खेलत रघुपती होरी हो..…..हरिगुण गावो ताल बजावो Iखेलो संग हमजोली मे I I

 

 

 

जाती पातीची बंधने गळून पडणारे जे उत्सव आहेत त्यात होळी हा प्रमुख सार्वजनिक उत्सव आहे.परस्परांविषयीं कटुता विसरून मधुर अनुराग स्थापन करण्याचा हा दिवस आहे.म्हणूनच या सणाला एकता,समन्वय व सदभावनांचे राष्ट्रीय पर्व म्हणायला पाहिजे.

हिवाळ्याच्या थंडीने काकडलेली धरती होळीच्या दिवसात उब प्राप्त करून ताकतवान व टवटवीत होते.प्रकृती प्रसन्न होते.कविंच्या लेखण्यांना धार प्राप्त होते.त्यांच्या भावना काव्याद्वारे प्रगट होतात.उत्तर प्रदेश,बिहार भागात टोळीटोळीने बाल गोपाल,तरुण मंडळी ढोल ताशे वाजवत होळीची गाणी म्हणतात.या मस्त धुंद पण खेळकर गाण्यांना "फगवे " म्हणतात..फगवे गात एकमेकांच्या घरी जाऊन प्रत्येकाला टोळीत सामील करून घेतात.ही गाणी विशिष्ट पारंपारिक पद्धतीने व चालीत खेळकरपने म्हणत असताना परस्परांना गुलाल लावतात.एकमेकांना मिठीत सामावून प्रेमाच्या नशेत चूर करतात.

वानगीसाठी खालील गाणी देत आहो.

 

 

ग्रामीण संस्कृतीचा अधिकाश पगडा असलेल्या या देशात लोकगीतानी वातावरण प्रसन्न व प्रफुल्लित होते.लोकगीतांनी तळागाळापर्यंत राष्ट्रोन्नतीचा,उत्कर्षांचा,समतेचा संदेश पोहोचतो.हा अनुभव आहे.सर्व संतांनीही हाच मार्ग अवलंबीला होता.

हसरत रिसालपुरी लिहितात :-

 

 

त्याच प्रमाणे प्रभू राम, श्रीकृष्ण,शंकर पार्वती यांच्या खेळाची वर्णने असलेली फगवे फार प्रचलित आहेत.विविध कवीनी रचलेल्या या रचना म्हणत होळी खेळल्या जाते.

 

अयोध्येत राम,लक्ष्मण,भरत व शत्रुघ्न हे चार भावंडे एकीकडे,तर दुसरीकडे सीता,उर्मिला,श्रुतकीर्ती व मांडवी या मैत्रिणी समवेत दुसरीकडे होळी खेळत असतात.

 

 

अयोध्येत केशरयुक्त रंग दोन्ही बाजूनी परस्परांवर टाकल्या गेला. तोंडाला रंग फासून घेताना युवती लाजेने चूर होतात.झाँज,मृदंग,ढोल,डफ ई.वाद्यांनी रंगाचा नशा वाढतो आहे.सर्व दिशा आनंदाने पल्लवीत झाल्या आहेत.देवतागण आकाशातून पुष्पवृष्टी करीत अयोध्येतील हा रंगोत्सव पाहतात. दुसऱ्या काव्यकथनात प्रभू राम व सीता अयोध्येत होळी खेळतात.भरत - लक्ष्मण - शत्रुघन -हनुमान यांच्या टोळ्या बनतात,पखवाज राग छेडीत आहे.प्रेमाच्या उमाळ्यात सर्व गातात,त्या समयीचा फगवा पुढीलप्रमाणे.:-

 

 

तिकडे हिमालयात शिव -पार्वतीच्या होळी चे वर्णन :-

 

 

शिवजीच्या जटेत गंगा,शरीरावर भस्म,नंदीवर स्वार,कपाळावर चंद्र,अंगाभोवती मृगजीन,चमकते डोळे व गळ्यात सर्प या अश्या ध्यानस्वरूपातील शिवा बरोबर पार्वती आपल्या सख्यांबरोबर रंग व गुलाल उधळून होळी साजरी करते. सर्व रंगात रंगून बेरंग राहिलेला नटरंग गोपाळकृष्ण याच्या होळी वर्णनाशिवाय हा रांगोत्सव पूर्णच होत नाही

वृंदावनात गोप -गोपिकांसोबत होळी खेळतानाचे वर्णन :-

 

 

नंतर तो नंदगोपाल आपल्या सख्यांना चुनौती देतो की होळीच्या खेळात मला जिंकून दाखवा.सर्व गोप गोपी संकोच सोडून होळी खेळतात.

 

एव्हढे असले तरी राधेसोबत खेळाची रंगतच न्यारी! 

 

प्रत्यक्ष देवांच्या होळीतील फगवे गात उत्तर प्रदेश,बिहार मधील रसिक होळी साजरी करतात. होळी च्या प्रसंगी चित्रपटात देखील अनेक सुंदर गाणी बसवली आहेत.त्यांचा देखील वापर होळी खेळताना करतात.त्यातील काही गाजलेली गाणी देण्याचा मोह आवरत नाही.

 

(१)होली आई रे कन्हाई,होली आई रे (मदर इंडिया )

(२)खेलो रंग हमारे संग,आज दिन (आन )

(३)होली खेलत नंदलाल,बिरजमे ( गोदान )

(४)तन रंग लो जी अजी मन रंगलो (कोहिनूर )

(५) आज न छोडेंगे ए हमजोली (कटीपतंग )

(६)रंग बरसे भीगी चुनरवाली ( सिलसिला )

(७) अरे जा रे हट नटखट ( नवरंग )

(८)होली के दिन मिल जाते है ( शोले )