‘फिडे’ - टॉप टेन आणि त्यातील एकाचा पेहराव...

 

 

 

 

रँकिंगमध्ये भारतीय... ‘फिडे’ जाहीर करत असलेल्या रँकिंगच्या स्टँडर्ड, रॅपिड, ब्लिट्झ या प्रकारात, भारतीय बुद्धिबळपटू आजकाल आपले नाव झळकावताना दिसत आहेत. 2025च्या ‘टाटा स्टील बुद्धिबळ मास्टर्स’ स्पर्धेदरम्यान, इटालियन-अमेरिकन जीएम अर्थात ग्रँडमास्टर फॅबियानो कारुआना आणि भारताच्या अर्जुन एरिगाईसी यांना मागे टाकून, जागतिक विजेता भारताचा डोम्माराजू गुकेश हा मार्च 2025च्या अधिकृत ‘फिडे’ (जागतिक बुद्धिबळ महासंघ म्हणजेच फेडरेशन इंटरनॅशनल डी इचेस किंवा द इंटरनॅशनल चेस फेडरेशन) रेटिंग यादीत, कारकिर्दीतील सर्वोत्तम जागतिक क्रमांकाच्या तिसर्‍या स्थानावर आलेला दिसत आहे.

 

तर गुकेशविरुद्ध ‘प्लेऑफ’मध्ये ही स्पर्धा जिंकणारा जी.एम. प्रज्ञानंद रमेशबाबू जुलै 2024 नंतर पहिल्यांदाच, पहिल्या दहांमध्ये (टॉप-10) परतला आहे. नॉर्वेजिअन जी.एम. मॅग्नस कार्लसन याने जागतिक क्रमवारीत पहिले स्थान कायम ठेवले आहे. अमेरिकन जी.एम. हिकारू नाकामुरा, कारुआनाच्या घसरणीनंतर दुसर्‍या स्थानावर आहे. फेब्रुवारीत रेटिंग यादीचा अहवाल घोषित करण्यात अडचणी आल्या होत्या. त्या अडचणी यापुढे येऊ नयेत, ही खबरदारी घेत मार्च महिन्याची यादी जाहीर करण्यात आली आहे.

 

नुकत्याच जाहीर झालेल्या ताज्या ‘फिडे क्लासिकल रेटिंग’मध्ये भारताचा जागतिक बुद्धिबळविजेता डी. गुकेशने, कारकिर्दीतील सर्वोत्तम तिसर्‍या क्रमांकावर पोहोचला आहे. त्याचा सहकारी भारतीय ग्रँडमास्टर आर. प्रज्ञानंदान यानेही, टॉप-10 मध्ये जोरदार पुनरागमन केले आहे. गेल्या डिसेंबरमध्ये सिंगापूरमध्ये चीनच्या डिंग लिरेनला हरवून, जागतिक विजेतेपद पटकावल्यापासून तो सगळ्यांचे लक्ष वेधून घेत आहे. सध्या तो चांगल्या फॉर्ममध्ये असून, 18 वर्षीय गुकेशने दहा रेटिंग गुण कमवत एकूण 2 हजार, 787 गुण मिळवले आहेत. या उल्लेखनीय वाढीमुळे तो अमेरिकेच्या हिकारू नाकामुरा (2 हजार, 802)च्या मागे आहे, तर नॉर्वेजियन बुद्धिबळ दिग्गज मॅग्नस कार्लसन 2 हजार, 833 गुणांसह अव्वल स्थानावर आहे.

