा विषय ठरले. एलॉन मस्क यांच्यावर ‘प्रशासकीय कार्यक्षमता’ (डॉज) या नुकत्याच स्थापन झालेल्या विभागाची जबाबदारी सोपविण्यात आली होती. अर्थात, ही जबाबदारी केवळ सहा महिन्यांसाठी होती. मस्क यांचा कार्यकाळ संपवल्यानंतर त्यांचा निरोप समारंभही पार पडला. त्यानंतर ट्रम्प आणि मस्क यांच्यात वादाची ठिणगी पडली आणि अवघ्या काही तासांतच त्याचे रुपांतर सार्वजनिक भांडणात झाले. दोघेही आपापल्या मालकीच्या समाजमाध्यमांवर एकमेकांची निंदा करू लागले. दोघांनीही एकमेकांवर अत्यंत गंभीर आरोप केल्यामुळे जगभरातील माध्यमांनी या भांडणाची दखल घेतली. ट्रम्प यांचे एपस्टाईन यांच्याशी असलेले कथित संबंध, त्यांच्याकडून ट्रम्प यांनी घेतलेला पाहुणचार याची चौकशी केली जावी, अशी मागणी केली जाऊ लागली. दुसरीकडे मस्क यांची व्यसनाधिनतेचीही चर्चा सुरू झाली. त्यांचे मानसिक संतुलन ढळले असल्याची बातमीही पुढे आली. ट्रम्प सरकारने इलेट्रिक गाड्यांना दिली जाणारी सवलत बंद केल्यामुळे एलॉन मस्क यांच्या ‘टेस्ला’ या कंपनीच्या समभागांची मोठ्या प्रमाणावर घसरण झाली.
असे म्हणतात की, एलॉन मस्क यांनी डोनाल्ड ट्रम्प यांच्याकडे आग्रह धरला होता की, त्यांचे मित्र आणि अब्जाधीश उद्योगपती जारेड आयझॅकसन यांना ‘नासा’च्या अध्यक्षपदी नेमण्यात यावे. डोनाल्ड ट्रम्प तसे करणारही होते. परंतु, त्यापूर्वी त्यांना एक गोपनीय अहवाल सादर करण्यात आला; ज्यात उल्लेख होता की, आयझॅकसन यांनी डेमोक्रॅटिक पक्षाच्या अनेक नेत्यांना देणग्या दिल्या होत्या. त्यांनी मस्क यांच्याकडे याबाबत विचारणा केली असता, मस्क यांचे म्हणणे होते की, त्यांच्याकडे काम करून घेण्याची क्षमता आहे. तसेच, त्यामुळे विरोधी विचारांच्या लोकांमध्येही ट्रम्प प्रशासनाबद्दल सकारात्मक मत तयार होईल. ट्रम्प यांना हे कदापि मान्य नव्हते. त्यांच्या दृष्टीने वैचारिक विरोधकांना जवळ करणे म्हणजे स्वपक्षीय समर्थकांचा विश्वास गमावण्यासारखे होते.
पुढे डोनाल्ड ट्रम्प आणि एलॉन मस्क यांच्यातील मतभेदांनी अवघ्या काही तासांत भांडणाची पातळी गाठली आणि लवकरच त्याचे राजकीय वैरामध्ये रूपांतर होते की काय, अशी भीती वाटू लागली. मस्क यांनी डोनाल्ड ट्रम्प यांच्यावर जेफ्री एपस्टाईनच्या विमानाने प्रवास करून त्याचा पाहुणचार स्वीकारल्याचे आरोप केले. एपस्टाईनचा २०१९ साली मृत्यू झाला असून, त्याच्यावर जगप्रसिद्ध लोकांसाठी विलासी पार्ट्यांचे आयोजन करून, त्यांना तरुण मुली पुरवल्याचे आरोप आहेत. त्यानंतर मस्क यांनी आपले ‘ट्विट’ डिलीटही केले. ट्रम्प यांनीही मस्क यांच्या उद्योगांना दिलेल्या सवलती रद्द करण्याचा तसेच, त्यांनी भेट दिलेली ‘टेस्ला’ गाडी विकण्याचा विचार असल्याचे सांगितले.
ट्रम्प आणि मस्क या दोन हेकेखोर व्यक्तींची मैत्री फार काळ टिकणार नाही, याचा सर्वांनाच अंदाज असला, तरी ती इतया लवकर कोलमडेल असे कोणालाही वाटले नव्हते. औपचारिकरित्या मस्क यांचे स्थान ‘सरकारचे सल्लागार’ इतकेच असले, तरी मस्क ट्रम्प यांच्या जवळपास सर्व महत्त्वाच्या कार्यक्रमांना, तसेच राजकीय नेत्यांच्या भेटींदरम्यान मस्क उपस्थित असत. मस्क यांचे तरुण सहकारी अत्याधुनिक तंत्रज्ञानाच्या साहाय्याने ट्रम्प प्रशासनाला विविध विभागांतील अकार्यक्षमता, तसेच डेमोक्रॅटिक पक्षाबद्दल सहानुभूती असलेले लोक शोधण्यात मदत करीत आहेत. ‘सरकार आपले, पण व्यवस्था त्यांची’ ही वस्तुस्थिती ट्रम्प यांना बदलायची आहे.