 

गुकेश अलीकडेच विज्क आन झी येथे झालेल्या, टाटा स्टील मास्टर्स स्पर्धेमध्ये उपविजेता ठरला. प्रज्ञानंदकडून टायब्रेकमध्ये त्याला पराभव पत्करावा लागला. तरीही, त्याच्या सातत्यपूर्ण कामगिरीमुळे, जागतिक बुद्धिबळात त्याचे स्थान मजबूत राहिले आहे. दरम्यान, सध्या प्राग मास्टर्समध्ये भाग घेत असलेला प्रज्ञानंद गेल्या वर्षीच्या जुलैनंतर, पहिल्यांदाच टॉप-10 मध्ये परतला आहे. टाटा स्टील मास्टर्समधील त्याच्या विजयामुळे, तो 2 हजार, 758 रेटिंगसह आठव्या स्थानावर पोहोचला आहे. त्याच्या गुणांमध्ये 17 गुणांची वाढ झाली आहे. इतर भारतीय खेळाडूंमध्ये, पूर्वी देशातील सर्वोच्च क्रमांकाचा खेळाडू असलेला अर्जुन एरिगाईसी 2 हजार, 777 रेटिंगसह पाचव्या स्थानावर घसरला आहे.

 

महिलांच्या ‘फिडे’ रँकिंगमध्ये, कोनेरू हम्पी ही टॉप-10 मध्ये एकमेव भारतीय आहे. तिने 2 हजार, 528 रेटिंगसह सहावे स्थान मिळवले आहे. आर. वैशाली (2 हजार, 484) आणि हरिका द्रोणवल्ली (2 हजार, 483) अनुक्रमे 14व्या आणि 16व्या स्थानावर आहेत. ‘फिडे रेटिंग लाईव्ह’ (एश्रे) एलो रेटिंगपेक्षा वेगळे आहे, जे चालू खेळांच्या आधारे रिअल-टाईममध्ये अपडेट केले जाते.

धाकलेही अजिंक्य...

 

 

जागतिक ज्युनियर अजिंक्यपद स्पर्धा दि. 26 फेब्रुवारी ते दि. 7 मार्च रोजीदरम्यान पेट्रोव्हॅक, मॉन्टेनेग्रो येथे पार पडली. ओपनमध्ये 157 खेळाडूंनी भाग घेतला, तर मुलींमध्ये 98 खेळाडू होते. दि. 7 मार्चचा शुक्रवार हा भारतीय बुद्धिबळासाठी, एक उत्तम दिवस ठरला. प्रथम, जी.एम. अरविंद चिथंबरम याने, 2025च्या प्राग बुद्धिबळ महोत्सव मास्टर्समध्ये स्पष्टपणे प्रथम स्थान पटकावत, जगातील टॉप-15 मध्ये स्थान मिळवले. काही तासांनंतर, जी.एम. अर्जुन एरिगाईसी यांनी, शुक्रवारी सलग दुसरे फ्रीस्टाईल जिंकले आणि शेवटी 18 वर्षीय भारतीय ग्रँडमास्टर प्रणव वेंकटेशची विजयाची पाळी आली कारण, त्याने 18 चालींमध्ये एफ. एम. मॅटिक लॅव्ह्रेन्सिकविरुद्ध बरोबरी साधत, 11 फेर्‍यांमधून अपराजित नऊ गुणांसह सुवर्ण पदक निश्चित केले. प्रणव वेंकटेश एका प्रतिष्ठित खेळाडूच्या गटात सामील झाला आणि जागतिक ज्युनियर चॅम्पियन बनला. 2008 मध्ये तुर्कीमध्ये जी.एम. अभिजीत गुप्ता यांनी जेतेपद पटकावल्यानंतर, भारताची 17 वर्षांची ही स्पर्धा जिंकण्याची प्रतीक्षा संपली. यापूर्वी आनंद (1987) आणि जी.एम. पेंटाला हरिकृष्ण (2004) हे ज्युनियर विश्वचषक जिंकले आहेत.

 

13 रेटिंग गुणांसह, प्रणव जगातील सर्वोच्च क्रमांकाच्या ज्युनियर खेळाडूंच्या यादीत दहाव्या स्थानावर पोहोचला आहे. आता या टॉप-10 मध्येही, पाच भारतीय आहेत. उत्सुकतेची गोष्ट म्हणजे, प्रणव आणि अरविंद दोघेही तामिळनाडू जिल्ह्यातील भारताच्या बुद्धिबळाची राजधानी असलेल्या चेन्नईचे आहेत. याच शहरातून विश्वनाथन आनंद, डोम्माराजू गुकेश, रमेशबाबू प्रज्ञानंद, कृष्णन शशिकिरण आणि इतर अनेक बुद्धिबळपटूंचा जन्म झाला.

 

 

जी.एम. मॅग्नस कार्लसन बुद्धिबळ खेळता-खेळता नेहमी चर्चेत राहिला आहे. त्या चर्चा वादग्रस्त असो अथवा निर्विवाद, त्याच्या बातम्या सगळ्या क्रीडाजगताचे ध्यान आकर्षित करून घेत असतातच. कार्लसनच्या खेळाची जशी स्वाभाविकपणे बातमी होते, तशी त्याच्या पेहरावाचीही बातमी होते. 2024च्या वर्ल्ड रॅपिड चॅम्पियनशिपमधील जी.एम. मॅग्नस कार्लसन याच्या जगप्रसिद्ध जीन्स, लिलावात तब्बल 36 हजार, 100 डॉलर्सला विकल्या गेल्या आहेत. त्यातून मिळणारे पैसे, धर्मादाय संस्थेला दिले जाणार आहेत.

वर उल्लेख केलेल्या आकडेवारीनुसार जागतिक क्रमवारीत अव्वल स्थानावर असलेल्या कॉर्नेलियाने, जीन्सच्या आकाराच्या 32 नियमित फिट असलेल्या जीन्सची जोडी मिळविण्यासाठी दहा दिवसांच्या बोलीयुद्धानंतर, शनिवारी एका अनामिक बोलीदाराने सर्वाधिक बोली लावली. दि. 27 फेब्रुवारीपासून सर्वोच्च बोली, 14 हजार, 100 डॉलर्सवर कायम होती. परंतु, अंतिम मुदतीपूर्वीच्या शेवटच्या तासात लिलावात बोलींची एक स्फोटक मालिका पाहायला मिळाली. 30 मिनिटांपेक्षा कमी वेळात आणि 29 जलद बोलींमध्ये, टॉप ऑफर 14 हजार, 200 डॉलर्सवरून आश्चर्यकारकपणे 36 हजार, 100 पर्यंत वाढली. बोली लावणार्‍याला अतिरिक्त 74 शिपिंग खर्चदेखील भरावा लागेल.

 

इटालियन लक्झरी ब्रॅण्ड जीन्स, जी मूळतः सुमारे 300 ते 500 डॉलर्समध्ये विकली जात होती, गेल्या डिसेंबरमध्ये न्यूयॉर्कमध्ये झालेल्या या वादग्रस्त क्षणानंतर बुद्धिबळ इतिहासाचा एक भाग बनली. स्पर्धेच्या लवाद्यांनी कार्लसनला, कार्यक्रमाच्या ड्रेसकोडचे पालन करण्यासाठी वेगळ्या पॅन्ट घालण्याचे निर्देश दिले. जेव्हा त्याने नकार दिला, तेव्हा त्याला 200 डॉलर्स दंड ठोठावण्यात आला आणि अखेर त्याला, दिवसाच्या अंतिम फेरीत खेळण्यापासून बंदी घालण्यात आली.

 

 

स्पर्धेतून बाहेर पडण्याच्या त्याच्या निर्णयामुळे, जगभरातील बातम्यांमध्ये प्रसिद्धी मिळाली आणि व्यावसायिक बुद्धिबळातील ड्रेसकोडबद्दल चर्चा सुरू झाली. त्या संध्याकाळी कार्लसनने सोशल मीडियावर त्याचा दिवसाचा पोशाख शेअर केला, ज्या पोस्टला आतापर्यंत 1.2 कोटींहून अधिक लोकांचे इम्प्रेशन मिळाले आहेत. ‘चेस डॉट कॉम’च्या सहकार्याने आयोजित केलेल्या या लिलावाने, बुद्धिबळचाहत्यांचे लक्ष वेधून घेतले आणि अनेक वृत्तपत्र आणि माध्यमसमूहांनी, त्याचे जागतिक स्तरावरील मथळे तयार केले.