राजकीय नेते आणि उद्योगपती यांच्यातील जवळीक ही काही नवीन गोष्ट नाही. राजकारणाला प्रचंड मोठ्या प्रमाणावर पैसा लागतो. तो पुरवणारे उद्योगपती सरकार स्थापन झाल्यावर विविध मार्गांनी सरकारच्या धोरणांवर प्रभाव टाकतात आणि आपण पुरवलेला पैसा वसूल करून घेतात. हे जगभर सर्वत्र चालत असले, तरी अमेरिकेसारख्या भांडवलशाही देशात हे अधिक खुलेआम आहे. गेल्या काही वर्षांमध्ये उद्योजकांच्या जोडीला तंत्रज्ञानाचाही समावेश झाला. माहिती-तंत्रज्ञान, समाजमाध्यमे आणि आता कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या साहाय्याने राजकीय नेत्यांना कुठे प्रचार करावा, प्रचारात कोणते मुद्दे आणि कशा प्रकारे मांडावे, हे सांगणारी एक यंत्रणाच राजकीय पक्षांनी विकसित केली आहे. आजवर तंत्रज्ञान कंपन्या निवडणुकीच्या आखाड्यात प्रत्यक्षात उतरत नसत. त्यांच्या सेवांचा जाहिरातींसाठी किंवा विश्लेषणासाठी राजकीय पक्षांना वापर करू देण्यास त्यांची तयारी असायची. २०२० साली अमेरिकेच्या अध्यक्षपदाच्या निवडणुकीनंतर ज्याप्रकारे ट्रम्प समर्थकांनी वॉशिंग्टनमध्ये हिंसक आंदोलन केले, त्याचे निमित्त करून महत्त्वाच्या समाजमाध्यम कंपन्यांनी डोनाल्ड ट्रम्प यांच्यावर बंदी टाकली. अशा वेळेस ‘टेस्ला’ आणि ‘स्टारलिंक’सारख्या कंपन्यांचे नेतृत्व करणार्या एलॉन मस्क यांनी तब्बल ४४ अब्ज डॉलर्स गुंतवून दिवाळखोरीच्या उंबरठ्यावर असणारी ‘ट्विटर’ ही कंपनी विकत घेतली आणि तिचे ‘एस’ असे नामकरण केले. या ‘एस’च्या साहाय्याने त्यांनी २०२४ सालच्या अध्यक्षीय निवडणुकीच्या चर्चेला एक नवीन वळण दिले. दुसरीकडे डोनाल्ड ट्रम्प यांनी स्वतःचे ‘ट्रुथ’ हे नवीन समाजमाध्यम सुरू केले. अमेरिकेतील पुरोगामी आणि उदारमतवादी विचारांचा झालेला अतिरेक, मध्यमवर्गीयांची घटत असणारी लोकसंख्या, पर्यावरणवादाचा अतिरेक आणि अल्पसंख्याकांचे लांगूलचालन अशा अनेक सामायिक मुद्द्यांवर ट्रम्प आणि मस्क यांचे मतैय असल्याने मस्क यांनी ट्रम्प यांच्या उमेदवारीला उघडपणे पाठिंबा दिला. तसेच, कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या वापराद्वारे अवघड असणार्या काही राज्यांमध्ये ट्रम्प आणि त्यांच्या रिपब्लिकन पक्षाच्या उमेदवारांचा विजय घडवून आणला. मस्क यांच्या मदतीमुळे अमेरिकेच्या अध्यक्षपदासोबतच प्रतिनिधीगृह आणि ‘सिनेट’मध्येही रिपब्लिकन पक्षाला बहुमत मिळाले. त्यामुळे ट्रम्प सरकारवर एलॉन मस्क यांचा सर्वाधिक प्रभाव होता.
ट्रम्प यांनी मस्क यांच्यासाठी प्रशासनातील कार्यक्षमता विभागाची निर्मिती करून त्याची जबाबदारीही सोपवली. पण, मस्क हे उद्योगपती आणि ट्रम्प हे राजकीय नेते असल्यामुळे दोघांमधील मतभेद आज ना उद्या समोर येणार होते. मस्क यांच्यासाठी आधुनिक तंत्रज्ञानाच्या क्षेत्रामध्ये स्वतःच्या जवळच्या व्यक्तींची नियुक्ती करणे, तसेच त्या विभागांचे धोरण ठरवणे महत्त्वाचे होते. मस्क यांच्या अंतराळ, वाहन तसेच जैवतंत्रज्ञान क्षेत्रांतील उद्योगांना यशस्वी होण्यासाठी मोठ्या प्रमाणावर सरकारी सवलतींची गरज होती. ट्रम्प यांनी वाहनांच्या सुट्या भागांच्या आयातीवर मोठ्या प्रमाणावर शुल्क लादल्याने ट्रम्प यांच्या ‘टेस्ला’ कंपनीचे मोठ्या प्रमाणावर नुकसान झाले. अमेरिकेबाहेर डोनाल्ड ट्रम्प विरोधकांनी मस्क यांना लक्ष्य करून त्यांच्या कंपन्यांची उत्पादने वापरणे थांबवले. ट्रम्प यांना निवडून देणार्या मोठ्या वर्गाला महागाई आणि बेरोजगारीची सर्वांत जास्त चिंता आहे. त्यांच्याकडे लक्ष द्यायचे, तर सरकारी खर्चाला कात्री लावणे परवडण्यासारखे नव्हते. असे करणे मस्क यांना मान्य नव्हते. त्यांनी सरकारच्या निर्णयाबाबत उघडपणे नाराजी व्यक्त करायला सुरुवात केली होती. या घटनांचे पर्यावसान राजकीय वैरामध्ये रूपांतर होईल, असा कोणालाही अंदाज नव्हता. या दोन शक्तिशाली माणसांच्या युद्धात काय होईल, याची उत्सुकता ताणली गेली असतानाच, ट्रम्प यांनी आपले लक्ष्य कॅलिफोर्निया राज्यातील बेकायदेशीररित्या राहणार्या घुसखोरांकडे वळवले आहे. ट्रम्प यांच्या या धोरणाला मस्क यांनीही पाठिंबा दिला आहे. या नाटकाच्या पुढच्या अंकाची प्रतीक्षा आहे.