 

 

‘चेसेबल मास्टर्स’दरम्यान लिलावावर भाष्य करताना कार्लसन म्हणाले, “मला सुरुवातीपासूनच वाटले होते की, ही एक मजेदार कल्पना आहे. हे सर्व एका चांगल्या धर्मादाय संस्थेला जात आहे. आशा आहे की ही अशी गोष्ट असेल, ज्यामध्ये लोकांना रस असेल. ते नक्कीच काही अधिक समकालीन जीन्ससह तिथे असतील. ते निश्चितच आहे.”

 

 

लिलावातून मिळणारे ‘उत्पन्न बिग ब्रदर्स बिग सिस्टर्स ऑफ अमेरिका’अर्थात बीबीबीएसएला दान केले जाईल. ही एक ना-नफा संस्था आहे, जी मुलांना मार्गदर्शन आणि पाठिंब्याद्वारे त्यांच्या क्षमतांचा विकास करण्यासाठी समर्पित आहे. ‘बीबीबीएसए’चे सीईओ आर्टिस स्टीव्हन्स यांनी, कार्लसनच्या या कृतीबद्दल कृतज्ञता व्यक्त केली आणि सांगितले की, “यातून मिळणारा निधी मार्गदर्शनाद्वारे पुढील पिढीला प्रेरणा देण्यासाठीच वापरला जाईल. आमच्या कार्यक्रमात, बुद्धिबळ हा मोठ्या आणि लहान मुलांसाठी एक आवडता उपक्रम आहे. तो मार्गदर्शन, समीक्षात्मक विचार आणि आजीवन संबंधांच्या संधी निर्माण करतो,” असेही ते म्हणाले.

 

“या लिलावातून मिळणार्‍या रकमेतून ‘बिग ब्रदर्स बिग सिस्टर्स बुद्धिबळ क्लिनिक’, बरेच सामुदायिक कार्यक्रम आयोजित करून आपले प्रयत्न वाढवेल, ज्यामुळे तरुणांना जीवनातील आव्हानांना तोंड देण्यासाठी आवश्यक कौशल्ये मिळतील,” असे त्यांनी पुढे सांगितले. बुद्धिबळपटूंसाठी जाहिरात क्षेत्र... कार्लसनच्या कपड्यांच्या जाहिरातीवरून, भारतीय जागतिक विजेत्या बुद्धिबळपटूचीपण आठवण येते. ती आठवण म्हणजे, 18 वर्षीय गुकेशने अभिनेता म्हणूनही आता पदार्पण केले आहे. तो भारतातील आघाडीच्या जाहिरात आणि कंटेंट लेखकांपैकी एक असलेल्या विशाल दायमा दिग्दर्शित, ई-कॉमर्स कंपनी मिंत्राच्या जाहिरातीत दिसला आहे. ‘टॅटू स्टुडिओ’मध्ये घडणार्‍या या व्हिडिओमध्ये, पाचवेळा वर्ल्ड चॅम्पियन असलेल्या विश्वनाथन आनंदबरोबर गुकेश काम करत आहे. भारतीय क्रिकेटपटू तसेच काही प्रमाणात टेनिसपटू वगैरे खेळाडू, जाहिरातक्षेत्रात चमकताना आपण बघत आलो आहोत. असेच एके दिवशी भारतीय बुद्धिबळ तारे-तारकांही चमकताना दिसू लागल्या, तर त्यात काही वावगे नसेल, फक्त त्यांची वर्तणूक ‘फिडेसारख्यांच्या नियमावलीला मात्र शह देणारी नसावी, एवढेच!

(लेखक माजी खेलकूद आयाम प्रमुख, पश्चिम महाराष्ट्र प्रांत, जनजाती कल्याण आश्रम आणि माजी हॉकीपटू आहेत)